MYENMUNG AHKAW AHKANG GALAI SAI
1947 January 27 ya shani Aung San hte British Asuya (Attlee) gaw Myenmung hpe neutral tara lang ai "Lapran Raplai Asuya" gaw sharawt na matu sada myithkrum lam galaw ma ai. Mungdan Uphkang Rapdaw hpe dai shaning April shata hpe hpang jahtum tawn nna lata shajin let, hpyendap ni mung, lata hkrum ai asuya a lata kaw ap ya na matu dawdan manu ai. Aung San gaw bum nga masha ni myit hkrum lawm na matu ahkyak ai hpe chye ai majaw, ndai gasadi galaw ngut ai hte Wunpawng, Hkang, Karenni, Sam hte Arakan masha kaba ni hpe hkrum let, hka garan pru nna awmdawm ahkaw ahkang lu ai asuya gaw sharawt na matu tang madun tawn ai hpe pat shingdang kau ya let, Wunpawng, Arakan, Sam, Hkang, Mon ni yawng shanglawm ai Munghpawm Myenmung gaw sharawt na matu myithkrum shajang hkra ladat shaw la lu ai majaw, 1947 ning, February 12 ya shani Pinlung zuphpawng kaw myithkrum ai lam gasadi jawm jaw masai.
1947 ning, May 19 ya shani, mungdan npawt nhpang uphkang na tara (constitution) jawm ka lajang na matu dawdan myithkrum nna, ndai lam hpe dai shata praw 24 ya shani e shagrin la na matu myithkrum tawn lu masai. Aung San woi awn galaw mat wa ai hpe British ni a matu tsang hpa rai wa ai majaw, shanhte tek jum lu ai Galung U Saw hpe mungdan ningbaw shatai lu na matu 1947 ning, July 19 ya shani zuphpawng galaw nga ai ten kaw Aung San hpe gyam sat kau masai. Masha nkau mi a ningmu hku rai yang, Aung San gaw mungdan ningbaw tai wa ai shaloi bum nga masha ni hpe ahkaw ahkang nau jaw kau na hpe n ra sharawng ma ai majaw shanhte shada sat hkat ai re nga nna ka tawn ai hpe mung mu lu nga ai.
Aung San si ai hpang U Nu gaw HP.S.P.L. a tingnyang up lit la nna 1947 ning, October 17 ya kaw England e Nu-Attlee gasadi myithkrum lam galaw sai hte maren, Myenmung gaw 1948 ning, January 4 ya shani e British a lata kaw na shanglawt lu wa sai. Dai shani kaw nna U Nu gaw Myenmung a Hkringmang Daju byin tai wa nna Gen. Ne Win gaw Gen, Smith Dun a shara kaw Myenmung hpyendap yawng hpe uphkaug ai Commander-in-Chief byin tai wa sai.
NAW SENG WOIAWN AI WUNPAWNG SHA NI A RAWT MALAN LAM
Bum mayan na amyu baw sang shagu kahkyin gumdin ai Myanma Munghpawm Mungdan gaw sharawt na myithkrum ai Pinlung gasadi laika mung galaw tawn lu sai. Bai nna 1948 ning, January 4 ya hta English uphkang ai kaw na shanglawt lu wa sai majaw Myenmung na myu bawsang shagu hpe shakawn la ging ai. Raitim ta tut byin wa ai gaw ndai shanglawt lu ai shani kaw nna mungmasa hpung ni shada gasat hkat ai lam byin wa sai. Mungmasa hpung nkau mi gaw nam de shang mat wa masai. Hpyendap ni mung langai hpang langai rawtmalan nna, dai asuya hpe nhtang gasat wa masai. Hpang daw hta amyu bawsang shagu ngu na daram laknak lang nna hpyendap ni hpaw let ndai ąsuya hpe jawm gasat ai majan gaw rawt jat dingyang rai wa sai. Dai zawn rai byin wa na matu gaw lawu na lam yan ni hta madung rai nga ai hpe mu lu ai.
(1) Dai aten hta shanglawt lu na matu shakut shajang ai mungmasa party ni a kata kaw, nkau mi gaw sut madu masha atsang ni lawm nga ai. U Ba Swe, U Nu, Ne Win, San Yu zawn re ai ni gaw, sut madu ni a ahkaw ahkang gaw sharawt la lu na matu English hpe gumlang mat wa masai. Dai majaw English a lata na shanglawt lu la na matu bawng ai hta mung, shanhte madung ahkaw ahkang lu jum jang rai sai ngu ai hku rai nna, English hpe shayawm ya nhtawm mungmasha yawng English ni hpe 20 ning tup hka wa na hku sa hkam la kau nga ma ai. Ndai gaw suthpawm party ni shatawng shada tawn ai mungmasha ni kaja wa lawt lu nna, mungtsaw salang ni mungdan ahkaw ahkang madu galaw na ngu ai hte grai shai rai mat sai.
Bai nna shanhte ahkaw ahkang lu jum ai hpang suthpawm party ni adan aleng shamu shamawt jasu sharawt nna kahkyin gumdin lam ni galaw wa jang, shanhte hkrat mat na tsang wa ai. Maga mi hta shanhte lu tawn ai ahkaw ahkang ngang grin na matu kaga mungmasa hpung ni hpe htawk shapraw jasan jaseng dip shazim ai lam galaw wa masai. Dai majaw dip hkrum nga ai amyusha ni kaja wa lawt lu na matu laknak lang nna sut madu uphkang masha atsang ni hpe gasat poi maw mawn wa shajang ai lam rai nga ma ai.
(2) Awng San a "Bum nga mungchying amyusha ni yawng myit shabawn nsen langai hku nna kahkyin gumdin nga ga" ngu ai shawang amyit kaja tim kaning re rapra masa (democracy) awmdawm ahkaw ahkang nga ai munghpawm mungdan gawgap na, kadai ni ahkaw ahkang jum nna kadai ni hpe akyu hkamsha shangun na, amyusha ni mung gaiwang ni kaw gara hku sutgan lam, hpaji kunghpan lam gaw sharawt na ngu ai ahkyak ai lam ni hkrak sha lajang da ai ni mung n lawm nga ai, U Nu, Ba Swe, Ne Win ni ahkaw ahkang jum lu ai hte galaw wa ai hta bum mayan na gumchying gumsa Zawbwa, Myutsaw, Tsawhpya, Tawg Uk du salangg ni hpe dawhpum dawsha shatai (jum shakyet) nna up dagup lahkawn sha na matu ladat sharai nga ma ai. Ndai gaw British ni a hkang kaw Myen sut madu ni bai shanu up dagup sha wa ai sha rai nga ai.
(3) Uphkang ai wa hte uphkang hkam ai wa gaw aten galu rau ginrun nga lu na matu shada akyu jaw hkat ai, akyu hkamsha hlkat lu ai lam nga ra ai. Uphkang hkrum ai wa hpe hpa baw akyu mung n hkamsha shangun lu jang gaw uphkang ai wa a ntsa e shawang myit nga na n rai. Uphkang ai wa a ningbaw uphkang ai hpe mung hkam na n rai. Labau hpe yu dat yang, moi gara Myen hkawhkam wa mi rai rai, bum nga masha ni hpe atsawm uphkang nna akyu jaw ai lam n nga yu ai. Yi sun hkauna galaw sha ai ni a matu mana maka ra kadawn ai hkauna manghkang hte rapra masa hpe hparan ya lu ai mung n nga ai. Ya lahta tsang madu du magam hku laknak hpe machyu nhtawm ma-ja uphkang wa ai hpe gaw gara amyu mung n hkam lu ai. Shingrai awmdawm ahkaw ahkang lu na matu hte tinang amyu a shara buga hta tinang madu tai lu na matu laknaklang gasat wa ai ni rai ma ai.
(4) English ni e amyu masha langai hte langai hpe n bung ai masa tara hte uphkang hkrum lai wa ai amyu masha ni English dap kaw nambat lahkawng mungkan majan hta hpyen magam gun lai wa shajang ai majaw hpyen hpaji ni chye shajang ai. Dai nambat lahkawng mungkan majan hta sinat laknak ni shara magup kaw chyam nga ai lam ni a majaw mung, n bung ai mungmasa hpung ni amyu masha ni laknak lang gasat poi de lahkam sa na matu loi shangun ai.
Myenmung shanglawt lu wa mahka e n bung ai mungmasa hpung ni a policy kata kaw myithkrum hkat ai lam n nga ma ai majaw shanhte a lapran e manghkang gaw lani hte lani laja lana wa nna zang ayai hkat wa masai. Grau nna, Kayin amyu ni gaw shanhte a hpyendap ni hpe bai galaw shachying dat ai aten hta Kayin amyu dapdug No. 1, 2, 3 ni hpe atsawm gaw sharawt dat lu ai hta n ga, ginwang shagu kaw mung Mungsin pyadadap ni grai hpaw tawn lu masai. Smith Dun gaw Myen hpyendap du daju up magam gun ai aten hta laknak kaja lang ai Kayin ni hpe shalat tawn lu ai majaw kaga mungmasa party ni hpe shing jawng lu wa sai.
1948 ning, January 2 ya kaw nna KNU hpung ni gaw, rawtmalan ai masha amyu langai re lam ndau shabra let, "Myen lap mi lu yang Kayin mung lap mi lu ra ai" ngu ai ninglaw nsen hte sansan re Kayin mungdan gaw sharawt na ahkang jaw na matu HPSPL asuya kaw hpyi shawn wa masai. N jaw jang gasat la na, nga nna laknak lang gasat poi galaw na hkyen lajang wa masai. Dai aten hta sha Sam, Pa-0, Mon zawn re ai amyu ni hpe mung madu amyu uphkang ai mungdaw lu wa hkra gasat la ga nga nna n-gun gang jasu sharawt ai lam galaw wa masai.
1948 ning, March 13 ya kaw nna Myenmung suthpawm party woi awn ningbaw ai npu e, Pyinmana kaw Myenmung na yi sun hkauna galaw sha ai masha ni a zuphpawng kaba hpe galaw dat ma al. Ndal zuphpawng kaw mungchying shawa sen mi jan shang lawm ma ai. Yuguslavia suthpawm party hte India Calcutta kaw na sa ai maigan suthpawm party ni a gawng malai ni mung sa du dung lawm ma ai. Dai zuphpawng hta, “Bum nga mungmasha ni marai langai hpra madu ai hkauna lu na matu gasat poi shang shajang a lam hte shawng de ga madu ni jahkrat tawn ai hkauna ni yawng hpe ga madu ni myithkrum ai rai rai, myit n hkrum ai rai rai, mungmasha ni shang galau sha lu ai lam ndai zuphpawng kaw nna dawdan dat ma ai. Yangon hte kaga shara na mungmasha ni mung, ndai zuphpawng kaw nna dawdan dat ai lam yan ni hpe tup hkrak jawm madi shadaw ai lam, jet ai shanglawt ahkaw ahkang lu wa na matu hte mungmasha ni matsan prat kaw na lawt wa lu na matu HPSPL sut madu Fesit uphkang lai hpe gasat shamyit sa wa na ga ai, ngu ai hpe ndai zuphpawng kaw nna dawdan dat ga ai," nga nna ndau shabra dat ma ai. HPSPL asuya gaw Pyinmana zuphpawng kaw shawa sen shadang suthpawm party ni hkaw tsun ai hpe jawm madi shadaw lawm ma ai hpe mu nna kajawng mat masai. Suthpawm party ni matut nna adan aleng mungmasha ni hpe jasu sharawt wa ai majaw shanhte hkrat sum mat wa na hpe hkrit tsang wa masai. Dai majaw 1948 ning, March 26 ya shani HPSPL asuya kaw nna suthhpawm party ni hpe rim ahkyak la let dip shazim na matu dawdan dat masai.
Shingrai 1948 ning, March 28 jahpawt shanhte jum tawn ai hpyendap hte mungchying myitrum dap hpung ni hpe asung jashawn nna shara magup na suthpawm party ningbaw ni hpe kalang ta rim ai lam galaw wa masai. Shiga n dep shana ai shara hkan na suthpawm party ningbaw ni rim sat hkrum ma ai majaw dai shani kaw nna suthpawm party ni gaw nam de shang mat wa masai. Tahkin Than Htun kaw lu nga ai lanak ni hpe hta lang nna HPSPL asuya hpe nhtang gasat shajang na matu shara magup na hpung shang masha ni hpe matsun dat manu ai. BDA hpyendap kaw rawng nga ai party shang masha ni mung, woi lu ai dap hpung ni hpe woi nhtawm nam de shang nna HPSPL asuya hpe nhtang gasat shajang sai. Myen No. 1 dap hte No. 3 dap na ka-ang hkup jan shawng hpang rai nam de shang mat wa masai. Laknak lang gasat poi hpang ai hte, mare kaji nkau hte Pyadadap dabang ni, asuya rung dap ni hpe htim gasat zing la ai lam ni galaw wa masai. Madung gaw nam kahtawng de npawt tawn let mungmasha ni hpe jasu sharawt rai laknak shalang nna asuya hpe nang si ngai hkrung rai gasat poi hpang wa masai.
Ndai Myenmung suthpawm party nam shang nna asuya hpe laknak lang gasat poi hpang dat ai majaw mungdan ting na masha bawsang shagu hpe laknak lang gasat poi kasi madun dat ai hku byin wa sai. KNU ni gaw 1948 ning jahtum daw hte 1949 ning nnan daw kaw nna Myen asuya hpe adan aleng rawtmalan gasat wa masai. 1948 ning, July 3 hta KNU hpyen hpung ni Tahtong mare kaw nga ai pyada ni hpe gasat hpang let mare uphkang lam hpe mung zing la masai. August 31 ya shani KNU ningbaw hte KNDO dap hpung ni gaw Kawthoole asuya hpe hpaw shabawn dat masai.
1948 ning, September 1 ya shani Kayin Mung Sim dap ni e Mawlamyaing myo hpe mung zing la masai. Tawngngu ginwang na Htanda bin, Hpyu hte Tawngnou myo ni hpe adan aleng gasat hpang masai. Tawngngu kaw nga ai asuya a No. 1 Kayin dapdung mung rawtmalan nna KNDO hte pawng nhtawm asuya hpe gasat wa sai. 1949 January 27 ya shani Tawngngu myo hpe Kayin ni zing madu la nna 28 ya shani Pathein hpe gasat hpang ma ai. February 2 ya shani Insein hpe gasat zing madu la masai. 1949 ning, February 5 ya shani Pyay myo kaw nga ai Kayin dapdung ni rawtmalan dat ai majaw Pyay mung Kayin lata de hkrat mat sai. Kayin dap ni yawng rawtmalan hpung kaw du mat ai majaw KNDO dap n-gun grai ja wa sai.
Hpang daw hta rawt malan dap ni Taunggyi hpe zing madu la ai aten, Thahtong na Kayin ningbaw U Hla Pe gaw Sammung na Pa-o amyu ni hpe gang shinggyin la ai. Shing rai 1949 ning, December kaw nna Pa-o amyu ni a rawtmalan hpung hpe mung hpaw hpang dat lu masai. Dai aten U Hla Pe gaw mungmasa lam ningbaw galaw nna Bo Chansung gaw hpyen lamang ningbaw galaw ai. Dai aten kaw nna Sammung daw kaw mung laknak lang rawt gasat ai rawtmalan hpung nga wa sai. Suthpawm party ni gaw Pyinmana, Yametin mayan kaw ru di nhpang shatai let aja awa shamu shamawt gasat wa nga masai. Ndai zawn re ai sat lawat a majaw HPSPL asuya a matu ru yak kaba byin tai wa let shanhte jum da lu ai dap ni hpe dat nna aja awa hkan dip shazim gasat shangun wa masai. Dai zawn rai gasat shangun magang, majan wan gaw grung ja magang rai wa sai.
Manmaw Hkawn
