Shangai wa ai lam hte Ma prat
Manmaw ginwang Prang Lwi kahtawng na Slg. Lashi Labya Yaw hte Wa Hkang Kai yan a shadang sha alat rai nna 1882 ning April shata (15) ya hta shangai wa nngai. Nye a kanau Kaw Bu hte ngai grai naw kaji nga yang wa n nga mat sai. An nau loi kaba wa ai aten hta nu bai si shakram sai. Wa di Lashi Labya Naw hte Tung yan a lata e nga kaba wa ga ai. Anhte a bu ga gaw Nam Hkam hte mung tsan, Man Maw hte mung tsan ai majaw dai aten hta bu hpun palawng mari na grai yak ai. Tsawm ra kaba wa hkra labu palawng n hpun amut amat rai she nga lai wa saga ai. Jawng laika mung n lu sharin rai kaman nga, manaw manang ni hte nga ulu hkan nga, uloi tai chyai rai galwi hkawm aten shama lai wa sai. Lani mi Tung hte wa Di gaw Nam Hkam de na sam num ni pasi hte labu palawng galai hkawm ai ni kaw na sam sumpan hte chywi ai labu langai mari shabu ma ai. Manang ni kadai labu n bu ai majaw nye a labu hpe mu jang shanhte grai mani asawng ma ai majaw ngai mung n kam bu sai. Nta kata e gaw bu nhtawm nta shinggan pru wa yang shara mi e raw kau da da re ai. Dai zawn re ai karing karang hku nna she nga kaba wa ni ai.
Hpung Shang ai Lam
Wa Di yan tung mung nat a majaw shan a kasha ni si htum mat nna myit ningsin sin nga yang, kabu gara shiga hkaw hkawm ai sara kaba Roberts hte hpung ni du pru wa ai majaw Karai hpa kam sham nna, nat hkyawt nhtawm hpung shang sa ga ai. Hpung shang ai aten nat jaw hkrai law nga ai mi na kahtawng hta n mai nga sai majaw, Pang Sak ngu ai Man Maw pa ga de htawt saga ai. Dai yang e yi sun hkau na galaw sha rem lu rem sha rai dinghku loi li lum wa saga ai. Tim ngai gaw dai aten hta hkalup garai n hkam la nngai.
Laika Hpaji Sharin ai daw
Sara Kaba Roberts gaw, nam kahtawng mare buga hkan laika hpaji sharin ya na ma ni hpe hkan shaga lahkawn ai ten re. Anhte a kahtawng de du wa ai shaloi, laika n chye hkraw yang sara ni kayat ma ai, nga ai ga jadam na tawn ai majaw ngai gaw hprawng makoi mat mat rai nngai. Laban langai hta, nawku ai nta e num kasha ni mahkawn laika-buk yu nna mahkawn hkawn ai hpe grai yu mau nngai. Dai majaw nta de tin tin wa nna, mahkawn laika wa galam yu yang, ngai n chye yu ai laika hpe sha wa mu nna grai myit n dik nngai. Num kasha ni pyi chye ai ngai hpa majaw n mai chye na? ngu laika chye mayu ai myit ni pru wa sai. Rai tim ngai asak (27) rai sai majaw wa Di yan Tung num la dinghku de ya na hkyen lajang wa ai majaw laika sharin jawng lung n mai byin na sai ngu myit ung ang wa nngai. Dai aten 1909 ning hta Nam Hkam sasana jawng na hkau sara Mahka Naw du hkrat wa nna, ...Hkau De e Namhkam pa wa pyaw la ai le, jawng kaw sam laika mung sharin ya ma ai, jawng she wa lung saga... nga nna woi shapyaw lung mat wa sai. Ya dai ni du hkau sara Mahka Naw a chyeju hpe ndang malap lu nngai law. Nam Hkam jawng du nna Karai a mungga mung grau chye na wa nhtawm, 1910 ning December shata hta sara kaba Ingram a lata e hkalup hkam la ni ai. 1911 ning hta sara kaba Hanson gaw sara kaba Ingram a hkang galai na matu du sai. Dai shaning kaw na 1914 ning du hkra jawng dat tim nta n wa sai sha, shanhte a kasha zawn amu amyu shagu galaw garum nna anga nga nngai.1915 ning hta Namhkam jawng kaw tan (6) ngut jang sara kaba Hanson gaw,...Nang gaw an a kasha hte maren rai sai majaw tan (7) hte sara hpaji sa sharin la su, an ja gumhpraw madi shadaw na.. nga ai majaw Yangon Cushin jawng sa lung sai.
Magam Bungli Gun Hpang ai Lam
1914-15 ning jawng dat shata masum Yang Wu mare e sa nga nna laika sharin ya ai hte mungga nli gat hkai hpang ni ai.1917 ning kaw na 1920 du hkra Namhkam Jinghpaw sasana jawng hte shata mi lap15 (Rs) hte jawng sara amu galaw hpang ni ai.
Dinghku De ai Lam
1918 ning hta sara kaba yan gaw num tam yaw mu ngu mi ai. Shaloi ngai gaw, nan ngai hpe shakung jahpan dat ai kanu yan kawa rai myit dai majaw Jinghpaw gaw kanu kawa ni she tam yaw ya ai re... ngu yang ...Ma Kai hpe la u...nga ai sara kaba yan a ga hpe hkap yau yin la jang dinghku arung arai mahkra lajang shachyip ya manu ai. Ma Kai an gaw shan a nat e nga kaba wa, hpaji sharin hkam la ai yan rai ga ai. Dai aten an a shabri shabrai lap 30 hte dinghku de hpang saga ai. 1918 ning February shata 9 ya shani sara kaba shi nan hkungran ya sai. An hkungran yang, hpu ja mung n kazik ga ai, janghtung kasa mung n san, wa sin ting ka mung n baw, Karai a man e ga shaka hpe tsawra myit hpe madung tawn nhtawm yin hkam la let Hkristan makam hte hkrak ji nat htunghkying n kayau ai sha hkungran ga ai. Karai a shaman chyeju a majaw ya dai ni du kun dinghku mayat maya nna ngwi pyaw ai grin nga ai re.
Chyum Laika Gale ai hta Garum ai Lam
1921 ning kaw nna jawng sara pru nhtawm sara kaba Hanson hpe Jinghpaw chyum laika gale garum nngai. Shing rai ma yan nu ni hpe Namhkam e tawn kau da nhtawm ngai hkrai Man Maw e jawng shat sha nhtawm (4) ning tup grai kyin ai hte galaw shakut wa sai. 1926 ning August shata 11 ya shani chyum laika gale shangut saga ai. Dai shani e Ma Ma hpe shaga la ai hte an lahkawng mung tingnyang na yu nna lahput hput di let, Karai Kasang kaw akyu woi hpyi chyeju shakawn ai hte...Ya Karai Kasang a chyeju hte nye a amu ngut Sali ai... Ngai gaw hkrang gran da ya ni ai. Htawm hpang de nanhte Jinghpaw ni hta Hebre, Latin, Greek ga chye ai masha pru wa jang, nde a lachyum shapraw manu ga... nga sai.
Hpung Magam gun Hpai ai Lam
1927 ning Jubilee ngut ai hpang Sara Po Zin gaw Basein de yu mat wa sai. Shi a hkang galai na matu 1927 ning May shata 25 ya shani lata mara hpung up aya dang la sai. 1927 ning August shata hta num hkungran ya na laisin lu ni ai. Shawng nnan ngai hkungran ya ai gaw sara Zau Tawng hte Lashi Tawm yan hpe re.
Dai kaw nna Nam Hkam sasana rung daju e nga let Sam mung na hpung ni hpe yu ai gaw 1927 ning kaw nna 1933 ning du hkra re. Dai aten Sam mung e Nam Hkam hte Nbaw hpung lahkawng rai sai. Hpung magam gun n law ai majaw ngai hku nna mare kahtawng tsawm ra wa mi kawan lit la nngai. Ngai kawan katsan ai hpung ni gaw; Oi law, Pang Hka, Nam Shari, Man Dung, Kung Mu, Kayun, Sin Yep, Ning Lum, Man Kang, Law Hpyu, Ma Lun, Pang Gawng, Ma Gawng, Loi Lau, Loi Sung, Nam Mye, E Tsang, Gai Daw, Pang huk, Loi Byek, Nam Ngu, Pang Hkam, Mang Hang, Mungli Di Ma, Lun Leng, Seng Hawng, Dak Nai, Hu Kan, hu Hpyek hte seng ai kahtawng ni, Nam Tau hte seng ai kahtawng ni, Howa hte seng ai kahtawng ni, Nam Hkyek, Mungbaw, Gap Na, Mung Go, Hpawng Seng, Mung Ya, Mung Ji ni hte seng ai kahtawng ni, Waw Hkyung, Pang Noi, Pang Dap, Loi Wawng Shan, Hu Pang, Mung Chyet, Na Ti, Gun Lung, Gang Ming, Hpa Hping, Htun Leng, Mung Yai ga, Maw Swi mayan, Hin Buk, Kut Hkai grup yin na kahtawng ni, Mungmaw grup yin kahtawng ni, Man Mak, Pang Noi Pang dap, Mung Wi grup yin na kahtawng ni hpe yu kawan lit la lai wa ni ai.
1934 ning hta Nampaka de htawt wa sai. Dai aten hta gaw hpung up loi law wa sai majaw mi na daram n hkawm kawan ra sai. Nampaka e nnan wa nga yang hpung htinggaw (7) sha naw re; La Raw, Hpau Dau ni, N-gyem ni, Lahtaw ni, Myitung ni Hpau Yawn ni hte sara Zau Tawng ni sha nga ma ai. Japan prat e mung ayak ahkak rai magam gun lai wa ni ai. 1946 ning majan wai mat ai hpang Nampaka e majan a majaw hten run mat ai hpe bai gaw gap ga ai. Naw ku jawng n lu n mai woi shakut wa ai hta, yawng e myit ahkrum ara shang lawm ma ai majaw 1962 ning hta tsep kawp ngut kre ai. 1962 ning April shata praw (7) ya shani hta amu gun hpai ai (50) ning hpring hte hpawn naw ku jawng dingshawn shang saga ai. Dai hpang kaw nna gaw hpung up magam kaw nna hkring sa ahkang lu nhtawm nye a bungli hpe hpung up sara Lashi Labya Htan a lata de ap ya ni ai. Hpung up amu kaw na hkring sa ai rai tim, dang lu ai daram Karai a Mungga sharin ya ai hpe matut nna galaw nga nngai. 1972 ning February shata 9-29 ya du hkra galaw ai Putao, Machyang Baw chyum sharin hpawng hkan mai byin ai daram shang lawm ni ai. Ya nye a asak 93 ning rai sai, tim ngai naw ahkawm lu dingsa matut nna Karai a magam gun hpai na myit daw dan tawn nngai law.
Shi nan ka ai shi a labau (Ndai gaw sara kab shi nan ka tawn ai labau hpe shi a kasha Rev. Hpa Naw jan sarama kaba Hkin Nau a chyeju hte lu ka bang ai re)
