Ga Ninghpaw
Wunpawng Mungdan shara shagu hta awng padang lu da ai shara, ginra ni hpe Padang Kawng, Padang Bum, Padang kahtawng ngu nna shamying da ai shara ni law law nga nga ai. Ya shachyen dan mayu ai Padang Kawng gaw, 1990 ning htum wa de tinang K.I.A dap ni htim gasat la lu ai Padang Kawng rai nga ai. Laiza Muklum a sinpraw dingdung maga kilometres 15 ram (ading tawk) tsan nna, Laiza-Laisin lam makau kaw rai nga ai. Miwa mungh jarit kaw rai nna, Jarit Masat Shadawn (27) makau kaw rai nga ai. Bum a tsaw shadang 2213 metres re ai hte maren, katsi la ai shara rai nna, nshung hte lanam ten ni hta mahkup grai htat ai shara mung rai nga ai. 1987 ning May shata hta tinang K.I.A Ginjaw Nahpaw hpe Myen hpyendap ni wa htim gasat zing la ai shaloi, padang ginra maden la nna, Nahpaw shimlam a matu dap wa jung da ma ai. Ndai Padang Kawng hpe 11.12.1990 ya shani padang n dip la lu shi ai shawng daw de, “Sama Lam She Kawng” ngu shamying ma ai. Padang Kawng majan masing hpe “Shagawng Masing” ngu nna ninghtoi (41) ya tup gasat ai majan rai nga ai. Nahpaw hta Myen hpyendap Dapnu 33 a zai ladat 332 kata na HK.M.Y (120) dap ni rai nna, Dapkung ni hpe gaw, Lisu Pajau, Ugashan, point 6667 hte Sama Lam She Kawng ni hkan dahpran, shara jahkrat da ma ai. Point 6667 hpyendap gaw, Dapkung Headquarters rai nna, Sama Lam She Kawng (Padang Kawng) post gaw, Dapdaw mi shara la da ma ai.
Sama Lam She Kawng Hpe Gasat La Na Matu Masing Jahkrat Ai lam
1990 ning, November shata praw hta Du Jum Lahpai Hkun Seng (ya Operation G-1) gaw, Du Up Nban La Awng (ya Ningbaw Kaba) up nga ai Masat (253) Dap Nawng Dap Dung hpe Dap Up aya wa galai la nu ai. Du Jum Hkun Seng gaw, Dap Up aya galai la ngut ai hpang ahkun wa nga ai ten, lana de mi hta Du Up Gunhtang San Li gaw, “dainaq jang Laisin Bum de du du lung wa” nga nna, tin shapun shaga dat ai majaw, Zai Awng kaw nna, lung wa nu ai. Du Up Gunhtang San Li gaw, Du Jum Hkun Seng hpe “Ningbaw Kaba a mungmasa hkrunlam hpe madi shadaw lu na matu ndai Ginjaw Ginra grup-yin na Myen hpyendap langai ngai hpe nang woi hpya na hku di u” ngu nna, matsun nu ai. Matsun lu ai hte Du Jum Hkun Seng gaw, Ugashan hpyendap hpe shawng sa maram yu nu ai. Ugashan tai hpyendap sa gasat yang gaw, loi na masa nga ai raitim, Sama Lam She Kawng (Padang Kawng) hpe mahtang gasat la yang gaw grau kaja na masa nga ai majaw, Sama Lam She Kawng (Padang Kawng) hpe gasat na matu myit dawdan nu ai. Sama Lam She Kawng hpe lu gasat la yang gaw, Laiza hte Laisin Bum n dut n dang hkawm sa lu ai hta sha n ga na, ahkyak ai shara mung re ai majaw, n myit mada ai sha, tai hpyen wa n-gun kaba hte htu gasat yang, tinang madu da lu na matu mung rai nga ai.
1990 ning htum wa maga hta Myen hpyendap ni tinang K.I.A Masat (2) Dap Ba, Sinna Ginwang Ginjaw hte Masat (4) Dap Ba, Dingda Ginwang Ginjaw ni hta hpyen n-gun kaba hte htu gasat taw nga ai majaw, hpyen n-gun gang shabra kau ya lu na matu ndai “Shagawng Masing” hpe galaw dat ai mung rai nga ai. Majan masing hpe lit la woi-awn ai gaw, Du Up Gunhtang San Li rai nna, Ningtau gaw, Du Jum Lahpai Hkun Seng Masat (253 Up) rai nga ai. Masa lam ni maram la nhtawm, 11.12.1990 ya shani gasat na ninghtoi (D-day) masat sai. Hpyenman hpe column (7) hpaw masat nna, magam lit ni hprai garan ap ya sai. Du Jum Hkun Seng gaw, majan masing a Ningtau hte column (1) hpe woi-awn ai wa re ai. (1) Column hta Masat (252) hte Masat (254) Dap Nawng, Dap Dung kaw na Kung langai hpra, Masat (253) kaw na Kung (2), Masat (5) Dap Dung na Kung (1), Ninghkap Padang Zai Ladat Commando Dapkung (1), Padang Awng Column kaw na Kung (3) hte Sinat Kaba Kung ni rai nga ai. Ndai Column ni gaw, Sama Lam She Kawng hpe htim gasat na matu magam lit hte, Nahpaw kawn, point 6667 lapran hte point 6667 kaw nna, Sama Lam She Kawng lapran hpyen n-gun karum lung wa yang, hkap ninghkap gasat na matu, lit la ai ni rai ma ai. (2) Column hpe Du Sai La Raw woi-awn nna, Masat (3) Dap Dung kaw na Kung (3) hte Masat (253) kaw na Kung (1) shanglawm ai. Ndai column ni gaw, Waimaw kawn, Nahpaw de lung wa ai hpyen n-gun karum hpung ni hpe Dabak Yang, Gara Yang hte Shwen Yaungpin lapran kaw hkap gasat na lit la ai ni re. (3) Column hpe gaw, (Du Up Hpunggan Zau Nan) VCS woi-awn nna, Masat (1) Dap Dung kaw na Kung (2) hte Masat (254) na Kung (1) ni rai ma ai. Ndai Column ni gaw, Manmaw kaw nna, Myotit, Dawhpum Yang lapran hpyen n-gun karum lung wa yang, hkap ninghkap gasat na ni rai ma ai. (4) Column hpe Du Jum Hkaraw La Jar woi-awn nna, Masat (1) Dap Dung hte Masat (254) Dap Dung na Kung langai hpra hte Mungshawa hpyenhpung ni shanglawm ma ai. Ndai column ni gaw, Gang Dau, Hkala Yang, Japu hte Dabak Yang hkan na taihpyen ni, masha shaw gahkyin nhtawm, Nahpaw de lung wa yang hkap ninghkap gasat na hte Gang Dau hte Sam Nrawng lapran kaw hkap gasat na matu lit la ai. (5) Column hpe Du Up Zau Tang woi-awn nna, masat (14) hte (15) Dap Dung ni shanglawm ma ai. Ndai column ni gaw, Manmaw de lung wa ai hpyen n-gun karum ni hpe Jahkandap hte Ma-u Pin hta hkap gasat kau na lit la ai ni rai ma ai. (6) Column hpe Du Jum Isak woi-awn ai Masat (12) Dap Dung ni rai nna, Manmaw hte Manje lapran taihpyen ni hpe n-gun garan kau ya na lit la ai. (7) Column hpe Lat Du Manam Hkun Htoi (ya Dai Lawn Rung) woi-awn ai Masat (3) Dap Ba a laksan Commando hpung re. Ndai hpung ni gaw, Manmaw hte Nmawk Muklum kata taihpyen ni hpe dingbai dingna jawq na hte hpyen lagaw gang na matu lit la ai hpung ni re ai. Ndai zawn hpung hte hpung hpe dau hte dau hpyen n-gun karum n lu du hkra hkap gasat na matu lit jaw sai.
Sama Lam She Kawng (Padang Kawng) Hpe Htim Gasat Ai Lam
Sama Lam She Kawng hpe lamuga masa maram la lu na matu, Du Jum Lahpai Hkun Seng (ya Operation G-1) hte hpa-awn nkau myi November shata (30) ya shani sa yu ai raitim, mahkup nau htat ai majaw, atsawm maram lu ai lam n nga ai. Sama Lam She Kawng hta Myen hpyendap HK.M.Y (120) a laksan ningtawn, majan mahkrum madup law sai Dapdaw ni hpe tawn da ai lam chye lu ai. Post Commander Lieutenant Hkin Maung Win hte hpawn marai (21) rai nna, hpyendap hpe nhpan lam masum, mali, lawu, lahta htai lahkawng kum shinggrup let masawn ni law law jun shagreng tawn ai post rai nga ai. Du Jum Yaw Bawm (bomb dap) hte Lat Du Hpauyawng La Nu (ya Masat (2) Dap Nawng Daju Up) hpung ni marai (60) ram gaw, hpyen n-gun karum lung wa ai ni hpe dandi na matu, 9.12.1990 ya shani Bum Run (jawq ra) kaw nna, masat da ai shara de rawt mat wa sai. Du Jum Hkun Seng woi-awn ai Sinat Kaba Kung hte hpawn marai (165) ram gaw, Sama Lam She Kawng hpe hpya na matu Bum Run (jawq ra) kaw nna, 10.12.1990 ya shana de rawt mat wa sai. Dai shana gaw, lam kaw yup la ai. 11.12.1990 ya jahpawt hkying 03:00 Am kaw nna, Sama Lam She Kawng de lahkrip sa wa yang, Uding kawa nau chyip ai majaw, sawn tawn ai ram hkrunlam masan n sa nga ai. Daimajaw, nkau myi nhtoi san mat jang she hpyen wa a post hpe shani kahtep lu ma ai. Hkrunlam hta Uding kawa nau chyip ai majaw, sinat kaba AA gun (jak sinat kaba) hte 57mm myawk hpai ai ni ram ram jamjau mat ma ai. 75mm myawk hpe gaw, Bude Kawng kaw nna, gap ya ai. Sinat Kaba Kung hpe gaw, Du Hkyet Naw Lar woi-awn ai re. Sinat Kaba shara atsawm n lu jahkrat shi yang, sharat shara nsen a majaw, taihpyen ni chye mat nna kaduk hkan shara la grim rai hkap taw nga manu ai. Jahpawt hkying 06:17 Am ram hta “htem htem pung pung” nga taihpyen ni shawng gap dat ai sinat nsen hte rau gasat poi hpang sai. Taihpyen dap hpe Nahpaw maga de sha hpaw tawn nna, ngam ai de yawng grup di htim gasat mat wa sai. Kade n na yang AA gun gap ai Gyi Nar Ran wa a lata kaw hkala mat ai majaw, sinat hpe mung n lu gap ai htingnut kau da masai.
Tinang hpyen hpung ni grup grup de nna jawm htim tim, tai hpyen ni gaw, overhead (pangka kaduk) myi lawng hku hkan na hkap gap tik tik re majaw, shawng de n lu sit lung nga ai. Htim gasat ai minute (15) ram na yang taihpyen dap lawu htai na overhead (pangka gaduk) myi lawng hku kaw Gyi Jum Lahpai La Doi (ya Masat (1) Laknak Kaba Dap Ba Up) 57mm myawk hte gap bang dat ai majaw, lu hpya kau sai. Gaduk lu hpya ai hte lawu htai hpe Du Tau Ying Yaw (254 Dap) woi-awn ai kung ni tai mang langai hte G-4 sinat lau langai lu zing la sai. Chyinghka lam hku htim shang na masing jahkrat tawn tim, masa n htuk mat ai majaw, hpyen wa a shingdu maga de n-gun dat nna, bai htim ai rai nga ai. Lahta htai de lang hte lang bai matut htim yang, n lu hkraw ai hte hpyenla ni mung pu ba mat sai majaw, hkying 09:00 hte 10:00 Am lapran gan jahkring, lusha sha, machyu pala jahpring la nna, bai matut htim sai. Kalang bai matut htim na matu 75mm myawk gap ya ai hta tinang a masha Masat (253) dap na marai (3) hkala mat ai. 75mm myawk si langai gaw, tai hpyen dap ka-ang kaw hkrat ai majaw, taihpyen Commander wa a baw kaw hkra hkala ai lam chye lu ai. Numdaw hte numdaw htim tim, lahta htai hpe n lu zing la shi nga ai. Myawk hte gaduk bai gap hpya na mung tinang a masha hte tai hpyen grai ni kahtep taw ai majaw, n mai gap ya nga ai. Shana de hkying 01:45 Pm ram hta sinat kaji hte sha gahti galai, matut manoi kaduk myi lawng hku kaw chyu chyu gap tik tik di nna, lu hpya kau sai. Kaduk lu gap hpya ai hte dai maga hku lu bawq shang ai majaw, hkying 02:25 Pm ram hta tsepkawp lu zing kau sai. Hpyendap lu zing ai hte hpyenma Lafa Hawng Dai gaw, Myen bawchyawp chyawp da ai majaw, shada shut hkat nna, gap sat kau hkrum mat sai. Ndai gasat poi hta tai hpyen maga marai (6) si, marai (7) hkala nna, Post Commander Hkin Maung Win gaw, hprawng htingnut ai shaloi Nahpaw n du shi yang lam kaw si mat ai lam chye lu ai. Sama Lam She Kawng gaw, taihpyen ni atsawm shagreng tawn ai hpe tinang dap ni htim gasat ai re majaw, marai (10) asak apnawng mat nna, marai (30) hkala hkrum mat sai. Sama Lam She Kawng hpe padang dip la lu ai hpang Dawhpum Yang hte Gangdau Yang Gingwang Daw na mungh shawa (1000) ram hte dap bai galaw shagreng mat wa sai. Sama Lam She Kawng hpe gasat la lu hte Du Jum Hkun Seng hku nna “Padang Kawng” ngu shamying da ai rai nga ai.
Hpyen N-gun Karum Lung Wa Ai Ni Hpe Hkap Gasat Ai Lam
Gasat na nhtoi (D-day) n du shi ai shawng kaw nna hpyen n-gun karum (reinforce) ni hpe hkap gasat na matu, Column (2) kaw na (7) du hkra tinang a lit nga ai de shara sa la tawn sai. Ndai “Shagawng Masing” (Padang Kawng Majan) hta Sama Lam She Kawng (Padang Kawng) hpe htim gasat la lu ai hpang point 6667 hpe gaw, wang shakyet la na masing rai nga ai. Daimajaw hpyen n-gun karum lung wa ai ni hpe hkap gasat tik tik re hta nhtoi (41) ya tup na mat wa ai re. Column (1) kaw na Du Jum Yaw Bawm (bawm dap) hte Lat Du Hpauyawng La Nu hpung ni marai (60) ram mung Nahpaw hte point 6667 lapran hta hkap nga ai. D-day 11.12.1990 ya jahpawt Nahpaw de nna hpyen n-gun karum lung wa ai taihpyen ni hte gasat poi byin ai gaw, shani tup rai nga ai. Hpang jahpawt mung grai jau Nahpaw kaw nna sinat kaba gap ya let matut manoi bai htim gasat ma ai. Taihpyen maga si, hkala ai ram ram law mat sai. Tinang maga hkrat sum ai n nga tim hkala ai marai (12) rai mat sai. Dai majaw Lat Du Hpauyawng La Nu gaw, ntsa tsang de hpyen n-gun karum tang hpyi dat wu ai. 13.12.1991 ya shani gaw, Du Jum Yaw Bawm hpe hpang lam de shaga la kau manu ai. Dai hpang Lat Du Lama La Nu (ya pru hkringsa sai) hte Du Tau Gun Maw (ya K.I.C Ningbaw Malai) hpung ni marai (50) ram bai du sai. Dai hpang shani Du Jum Lat Gaw Dan (Du Up tsang hte n nga mat sai) bai du sa wa sai. Lat Du Hpauyawng La Nu kung ni gaw, point 6667 maga de sit nna shara la mat sai. Du Jum Lat Gaw Dan woi-awn ai kata kaw Lat Du Lama La Nu hte Du Tau Gun Maw kung ni mung n yup n sha taihpyen ni htim gasat ai hpe kachyi pyi n yen ya ai hkap shingla gasat tik tik rai nga ai. Taihpyen ni hpung hte hpung, numdaw hte numdaw htim gasat ai hpe lata kabai bawm hpe n-gun dat nna hkap gasat kau dat dat re majaw, taihpyen ni si, hkala ram ram law mat sai. Nahpaw kaw na sinat kaba 120mm, 81mm ni gap tawn ya nna lani mi masum, mali lang htim gasat tim n lu lai di ma ai.
Dai majaw hpangdaw de gaw, nau n htim mat nna shada sin hkat ai masa rai nga ai. Nahpaw de Myitkyina lam maga na taihpyen HK.M.Y-119, HK.L.Y-27, HK.L.Y-15, HK.M.Y-11 dap ni du lung wa nna kahti galai htim gasat ai rai nga ai. Point 6667 hpe lu la na matu Du Zawng Hkawng hpung hte kaga hpung ni lahkawng masum lang htim gasat yang makau na kawng kaji hkan gaw, shara wa lu la da sai. Point 6667 hte ni gahtep ai hkan Du Zawng Hkawng hpung, Lat Du Naw Jar hpung, Du Tau Gun Maw hpung, Lat Du Ta Du (A.B.S.D.F) hpung ni shara la tawn yang 16.1.1991 ya shani taihpyen ni hka hkaraw hkan nna n-gun (50) ram lai bang mat ai. Tai hpyen nkau mi hpe gaw, Du Jum Hkun Seng woi-awn nna hkap gasat n htang kau dat sai. Point 6667 de taihpyen n-gun katsing shang mat sai majaw, htim gasat la na n loi mat sai. 18.1.1991 ya shani Du Tau Gun Maw hpung ni point 6667 hte metres (40) ram tsan ai kawng kaji langai htaq htuq bawq shinggrup nna rawng nga ma ai. Dai shara kaw nna point 6667 de taihpyen ni bungli galaw nga ai hpyen du langai lawm yawng marai (17) tup gap shingte sat kau lu masai. Tinang maga Sinat Kaba hte kaga laknak arung arai ni raq ai ram n lu ai sha n ga hpyenla ni mung majan aten na sai hte maren pu, ba mat sai majaw, 20.1.1991 ya shani matut n gasat ai jahkring kau ai hku rai sai. Kaga Column ni mung taihpyen ni hpe dau hte dau n-gun dat nna gasat ma ai. Column (2) na Du Sai La Raw hpung hte Column (1) na Du Maru Naw hpung ni gaw, Du Jum Hkaraw La Ja woi-awn ai Column (4) ni kaw n-gun sa jat nna hpyen n-gun karum lung wa ai hpe gasat ma ai. Column (3) na Du Up Zau Nan hte law malawng gaw, masa hta hkan nna Column (1) ni kaw n-gun wa jat mat ai. Column (5) ni Du Up Zau Tang woi-awn nna Nmawk hte Jahkandap lapran kaw hkap gasat ma ai. Column (6) hte (7) gaw, masa hta hkan nna bungli nau n lu shang ma ai. Du Up Nban La Awng (ya na Ningbaw Kaba) woiawn ai masat (3) Dap Dung ni mung Waimaw de na sa wa ai hpyen karum ni hpe Lungzep Kawng hta hkap gasat ma ai. Ndai Shagawng Masing ting hta gasat poi kaji, kaba yawng (104) byin mat wa sai. Majan masing ting hta tinang maga marai (36) gaw myu hte mungdan a matu asak apnawng nna marai (149) hkala hkrum mat sai. Taihpyen maga marai (317) si nna hkala ai yawng marai (583) re lam intercept shiga hta na lu ai. Taihpyen maga na sinat lau (35) hte machyu pala, kaga arung arai ni mung padang dip la sai.
Ga hpungdim
Ndai Padang Kawng majan (Shagawng Masing) hta ningtawn ai ngu nna mying kaja masat hkrum ai ni gaw, (1) Du Jum Lat Gaw Dan (Du Up tsang hte n nga mat ai), (2) Lat Du Lama La Nu (Du tsang hte pru hkringsa sai), (3) Lat Du Napa Zau Ra (ya Ginjaw Ginra MHH Matsun Du), (4) Du Tau Sumlut Gun Maw (ya K.I.C Ningbaw Malai), (5) Gyi Dashi La (majan hta hkrat sum) ni rai ma ai. Ndai laika ngau hta gaw, Shagawng Masing ting hta na Column (1) ni a lam hpe sha madung hku nna dep hkap ai made ka ai rai nga ai. Kaga Column ni shakut shaja shanglawm ai hpe gaw, san sagawn la na n loi mat ai lam ni a majaw, rai nga ai. Ndai majan hta asak, lagaw, lata apnawng mat sai ni hte pu, ba, jamjau hkam, si n tsang let shakut shaja mat wa sai hpushawng, hpuba ni hpe shakawn, shagrau nna myit dum nga lu na matu mung rai nga ai. Laika ka ai wa san, sagawn, gahkyin la lu ai ram sha re majaw, n hkum, n tsup, ra rawng, shut shai ai ni hpe chyena mara rawq ya na matu mung lajin laroi dat n ngai rai.
Shamyet shanat ai ni;
- Du UP Jum Lahpai Hkun Seng a Rawtmalan Hkrunlam hte Hpyen Majan Mahkrum Madup Labau, Majan sumtang laika, Du Up Daju Lahpai Hkun Seng hte san, htai, Lat Du UP Jum Lahpai La Doi hte san, htai, Lat Du Up Jum Hpauyawng La Nu hte san, htai, Du usa Lama La Nu hte san, htai
(Shagawng Masing) Shagawng Brang
