Inglik hpyen du kaba General Prendargast gaw, 1885 ning, November shata 29 ya shana de hkying 6 chyen aten e, Madale Hkawhkam hkaw hpe, sanat lau mi pyi n kapaw ra ai sha, dawm la kau wu ai. Thibaw Hkawhkam hte Hkawhkam jan Supaya Lat hpe mung bawng hku nna India mung de Thuria sanghpaw hte rim woi mat wa mu ai. Dai aten kaw nna, Myen mung ting gaw, Inglik ni uphkang ai npu e mayam mungdan tai mat wa sai.
Inglik ni gaw Myen mung ting hpe garai n gasat dawm la lu kaw nna, Miwa mung, Yunnan mungdaw kaw nna hpaga lauban ni gaw, Jinghpaw bumga hte lungseng hpaga matut mahkai hpaga ga nga masai lam hpe chye da chyalu rai nga ma ai. Myen mung ting hpe dawm la lu ai the rau, Jinghpaw bumga hpe mung gasat dawm la mayu ma ai majaw, Jinghpaw ni hte grai hku hkau matut mahkai mayu nga ma ai.
Rai timung, Jinghpaw ni gaw, tinang a mungdan, tinang amyu hpe, tinang a htunghking hte uphkang hkrat wa ai ni re ai hte maren, Maigan mungdan na amyu kaga wa e, sa shanyen uphkang ai npu e, kachyi mi mung n kam taw nga ma ai. Aloi sha hte asum hkam, npu de n kam rawng nga ma ai. Dai re majaw, tinang a buga mungdan de shanyen shang wa ai hpyen yawng hpe, tinang ni a nga shara kaw nna aja awa hkap gasat manga kau na lam hpe myit hkrum da ma ai.
Manmaw hte Jinghpaw Bumga Gasat La ai Lam.
Myen Hkawhkam dung ai hkaw hpe gasat dang la lu ai hpan, Jinghpaw bumga hpe mung, bai gasat la na matu, majan gasat kyang kung chye chyalu India hpyenla law law hte, prat dep sanat laknak ni law law hte, htim lung wa ma ai. Jinghpaw ni mung, tinang a mungdan lamu ga lahpa mi hpe pyi, maigan wa hpe n kam jaw kau ai majaw, lu mai ai ri, nhtu, sanat laknak, masha n-gun mahkawng la nna hkap gasat makawp maga shajang ma ai.
Inglik hpyendu kaba General Prendargast gaw, shi a hpyen hpung ni hte rau, 1885 ning, December 19 ya shani, Mandale nna sanghpaw li hte rawt lung wa ma ai. Hka lam yak hkak ai a majaw December 28 ya e she, Manmaw de du lu ma ai. Inglik dap ni du lung wa ai shiga na jang, Manmaw Myowun wa nan deng lahkawng naw ra ai shara kaw e, sa pang bawp la wu ai.
lnglik ni gaw, Manmaw mare hpe gasat gala n ra ai sha, lu la kau sai hte maren, Inglik Asuya ni nan uphkang hpang wa masai. 1886 ning, March shata hta captain Cooke hpe, Manmaw Ayebeng (Deputy Commissioner) tai na san da ma ai.
Dai aten hta, Manmaw Jinghpaw bumga de Jinghpaw ni hpe woi ningbaw let, Inglik hpyen ni hpe hkap woi gasat nga ai gaw, Hpunggan Duwa, Hkam Leng hte Saw Yan Naing ni rai ma ai. 1889 ning February shata hta, Manmaw mare na Inglik hpyenla (50) gaw, Jinghpaw ni hpe gasat kau na matu rawt saw a ma ai. Si u mare hte deng (20) tsan ai Manlim kahtawng du ai shaloi jinghpaw ni e hkap gasat ai majaw, lnglik hpyenla (2) si nna marai (2) hkala hkrum mat ma ai Dai majaw shawng de matut nna n sa ai sha, dai kaw nna bai htingnut mat wa ma ai .Dai hpang, kade n na yang, Hanpshire dap na hpywnla (60) hte Bengal lnfantey dap 17 na hpyenla (150) hpe, Captain Smith woi awn nna, Jinghpaw ni hpe gasat na matu, bai rawt sa wa ma ai. Jinghpaw ni mung, hpyen n-gun nbung hkat ai hpe chye jang, n hkap gasat ai sha, htingnut koi yen kau da ma ai.
Rai timung, 1889 ning, June shata hta, Loiseng hte Tunghung mare na Jinghpaw ni gaw, Si-u mare hpe bai lu la hkra, bai sa gasat ma yang, aja awa hkap gasat dat ai majaw, lnglik hpyengla marai (20) hkrat ma ai.
Manmaw Ginwang e, Hpunggan Duwa gaw, lnglik ni hpe laknak jahkrat, asum n jaw ai sha, masha n-gun lu ai hte hte gasat anut tik tik rai nga ai. Rai timung, Jinghpaw ni gaw, Prat dep gasat gala hpaji ladat hpe, sharing kung kyang chye chyalu ni n rai ma ai. Laknak kaja hpe lu da ai ni mung, n rai ma ai.Tinang a lamu ga hpe shanyen la wa ai hpe, n kam hkam ai myit the kahpu, kanau, mayu, dama, kashu kahkri, makyin jinghku jahkum la nna, hkap adawt ai lam sha rai nga ai. Dai re ai majaw, Inglik hpyendu kaba General Wolsely gaw, 1889 ning, April (15,16) ya hta, Inglik hpyenla (250) hte kaga hpyenla (250), Gorahka hpyenla (100) hpe woi let, Manje (Mansi) mare hku nna, Hpunggan Duwa a mare, Gatrawn de htim lung wa gasat la kau ya mu ai.
Amyawk kaba ni hpai let, sanat law law hte hpyenla law law rawt lung wa ai hpe chye lu jang, hpyen n-gun n bung hkat nga ai majaw, kadai mung n hkap gasat ai sha, koi yen kau da ma ai. Inglik hpyenla ni mung, mare masha langai mi hpe mung n mu ai majaw, dum nta 197 arung arai, di mala hkawan, U, Wa, yamnga ni hte mam dang (50) jan hpe wan nat jahten sharun kau ya ma ai. Ningrai Inglik hpyen ni gaw, hpyen n-gun law law hte gasat lung wa ai shaloi laknak, masha n-gun, hpyen hpaji ladat ni ndang bung hkat nga ai majaw, Jinghpaw ni gaw n kam hkam timung, hpang jahtum e asum jaw kau ra mat ma ai. Inglik ni a npu e, mayam zawn uphkang ai hkam sha ra mat shajang ma ai. Rai timung, Hpunggan Duwa hpe gaw, galoi mung n lu rim la ma ai the, galoi mung laknat jahkrat, asum n hkam wu ai rai. Dai aten daram kaw nna, Manmaw ginwang hpe, Inglik Asuya gaw simsa ai hku uphkang hpang wa manu ai.
Mogaung Gasat Poi
1888 ning, January (14) ya shani, Inglik hpyendap Chashire Regiment hpyenla (50) Kalti Ghilzai Regiment hpyenla (101) Mounted Infantry hpyenla (25) amyawk kaba (2) re ni hpe, Captain Triscott woi awn nna, Mogaung mare de rawt lung wa ma ai. Mogaung mare nna lungseng maw du hkra gasat shang wa na yaw shada da ma ai.
Mogaung mare hpe, Inglik hpyen ni gasat madu la kau ai aten kaw nna, Myu tsaw Jinghpaw Share Jaubu ni mung, Inglik hpyen ni hpe gasat bang wa masai. Inglik ni gaw, Mogaung mare hpe uphkang na matu, U Kala ngu ai wa hpe, Myo-ok hku nna san da ma ai. Rai tim mare masha ni gaw U Kala hpe gyam sat kau ma ai.
1888 ning, February (3) ya shani e, U Kala wa a kasha, Po Saw ngu ai wa woi ningbaw ai, Jinghpaw hte Sam ni gaw, Mogaung mare hpe shang htim gasat ma ai. Kamaing de nna nhtang wa ai, Inglik hpyen hpung langai mi hpe mung, lam lapran e hkap htim gasat ma ai.
1888 ning, May 20 ya shani e, Po Saw woi awn ai, Jinghpaw hte Sam hpyen (400) jan gaw, Mogaung mare hpe htim shang gasat dawm la kau ma ai. Ningrai, mare hpe htim shang gasat dawm la ai gasat poi hta, Jinghpaw hte Sam ni maga de na masha marai (49) hkrat sum mat ma ai. Inglik ni maga de mung, hpyenla (18) hkrat sum nna marai (15) grai laja ai hku hkala hkrum mat ma ai.
Raitimung, Inglik hpyen maga de, prat dep laknak kaja ni hpe lu hpai da ai hte, laknak n-gun grai shai hkat nga ai majaw sha, Mogaung mare hpe dang la tawn da ai kaw na, bai htingnut mat wa ra ma ai. Lama wa wan yam laknak n-gun she bung hkat ai rai yang chyawm gaw, kadai wa mi sum sum, nang si, ngai si dat jaw yaw hkat mayu da nga ma ai. Nri, nhtu, ndan, htinghpau sanat re ai ni hte sha raitim, nden marai, magrau grang, grai gumshem ai hku, hkap gasat bang wa ai hpe, mu chye lu ai Inglik ni gaw, grai hkrit kajawng mat ma ai. Dai majaw, Manmaw de na hpyenla (200) hpe, lawan htet la nna n-gun bai jat da ma ai.
Ningrai, Inglik ni hpe hkap gasat sharu shayak jahkrum nga ai Jinghpaw ni hpe, gasat jazim kau na matu, Hampshire Regiment dap na hpyenla 51, Mogaung hpyendap kaw na hpyenla 320 amyawk lahkawng, laknak law law hte, Captain O Donnell woi awn nna, 1889 ning, January (7) ya shani Mogaung nna Sama mare de rawt sa wa ma ai.
Dai aten e, Inglik ni hpe, maja hkap gasat nga ai, Jinghpaw ni hpe woi ningbaw ai wa gaw, Sama Duwa Gum Seng Li rai nga ai. ( Myutsaw Duwa Gum Seng Li Gaw, shaning law law Jinghpaw Mungdaw Ningbaw tai lai wa sai, Sama Duwa Sinwa Nawng a kawa nan rai nga ai. Kanu Pungjaw yang, kasha mung Pungjaw ai, nga ai ga malai hte maren, Sama Duwa Sinwa Nawng mung, kawa a hkang dagraw ai wa tai lai wa ai.)
Kamaing mare hpe, 1889 ning, January 11 ya shani, Inglik ni e gasat dang la kau ma ai. Dai hpang Sama mare hpe bai gasat saw a ma ai. Sama Duwa Gum Seng Li a hpyen hpung ni mung, aja awa hkap gasat shingdang yu ma ai. Rai timung, prat dep laknak hkum sumhpa grau kaja ai Inglik hpyen ni hpe, laknak n-gun n dang bung ai majaw koi yen kau ra ma ai. Dai hpang Inglik ni gaw, Sama hte Panghka mare ni hpe mung, gasat la kau ma ai. Jinghpaw ni gaw, lu mai ai laknak ni hte sha raitim, masha n-gun nga manga hte, n hkrit n tsang hkap gasat ma ai majaw, dai gasat poi ni hta, Inglik hpyendu hpyenla (21) hkala sum mat ma ai.
Inglik ni gaw, Mogaung, Sama maga de na hpyen ni hpe gasat dang la ngut jang, 1889 ning, April shata hta Sinbo maga de na, Jinghpaw ni hpe bai gasat la ma ai. Sinbo maga de na, Inglik-Mung-Shanyen hpyen ni hpe, hkap gasat shingdaw ai Jinghpaw ningbaw gaw, Maran ( Magan) Duwa rai nga ai.
Sadon Gasat Poi
Manmaw Ginwang e kasu kabrawng nga ai lam ni, ram ram zim mat wa sai majaw, Myitkyina Jinghpaw bumga hpe bai gasat la na matu, Myitkyina maga de hpyen man bai shayawng wa ma ai.
1891 ning, December (23) ya shani, Waimaw mare de Inglik ni du lung wa ma ai. Sadon bum maga de na Jinghpaw ni gaw, Inglik ni hpe hkap gasat na matu, wan yam sanat, masha n-gun n di nga ai lam, Inglik ni na chye ma yang, Sadon maga de shawng rawt mat wa ma ai.
Lam lapran e Bum kahtawng, Hpunggan mare ni hpe lai nna, Mungli hka hpe rap lai sa wa ra ma ai. Mungli hka gaw dam nna hka hpungla ja nga ai majaw, dai hka hpe rap ai shaloi, lusaha, laknak htaw ai lawze ni hte hpyenla nkau mi yawng si ai hkrum ai hte, grai sum mat ma ai.
Bum kahtawng hte Hpunggan makau grup yin na, Jinghpaw ni gaw, tinang a buga de shanyen la shang wa ai, Inglik hpyen ni hpe gasat hpang wa ma sai. Rai timung, laknak n-gun grau law ai hte atsawm sha shaman shakyang kung chyalu re ai, Inglik hpyenla ni hpe, n lu hkap shingdang da ma ai, bai htingnut ya kau da ra ma ai.
Dai majaw, Inglik hpyen ni mung, Sana mare de aloi sha du mat wa lu ma ai, Sana mare kaw nna Sadon bum de, bai gasat lai sa wa ma ai. Sadon Duwa Zau Awng mung, Jinghpaw ni hpe woi ningbaw let, hkap gasat manga yu ma ai. Inglik ni gaw, laknak n-gun kam let aja awa gasat shang bang wa ma yang, Sadon bum de du mat wa ma ai.
Sadon bum de du ai shaloi, Lieutenant Harrison hte Inglik hpyenla 170 gaw, Sadon bum e ngangkang ai dap jung da ma ai. Dai ahkying e Sadon makau grup yin na, Chyinghtawng, Luhtawng, Sagapa, Sadonpa, Nbu kawng mare hkan, JInghpaw hpyen n-gun 500 jan gaw, Sadon e dap jung nga ai, Inglik hpyendap hpe htim gasat wang da ma ai. Dai aten hta Inglik hpyenla nkau mi gaw, Sadon Duwa ningbaw ai, Jinghpaw hpyen ni hpe, hkan gasat shazim nga ai aten rai nga ai.
Ndai zawn, Jinghpaw ni e aja awa htim wang gasat bang wa ai hpe mu lu ai, Lieutenant Harrison gaw, Myitkyina de shana aten e, Manpyawng htawng shana let, hpyen regau lawan karum hpyi dat wu ai. Myitkyina de na hpyenla law law lung wa ai majaw, nhtoi na na wang tawn ai kaw na, bai htingnut yen kau ya mu ai. Jinghpaw ni gaw, 1892 ning, March shata htum hkra Sadon grup yin e, Inglik hpyen ni hpe, aja awa hkap gasat shajang ma ai.
Ndai Sadon bum gasat poi aten e, Inglik hpyendu Harrison hte hpyenla law law hkrat sum mat shajang ma ai. Dai majaw, Sadon bum e dap jung da ai hpyendap hpe, Fort Harrison, ngu shamying kau da ma ai rai.
Sama Bum Gasat Poi
Ndai Sama Bum gaw, Mali hka a sinpraw hkran maga de rai nna, Sadon bum a dingda maga de nga ai mare rai nga ai. Shawng daw de tsun lai wa sai Sama mare gaw, Mali hka a sinna maga, Mogaung makau de na Sama rai nga ai. Inglik ni gaw, Sadon bum hpe gasat awng dang la ngut jang, Sama Bum hpe bai gasat la na yaw bang wa ma ai. Dai majaw Inglik hpyendu Captain Boyce Morton ngu ai wa, ningbaw ai Inglik hpyen hpung gaw, 1892 nng, December(3) ya shani, Talawgyi kaw nna Sama Bum de rawt lung wa ma ai.
Ndai lam hpe na chye lu ai, Jinghpaw ni gaw, masha n-gun ndi la nna, Nhkram hte Sama lapran e, aja awa hkap gasat shingdang ma ai. Rai timung, prat madang nnan na laknak n-gun n dang tsun hkra grau kaja nga ai, Inglik hpyen ni gaw, December(14) ya shani, Sama Bum hpe gasat dang la kau ma ai.
Ndai zawn, Inglik ni Sam Bum hpe aja awa gasat nga ai aten e, Sana Duwa ningbaw ai Jinghpaw Myutsaw Jaubu nig aw, Myitkyina mare hpe htim shang gasat nna, Asuya rung ni hte Inglik duwa a nta langai mi hpe wan nat kau da ya ma ai. Inglik hpyendu Subedar Major langai mi hpe mung, sat kau da ma ai.
Inglik ni Sama Bum hpe gasat dang la kau ai hpang, Jinghpaw ni gaw masin n si, myit grai n gut nna, hpyen n-gun bai mahkawng ndi la nhtawm, galang mi bai htim wang gasat bang wa ma ai. Sama Bum e ngang kang hkra dap jung da ai, Inglik hpyendap hpe mung, Jinghpaw ni gaw nhtoi tsawmra na hkra, wang shinggrup da let aja awa bai gasat bang wa ma ai. Ndai Sama Bum gasat hkat ai laman hta, Inglik dap up hpyendu Captain Boyce Morton gaw hkrat sum mat wu ai.
Sama Bum gasat poi hta mung, Inglik ni gaw, hpang jahtum e Myitkyina de hpyen regau saw la ra ma ai. Karum lung wa ai Inglik hpyen ni bai du jat bang wa jang she, Jinghpaw ni gaw bai htingnut yen kau da ma ai. Ndai Sama Bum gasat ai shaloi, Inglik hpyenla 1200 hte gasat la ra ma ai. Gasat poi ngut mat ai shaloi, Inglik hpyendu (3) hkrat sum mat nna, marai (3) aja awa hkala hkrum mat ma ai. Hpyenla (102) mung, hkala hkrat sum mat ma ai.
Ndai Sama Bum gasat poi e, hkrat sum mat ai hpyendu Captain Boyce Morton hpe myit dum masat hku nna, Sama Bum hpyendap wang hpe mung, Fort Morton ngu nna, amying shingteng shamying kau da ma ai.
Ndai Sama Bum gasat poi e, hkrat sum mat ai hpyendu Captain Boyce Morton hpe myit dum masat hku nna, Sama Bum hpyendap wang hpe mung, Fort Morton ngu nna, shingteng shamying kau da ma ai.
Inglik-Mung-Shanyen hpung ni gaw, Jinghpaw bumga hpe aloi ali hte dang lu na re, ngu myit la ma ai. Rai timung, kaja wa gasat bang wa ai shaloi, Jinghpaw ni gaw, tinang a lamu ga hpe shanyen anin shang wa ai hpyen shagu hpe, tinang a asak hte galai nna makawp maga chye ai hpe mu chye lu ma ai.
Dai majaw, Inglik ni gaw Jinghpaw ni hpe masha n-gun, myit n-gun, lu sha n-gun ni shakyet kau ya nna, gasat shamyit kau na yaw shada ma ai. Hpyen rawt sa wa ai shaloi, mu mamu Jinghpaw mare ni hpe, nat kau ya ma ai. Mam dum ni hpe mung nat kau ya ma ai. Mu mamu masha, dusat yam nga ni hpe, nat sat jahten sharun kau ya ma ai. Mu chye lu ai jahpan hte maren nga yang, Inglik ni nat kau ya ai mare 46, nta htinggaw 639, mam dang 60000 jan jahten sharun kau ya ma ai.
Ningrai nna jahkrit shama, sat zingri, nga manga nat jahten kau ya timung Jinghpaw ni gaw hkrit kajawng hkayawm mat ai lam n nga ai sha, Inglik-Mung-Shanyen hpung ni hpe du shang wa ai shara shagu kaw atsam nden marai hte magrau grang gumshem ai hte aja awa hkap gasat manga lai wa yu sai lam ni hpe, tam sawk sagawn mu hti chye lu ai majaw, Jinghpaw ni a magrau grang ai atsam marai ni hpe, shakawn shagrau ai hku nna, ndai laika hta ka masat da nngai law.
ref - Jinghpaw Mung hte ngai Wabaw Zau Rip p 24-32
