Lanam ta rai mat sai majaw, lamu marang htu ru hkrat wa ai hpe kaning chye di na! Nta ndaw e hkai tawn ai nai lap hpe di gup let agying agang htu ru hkrat nga ai lamu marang a majaw, mala la yu chyayat zawn n byin mat wa na daram sha shinggang magap nna deng masum jan tsan ai hkrunlam hpe jahpawt shana dinghtan let mungkan hpaji shakut nga ai Awng wa gaw, lani mi hta myu hte mungdan a ntsa sadi dung magrau grang let, myusha yawng a masin salum hta N GAW N WAI Al MYIPRWI jahkaw ya na hpe kaning di wa tau chye lu na rai ta? Ten prat gaw A.D 1965 ning nan rai sai. Mali Nmai wa-lawng buga hpe woi awn nga ai ningbaw ningla ni gaw, Nraw kawng Mare hta shawng ningnan lapran tsang jawng hpaw hpang dat ai shaning rai nga ai. Nraw kawng Mare ngu ai gaw, tsawm shingkang la ai Lakawng Bum a lahpyen kadit e de tawn da ai bum mare rai nga ai. Lakawng Bum gaw tsaw la ai hte masen nna pungding daw de hkindu yi hkrai hprwi rai nga ai. Lakawng Bum a shingdu maga, hku gran matut nga ai gaw, hkindu hkrai hprwi rai tu dagap nga ai Gumradaw Bum rai nga ai.
Gumradaw Bum a lahpyen kadit e chyawm gaw Awng a buga dum nta rai nga ai Nsahkran Ga de nga ai. Ginhtawng ten du shagu, Lakawng Bum hte Gumradaw Bum yan hpe gumhpawn yu dat yang, kaja wa sha gumtawng hkyen nga ai “Ja Gumra” langai hte nan bung taw nga ai. Dai Ja Gumra a madu gaw ja salum rawng ai wa she rai u ga law. Manap jau jau u lahkawng lang goi ai hte Awng yup rawt sai. N law n la sha garap e garau tawn ai mam chyalam hpe shingnoi hta gun shayu bang la nna nta npan e Awng mam htu nga ai. Myi garai n mu ai ten re majaw mam chyahkrau langai pyi n hkaw hkra Awng grai sadi let htu nga ai. Asak (12) ning sha naw rai nga ai, Awng gaw shi a hkum hta grau galu ai htum mun hpe n dang n la rai hpai nna mam htu bu nga ai. Mam htushoiwa a malai htum mun hpe n dang n la rai hpai nna mam htu bu nga ai. Mam htushoiwa a malai htum mun jahkrat ai nsen hte sharau nna shi a jawng laika shakrai nga wu ai. “Yoi sa yoi, yoi sa yoi; A noun is the name of a person, place or thing; yoi sa yoi; Verbs are asked to say what people do, they express an action; yoi sa yoi,” kan kata de mung kawsi ai gaw ah-kyu she nga wa sai. Awng a chyinghkai kanu gaw, nai tawng hta n-gu pau ai lanam hku shat hpe npan dap e shadu kyin nga ai. Awng a chyinghkai kawa gaw asak aprat kaba sai hta n-ga laika sa (duty) sa ai kaw yuptung e she du wa ai majaw naw kaleng taw nga ai.
Nhtoi hprim hpram rai wa sai. Awng a chyinghkai kanu mung, Awng htu tawn ai mam hpe katsap katsan di ya nga ai. Dai ten laman Awng tin shapun shat gan sha nga yang, manang ni du sa wa nna, “Sa law! sa law! Awng wa e, ya mung garai n jin nni? Jawng hpang hkrat na lu; dai hpawt gaw Assembly mung nga ai re; hkan shachyut nang rit yaw,” ngu marawn kau da nna lai mat wa sai. Awng mung, shani shat a matu langa hpaw hte makai ai nai shat makai mi hpe laika nhpye hta anin bang; majap katsing ju nna shakau hparaw shari masum, shing-tawn pan hte htu ai jap htu matep sha dawk; nbu si lahkawng ting krau bang tawn sai majaw, sishum bang ai hta grau mu, grau kaja nga sai raitim, ahkyak dik ai jum mahtang bang na mung n lu, n sha ai mung grai na la sai.
Marang sumwi ni ga htep htep ka-up nga nna myihprap gala ai hte mu ngoi ai, marang sawng dik nga ai majaw, yupra htinggrum kata e she magyi hkawan rawng nga na zawn nga ai ten Nraw kawng de jawng lung sa ai Awng wa gaw, manang ni hpe dep hkra mung shachyut ra nga ai. Lakawng Bum hte Gumradaw Bum yan kaw na lanam hpungtun hte gayau nna lwi yawng hkrat wa ai hka shi ni gaw, Awng ma kasha a shinglang hkan na wawt ni pyi di hkrat mat lu hkra hpungla ja nga ai. Laika nhpye madi mat na tsang ai majaw, nhpye jinghpa hpe gyep gyep di lahpa npu e matep nna hpye kau nu ai. Lata maga mi gup tawn ai nai lap ginlang hpe jum nna, maga mi hte jahkring hkring wawt di kau ra nga ai. Shara nkau mi hta kashawt kataw na tsang ra nga ai zawn, shara nkau mi hta Iahput duhkra sung ai kumpup kata na lagaw shaw la na pyi nai tawng sha bang ai n-gun hte sha gaw gari gawa she rai nga lu ai. Lagaw lata myi na yawng n rau la nga ai raitim, baw nu hte n-gup gaw, lam hkawm let Sara Damya Hting Nan sharin ya ai English Grammer kaw na Eight Parth of Speech hpe shakrai bu nga ai.
Awng gaw tsang (5) gawk hta kaji dik ai wa mung rai nga ai. Akajawng sha myihprap gala nna, mu nsen kaba mung ngoi pru wa ai. Awng a masin she htap lap na daram kajawng mat ai hte baw sharawt mada yu yang, manang ni hpe n dep lu nga ai lam dum dat nu ai. Lam lawu maga na lagyen sumwum hta uju naw hpung mi garu kachyaw pru wa ai shaloi, Awng a hkum ting nshung si hprwi nga mat wa ai. Laika shakrai nga ai bawnu hpe naw jahkring nna manang ni hpe dep hkra ngu kagat shachyut yu yang, manang ni hte Awng a lapran kade gang mat ai gaw n chye sai. Manang ni a lagaw hkang ntsa hta sharaw kaba langai mi a hkang mahtang hkang kahtap ai hpe sha Awng hkan mu nu ai.
“Wa Karai Kasang! Wa Karai kasang!” Ndai ten hta Karai Kasang hta lai nna Awng a matu shingbyi lunghkrung kaga n nga sai. Hpaji hpe tsawra ai, myu hpe tsawra ai, mungdan hpe mung tsawra ai Awng gaw, htingnut nhtang ai lam n nga, share shagan let sharaw a hpang hkan nna shawng de sha shanang sa mat wa sai. Kraw kata e kyu hpyi, myi mung n grip hkra shawng de azi maja, sharat shara hpe mung madat let magrau grang grang hte lagaw lahkam man man shanang mat wa sai. Nraw kawng Mare shingnawm du wa jang, sharaw hkang mung hkra maga na luphka kaba nga ai de hkang shang mat wa sai. Marang mung hpawng wa nna jawng wang gawdin pa garai n du yang, Salang Chyahkyi Hting Nan a nta ang ang e manang ni hpe hkan dep la wu ai. Ya she Awng nsa kaba lu shaw nu ai. Myi man ni yawng chyang mat ai kaw na ya she Awng sai bai rawng wa ai zawn rai nga ai. Awng a lagaw shinglang sha n-ga, kan hkan, du hkan de duhkra hkru tit nga ai wawt ni myin sumbaw nga lu ai.
Wawt ni hpe sharun kau ai hpang Awng a hkum ting sai hkrai pri rai mat nga sai. Jawng laika ni hta sai n kap hkra na matu Awng grai sadi nga ai. “Oh! Ngai ndai daram hkam sha let shakut ai hpaji gaw nye a myu hte mungdan a matu rai uga law!- Awng a kraw kata e shi hkrai sha ga shaka tawn let da ting nga ai. Mungdan prat masa a majaw, lam shagu yakhkak jamjau ai ten rai nga ai. Sara ni kadai mung shabri shabrai n sha ma ai. Kyephtap htap ai sara langai mung n lawm ai. Gahpraw daw mi, maisau hkyep mi hpe pyi lachyum n pru akyu n rawng ai hku lahpawt kau ma ai n rai; myu tsaw mung tsaw myit majing hte apnawng nna sharin achyin ya ai chyeju madu kanu kawa sara ni nan rai masai. Sara Maran Yawshu, Sara Chyauhpa Gam, Sara Magawng Naw, Sara Maran Kam Hpang, Sara Nsang Tawng, Sara Samatu La, Sara Nlam Gam Li, Sarama Nlam Lu Tawng, Sarama Langnaw Kaw hte Sarama Lakum Htu ni hpe malap kau lu nga ga ai n rai. Shanhte shakut shaja lai wa sai magam lit ni gaw, Miwa Mungdan a Wut Bunghku (Great Wall) gaw de ai hta grau manu dan nna, Egypt Mungdan na Pyrmid gaw de ai magam hta grau namnak nga ai hte grau “a” lu ai lam rai sai.
Awng a hkum ting shalat manam nga ai. Jawng gawk e manang ni hte kahtep dung na Awng grai agam ai. Sabya hte galoi n hkrum yu ai Awng a hpun palawng ni agang chyalang rai nga ai. Awng shi gup sa ai nai lap hpe jawng nta lakang pawt npu e tawn da ai. Bainam ni sha kau ya na tsang ai majaw, jahkring hkring chyan mada nga ai. Dai ten hta Hugawng Pa de nna du sa ai jawngma ni mung, Mali Nmai Wa-lawng, Nraw Kawng hte N-gumla Jawng ni hta hpaji sa sharin nga ai Sinli Mahkawn Shabrang ni mung lawm shajang nga ai. Lu Tawng hte Ma Zet ngu ai yan gaw, Awng hte tsang bung ai shayi jawngnum tsawm yan rai nga ma ai sha n ga, Awng hpe mung kanau kayung majing zawn chye tsawra ma ai. Laika n dang jang mung Awng ma kasha hpe hkrai sha kamhpa ra nga ma ai. Lu Tawng gaw Maran Kasha, Ma Zet gaw Lahtaw Dumhpya; Awng gaw, Maru Tangbau; kanu karat mi ang tim Jawngma shada gaw kahpu kanau hkrai rai nga ma ai. (Matsing.- Maran Lu Tawng gaw ya ten Karing jan tai nna Du Mare MKA e nga.) Shaning tup aten man man jawngbau dum ya ai wa gaw jawng la kaba Sabaw Naw rai nga ai. (Sutdu Sabaw Naw.... Ya ten Mogaung e nga).
Ten galai dingsi ngoi ai hte rau tsang (5) gawk de Sara Magawng Naw shang wa ra ai. Jawngma ni mung htung hte maren rawt tsap hkungga hkalum la ma ai. Sara wa ahkang jaw ai hte yawng rau sha bai dung masai. “Daini gaw lai sai bat hta sharin ai daw chyen sawnhpan hte seng nna, grau yak ai daw hpe matut sharin na re,” nga nna tsun ai. Myen laika n lang ai ginra re majaw, English hku sha grau law sharin nga ai. Dai shani sharin ai sawnhpan a ga baw gaw, “Sovle the following fractions,” rai nga ai. Sara wa nnan sha naw ka madun tsun shaleng nga yang, Awng gaw ma hkra sawn htai ngut jin mat nu ai. Sara wa hte jawngma manang ni yawng, Awng a bawnu atsawm hpe jawm mau shakawn bu nga ma yang, tsang grau kaba ai gawk de na jawngla kaba lahkawng, chyinghka e sa tsap nna kata de shang na ahkang hpyi nga ma ai. Sara wa ahkang jaw ai hte kata de shang nna, Awng a man e lata hkintun let tsun ai ga gaw, “Anhte a English Sara wa matsun dat ai hte maren, an n chye na hkraw ai English laika hpe sharin sanglang dat ya na matu lajin ga ai,” nga nna tsun pru wa ai. Awng mung hkrawn sha hte grai sanglang dik ai ladat hku shi hta tsang grau kaba ai yan hpe sharin ya dat nu ai.
Shani ka-ang ten hta Awng gaw jawng shingdu maga shi hkrai sha shani shat makai hpyan sha dung nga ai. Shi a matsan mayan re ai lusha hpe jawngma manang ni mu kau ya na grai tsang kaya nga ai. Awng shani shat sha nga ten hta mare de garu jahtau ai nsen, htunghpau sinat ngoi ai nsen ni na dat wu ai. Awng kajawng nna yuhkraw kaw nai tawng pyi ganoi sha chyat rawng mat ai. Tsam mari shakut let mayu bang kau dat nna masha garu ai shara de Awng kagat sa yu yang, mare shingnawm na hpahka sun hta rawng nga ai Yihku Dingla a bainam hpe sharaw e garawt sha mat wa sai lam na chye lu wu ai.
Dai ram shani chyingtung e pyi mare kata de sharaw htim shang gwi ai ten e, deng masum jan tsan ai shara kaw nna maling mala hpe dawk nhtawm jahpawt shana jawng lung dinghtan taw nga ai Awng a matu nachying wa tsang hpa shara, gawng garut na lam kaba wa rai nga ai. Shana de jawng yu nna Awng hte manang ni nta wa yang, lam e Salang Chyahkyi Hting Nan hkap tsun ai ga gaw, “Ma ni e, nanhte shada da atsawm agawm rai lakawn hkat let jawng sa jawng wa she rai mu lu yaw; kaji ai ni hpe hkum shakram da, shada lakawn hkat let rau rau sha rai mu; nanhte shakut ai hpaji lani mi manu dan wa na re; nanhte yawng mung lani mi myu hte mungdan a ningbaw ningla kaja tai wa na ni re,” ngu nna n-gun jaw ai hte hpawn shadum dat wu ai. Bum yi tsing magang ta lani mi hta Nhtin Yang ngu ai shara de na jawng yi kaba de sara ni hte jawngma ni yawng jawng yi tsing magang sa ma ai. Nhtin Yang ngu ai gaw Nraw Kawng Mare a sinpraw maga deng lahkawng jan tsan ai hte Awng a kahtawng kaw nna rai yang, deng kru daram tsan nga ai. Nhtin Yang Pa gaw masat II Mungkan majan hta Amerikan ni nbung li pa galaw lai wa ai shara mung rai nga ai. Bungli yingam du ai hte Sara Nlam Gam Li (Ya ten MKA Edin kahtolik Chyum Jawng Sara Kaba) gaw, tsing htat ai hpa ai hta hkan nna, jawngma kaji kaba gayau jahtuk nhtawm yi-ngam garan matsun dat wu ai.
Hpung shagu hta hpuawn san da ai rai nna Awng gaw, kaji tim hpung mi a hpu-awn tai let tsing woi magang wu ai. Awng gaw laika hta sha ram ai n rai; she kaji tim bungli bungsi lam, ta tut magam lam, woi awn ningbaw ningla ai lam ni hta mung kasi kaja tai lu nga ai majaw, yawng e madat mara ya nga ai. Dai shani Awng woi awn ai hpung ni grai myithkrum ai hte grai myit rawt let shakut shaja ma ai majaw, shanhte a yi-ngam gambum hpe yawng a shawng e ngut la lu ai hta n-ga, mam nhpang mi pyi kabye jahten kau ai lam n nga, kaji dik ai tsing kasha ni du hkra ahkrin atsai di magang kau lu nna, hpang hkrat nga ai manang hpung ni hpe nhtang karum la lu hkra kasi kaja madun lai wa sai. (Dai ten hta jawng yi kaw na pru ai lusha nai mam hpe sumtsan de na sa ai jawngma ni hpe manu jahpu n la ai sha boarder lusha hku madi shadaw lai wa sai.) Ginhtawng yi hkyen ten lani mi hta Sara hte jawngma ni yawng gaw hpang shaning a matu jawng yi hpe Nbang Yang maga de sa hkyen ma ai.
Nbang Yang ngu ai gaw Nraw Kawng a jan shang maga rai nga ai. Jawng la kaba ni gaw Saratu La woi awn nna Marau Jum Shada (Jum Naw) de jawng jum ju sa ai ten mung ang nga ai majaw, jawng num ni hte kaji ai la kasha ni sha yi hkyen ra ai ten mung rai nga ai. Hugawng Pa na ma kaji ni magwi gawt kungkyang ai zawn, shagawng bumga na la kasha ni mung hpun lakung ntsa gau hkawm ai woi hkalung ai zawn hpun lung ai lam hta grai kungkyang nga ma ai. Jawng num ni gaw, ga lam hku hkyen nna, Awng hte manang la kasha ni gaw, hpun langai kaw nna langai mi de kahken kap let hpun kran nga ma ai. Shana maga bungli hkring ten du ni wa jang, jawngnum mahkawn langai mi lagaw yungnu kahtam ahka la nna, hkrap shabam pru wa ai. Shaloi, Awng kaga mi n mau nga ai sha hpun ndung kaw na alawan gumshut hkrat wa nna ndum dinghkang langai dumhpyawt la nhtawm nam shinggang ai de shi hkrai jit ji bang la ngut jang, kahtam la ai ningma hpe jit hte kashin ya wu ai. Dai shara e lasa matut lap wa mung hkrawn sha tu taw nga nna, sa tik kau hkra rai lap sanit tup di la nu ai. Hpun tawng langai hta nhtu ninggung hte adep la nhtawm shi a mayen hte gayau gumchya nna shakap ya sai. Loi dik ai Awng wa shi a labu nchyan gang je la nhtawm ahkyen kayawp ya wu ai. Dai jawngnum gaw ningma na na n shaman ai sha, hpang shani jawng atsawm bai lu sa sai.
Htawm hpang de Awng gaw dai hta grau ai hkala nba ningma hte machyi makaw ana ahkya law law hpe matut tsi shamai ya lu na re lam kadai tau chye lu ga ai n rai. Mungdan masa, prat maka a majaw Awng da-ting tawn ai lam ni gaw, awngdang byin tai lu na rai nga ai kun? Shaning tsawmra wa Awng jawng n lu lung mat sai. Awng a prat gaw la ba adit, salat she grit, bum lung bum yu, lit gun hkum tsu ai hte shalai kau ra sai. Kaning re ai prat masa wa mi pru pru, Awng a da-ting dawdan da ai pandung shadaw n du dingsa Awng prat hpe asum jaw ai n rai; aten ginjang pru, ahkaw ahkang lu ai hte N-gum la jawng e tsang (7) awng hkra matut lung nu ai. Dai hpang hpaji matut sharin na matu myidi chyip dawdan let Myitkyina Mare de du sa wa sai. Awng gaw Myitkyina, Manhkring Mare e shi a kana shawng Nlam Hkawn Bu hte kahkau a nta shingbyi nga lawm nna hpaji matut sharin wu ai. Bum ga e tsang (7) awng tawn sai raitim, Manhkring Jawng e tsang (5) hta sha hkap bang la ma ai. Laika grai ram ai majaw shaning ka-ang hkup hta tsang (6) de shalun ya ma ai. Hpang shaning mung, tsang (7) n lung ai sha tsang (8) de lung lu nu ai.
Awng gaw Manhkring Lahta Tsang Jawng e tsang (8) hpe D-5 ningtawn ai hte awng lu ai majaw, bum ga de na jawng ni hte sharin ya ai sara ni a arawng mung grai dandawng mat wa sai. Mare kaba, jawng kaba de ndai zawn lahta tsang jawng lung lu na matu Awng hpe tang dudu madi shadaw na kadai n nga ai. Jawng lung let maiaw dung hpe hkauna byin hkra galaw shakut ai; jawng dat ten hta Mali hkingau e ja kashin nna gumhpraw tam ai. Awng a kawa dingla gaw asak kaba ugut gu sai hta n-ga, Awng mare kaba de garai n yu hkrat wa yang 1972 ning December shata hta lamu wundoi mat wa sai hte, shagawng bum ga e makoi mayang kau da nu ai. Shing-rai maru mayak tsin-yan law law hpe lai di nna shakut ai majaw, Awng gaw tsang (10) sanpoi hpe mung D-4 hte grai ningtawn ai hku awng dang la lu nu ai. Shagawng bumga Myen laika n sharin ai shara na du hkrat wa ai raitim, Manhkring Lahta Tsang Jawng hta matut sharin hka ja nga yang, Awng mahtang she Myen Laika hta grau dawn jan kung kyang ai wa byin tai nga ai hpe mung chye lu ai. Awng gaw tsang (10) sanpoi hpe grai ningtawn ai hku awng pru ai shiga na lu ai shani kabu myiprwi ni pru hkrat wa ai. Ndai kabu gara shiga Awng kadai hpe tsun dan na; Awng a kraw kata n chye tsun hkra hkam sha bu nga sai. “Oh! ckye si, ckye sai. Awng hpe moi Sumprabum e jawng kaji sharin ya ai sarama hpe sa tsun da na.” Shaning aten gaw 1976 ning hta ang nga ai. Awng gaw moi na shi a sarama hpe hkan tam sagawn nga wu ai. Awng tsang shi awng sai kabu hpa shiga hta kaga sarama a matu hpa kumhpa mung Awng la sa na n lu nga ai.
Myitkyina Mare, Golf pa baw, nta nambat D.K 502 hta Awng gaw Sarama hpe mu tam hkrup nu ai. Awng a Sarama Jawng kaji sharin ya ai Sarama; Sarama Langnaw Kaw. (Matsing: - Awng a Sarama gaw 19¬4-98 hta n nga mat. Jaw Bum Lupwa e makoi mayang) Awng padang shiga tsun dan na du sa ai Awng gaw, Sarama hte hkrum yang, grai myit n pyaw na lam hkrum katut wu ai. Awng a Sarama gaw, mungdan masa, prat gam maka, shoihpa tsin-yan, machyi makaw ai lam ni a majaw, yupra e sha kaleng taw nga ai hta n-ga, ningrum ningtau madu wa mung lai sai bat laman e sha n nga mat ai hkang hta ang nga lu ai. Yawnhkyen hkrum nga ai sha n-ga, shi hkum nan mung yupra e machyi kaleng taw nga ai. Awng gaw shi gun sa ai kabu hpa shiga tsun dan dat nu ai. “Ngai hpe Jawng kaji sharin ya hpang ai nye a ningshawng Sarama hpe daini ngai tsang shi awng sai shiga sa tsun dan nngai. Ningtawn ai hte D-4 hku awng nngai. Lani mi hta sarama hpe mung, myu hte mungdan hpe mung chyeju htang lu hkra ngai naw matut shakut na myit dawdan nngai,” ngu nna tsun wu ai. Sarama mung machyi kaleng taw nga ai kaw na shakut rawt nhtawm, “Awng nang tsang shi hpe ningtawn dik ai hku awng pru lu ai shiga na lu ai majaw, Sarama grai kabu sai.
Awng nang myu hte mungdan hpe tsawra ai rai yang, tsi du kaba byin hkra matut shakut u yaw,” ngu n-gun jaw shatsam let, kabu gara atsam jaw ai kumla hku nna shi a bunghkum kata na gumhpraw lap dan pa manga hpe mung shaw ya dat wu ai. Sarama a nta na Awng pru wa yang, Awng a masin salum ni chyat mat wa ai. Myiprwi si ni n dum shamyi lwi hkrat wa ai. Gawngkya ai myiprwi n rai; n-gun da ting let myusha ni a matsan tsin-yan hpe maroi n ni ai, masin n si ai myiprwi rai nga lu ai. Awng a palawng sumbu kata na gumhpraw lap dan pa manga mung Awng a myiprwi a majaw madi nyaw mat nga sai. Tsi du kaba byin hkra dakkasu jawng matut lung na matu npawt nhpang karum gumhpraw rai nga lu ai. (Matsing - Awng hte shi a Sarama gaw Htawm Hpang de mungkan ntsa bai hkrum lu masai n rai.) Dakkasau hpaji matut sharin na matu gumhpraw lap manga lu tawn da sai Awng gaw, Hpan Madu e san da sai, hpu shawng hpu ba tai, lam madun ya ai, makyin jinghku kaja, Dakkasu Sara kaba, Nbangbum La Ja a matut mahkai, tsun kajai, sagawn htailai ya ai chyeju a majaw, Karai a shangun kasa, Wunpawng Sut Du Kaba, Salang Nsau La Awng, myu tsaw shawang rawng e hkap madi shadaw la nna, dakkasu hpaji hpe sanit ning tup sharin la lu ai lam hta kanu malai rai, kawa malai tai, atsam dat ya sai. Dai chyeju ni gaw, prat dingsa n malap, Chyurum Labau hta nan kap, tut nawng tsun kajai, ban hte ban htawn hkai nga na ga ai rai.
Awng gaw, Mandale Dakkasu e sanit ning tup tsi hpaji sharin la nga ai ten laman hta, Chyurum Wunpawng Jawngma ni hpe myithkrum mang-rum myit su myit rawt let myu tsaw mung tsaw myit ni grau grau ngang kang wa lu hkra n sim n sa woi awn shakut shaja lai wa sai. Lam amyu myu hku nna kasi kaja law law hpe puba jamjau hkam let ta-tut galaw shakut lai wa sai. Mandale Dakkasu Wunpawng Jawngma ni a Chyurum Shalat Magazine hku nna buga de nga ai kanau kajan ni hpang de dakkasu jawng a lam shachyen shaga ai sumrai du pru wa yawng, buga ramma ni yang a kraw salum hta asan seng sha hkam sha ai lam lu la nga ai. Dakkasu Jawng e mung, Awng du sa ai shani kaw nna lak mi alai rai grau grau myithkrum myit rawt let lam shagu awngdang wa lu ai lam ni law dan leng nga ai. Awng e dakkasu jawngma prat sanit ning ting laman hta, shaning shagu du pru jat ai Wunpawng jawngma ningnan ni hpe hkap hkalum, madun matsun, woi lakawn, shingtau la nga ai.
Awng a shinggyim nau na, kyang lai kaja ni hpe dakkasu manang, jawngma shayi shadang ni yawng hte wa kraw salum e dawk shakap, myit dum hkau chyap nga ma ai n rai ni? Sanit ning dakkasu ladaw mung n law la ai zawn ngut kre wa nga sai. Hpawt de na ninghtoi gaw, sanit ning ting sharin la ai dakkasu tsi hpaji, sanpoi kaba htai nga ai hpang jahtum shani mung ang nga ai. Dakkasu jawngma ni laika hti kyin ai gaw, mai byin yang hkying hkum hkun mali rawng ai lani mi na aten hpe pyi noikret zawn gang kren jat la na daram ahkyak dik nga sai. Jawngma prat a hpang jahtum gam maka hpe dawdan la lu na manu dan dik ai aten ahkying rai nga ai. Ma prat ten kaw nna lamu marang hte hkumpup hkumpa, sharaw ningba hkang hte gayau gaya rai nna sha jawng laika hti shakrai lai wa ai Awng gaw, shimlum simsa htoi leng dan pra ai myihprap wan a npu, wutdek htingnu nhku e laika shakrai, dung ningngai nga ai n rai; Lahta Sam Mung de na du yu hkrat ai, Jinghpaw mung de lung wa mayu ai, n kung n kang re ai Wunpawng dinggai, Mandale Wenleng Daru e wanleng lakmat mari n lu, karum la na masha n mu, ruyak jamjau hkrum, garen gari chyum taw nga ai shiga hpe na dat ai hte rau; sanit ning ting atsam dat sharin la nna hpang jahtum lani mi sha htai shakre la ra sai dakkasu tsi hpaji jawng laika hpe kabai kau da nhtawm wenleng daru de kagat sa mat wa sai.
Mungdan kata bu hkawm bu sa na grai naw yak hkak la nga ai hte nden n rawng, atsam n rawng, n kung n kang re ai ni lakmat langai lu mari na mung n loi la ai ten mung naw rai nga ai. Awng gaw masha chyat dik nga ai Mandale wanleng Daru kata e Jinghpaw ga hku nsen shaja jahtau nna jamjau hkrum nga ai Wunpawng dinggai hpe hkan tam sagawn mu yang, kaja wa sha myit htum dik let tinang hkrai kraw kata e kyu hpyi let karum la na masha hpe Karai Kasang kaw sha myit mada nga sai dinggai hpe mu tam hkrup la nu ai. Aten gaw, Shana de hkying 07:00 P.M ten rai nga ai. Awng gaw dai dinggai hpe, “Dwi nang hpa myit hkum ru sa; nang manam ai jarawp de apyaw sha wa hkring sa nu; na a matu wanleng lakmat hpe lu hkra (lai n li) ngai lit la mari lajang da ya na; hpawt de manap wanleng rawt na aten dep na a arung arai hte hpawn du sa wa rit,” ngu shabawn dat wu ai. Awng gaw, dai jang nan, lakmat mari ai ni dinggreng tsap ai shara yawng a jahtum e shara la hpang wa sai. Yawng a jahtum e she tsap ang ai re majaw, lakmat dut ai shara de du na chyipchyap wa rai nga ai. Manang ni mung laika hti kyin nga ai hkrai re majaw, kadai mung yuptung ten e Awng hpe jahkring sha mi sa gan tsap galai ya gwi ai n lawm nga ai.
Awng chyawm gaw wanleng daru e dinggreng tsap let bawnu kata hta hpang shani htai na ga san ni hpe tau nna laika shakrai bu nga ai. Nhtoi hkren rai mat sai. Awng lakmat garai n lu mari ai. Awng asum n jaw ai. Jahpawt hkying 07:00 A.M hta she tsam mari lu mari nu ai. Hkum ting salu salat hte manam shagram rai mat sai. Shana ting mung jigrawng ni jawm sha ai hkrum sai. Awng nhtang kayin yu dat yang, bu hkawm dinggai mung shi a rai majaw ni hpai let ala tsap taw nga ai. Myit pyaw kabu gara hte wanleng ntsa de hkrau, nhpye htungpa hpyau di sa sa bang da lu nu ai. Sanit ning ting sharin la ai tsi dakkasu a hpang jahtum shani htai na sanpoi gawk hta Awng a myi man n mu lu ai majaw, manang ni ram ram myit kahpra ya nga ma ai. Chyinghka sin ai wa mung aten du sai hte maren chyinghka pat kau na matu magra jum dat nu ai. Awng gaw kahtan ntsa na salat ni hpe lata hte tin shapun katsut mayut kau nhtawm nsa kaba hpe nsen n pru hkra yat sha sa lai la let sanpoi htai na gawk kata de hpang jahtum na sekkan mi laman lanyen shang lu dat nu ai. Wanleng Daru e dinggreng tsap let nhtoi hkren bawnu kata laika shakrai la nna sanpoi shang htai ai Awng gaw sanit ning ting na dakkasu tsi hpaji hpe ningtawn ai hte awngdang htai ngut la nu ai rai. Awng gaw dakkasu (M.B.B.S) jan mau gup la lu ai ten hta la ginsa pyi rai mat nga sai. Raitim shabri shabrai kaba sha nna masha ni e “TSi Du Kaba Wa,” ngu hkungga shagrau na hpe myit n marin ai sha mungdan masa, prat maka a majaw, ruyak jamjau, sharung shayawt kadau nga ai amyusha ni hpang lawan nhtang wa nna, tinang chye tawn ai hpaji atsam hte ap nawng akyu htang, pawn ba mazang la lu na matu, Awng ma prat kaw nna da ting tawn sai hte maren, dakkasu myitrum manang luksuk hpe woi ganawng let Awng rawt sa mat wa sai.
Shaning aten ni ram ram na lai mat wa sai. Dawdap shadaw e noi tawn ai Madoi Wuntung hpe yu dat yang, 1991 ning June shata ka-ang pyi du mat nga sahka! Wunpawng Mungdan e sinpraw ga jarit e hpaw tawn da ai Naura Pa Mungshawa Tsi Rung hta Tsi Du la ginsa langai mi gaw, shabri shabrai n sha, arawng aya n la, myitrum manang, myu tsaw shayi shadang ni hte rau amu kyin bu nga ai. Mungdan a lamuga man mali de na du sa ai nu wa mungshawa, gumgai dingla ni, mungdan masa, ginra maka a majaw, lagaw lata daw, myi na waw ai chyurum sai daw sai chyen ni, ten galu machyi, lahput lagaw gari, ali awaw hkrum, gawng shingyan bum ai ni, ja gumhpraw n lu, sumtsan tsi rung n du lu ai ni ma hkra, Naura Pa Tsi Rung e sa du tsi lajang, shamai shatsai ai hkam la nga ma ai. Shing rai nga ai ten hta shingra maka, ladaw duhkra a majaw, ladu lanang ahkut, htu ru kaput pru ai lanam marang mung laklai dik nga ai. Lamu madin daw ai kun? Sumsing Yambu waw ai kun? Hpat wat madin mahtang daw ai kun? Shani shana n sim n sa htu ru hkrat ai marang gaw, Munglai Hka hte Je-yang Hka yan hpe hka mawru kaba byin shangun dat nu ai. Dai hka mawru kaba gaw shana yuptung hpawa e Naura Pa Tsi Rung Kaba de hpyen la-ba du ai zawn htim kaput pru wa ra ai.
Shana tup machyi masha ni hpe tsi lajang, kawan katsan, n-gun jaw shalan shabran ya nga ai Tsi Du wa gaw, n mau nga ai sha shamu shamawt n lu ai machyi masha ni langai hpang langai hpe lawan ladan rai kawng tsaw lawt lu na shara de pawn ba hpai sit lahka bu nga ai. Hka mawru mung grau grau kaba wa nga ai. Lungdin lung sha, hpun pawt kawa pawt ni matut manoi rai tsawt yawng hkrat nga ai lapran, myi n mu ai nsin kata e masha asak hkye shakut nga ai Tsi Du wa gaw, machyi masha ram ram hpe ba lahka shayawt da lu nu ai. Tsi Rung magam gun myit rum manang ni hpe mung yu reng matsun hparan ai lam n hkring n sa rai nga ai. Hpang jahtum e gawk jut shara mi kaw hka hpungla hte matsut anin matep taw nga ai dinggai baw hpraw hpe hkye na matu dai Tsi Du wa htim sa wa sai. Dai ten e hka hpungla gaw, shinggyim atsam hte sha hkap shadaw ai baw n rai mat nga sai.
Magrau grang dai ai myu hpe tsawra ai, mungdan hpe tsawra ai kangka dik ai Tsi Du wa gaw, masha asak hkye ai lam hta shakut shaja share shagan let, Munglai Hka hta galup, hka mawru e ka-up nna yawng lawm mat wa sai. Shi a myi man hpe anhte ni mungkan pinra ndai hta galoi mung bai mu lu sana n rai saga ai. Raitim shi a shakut shaja ai, myit galu hkam sharang ai, myu tsaw mung tsaw ai kasi kaja, lai maka ni hpe chyawm gaw prat dingsa malap lu na ga ai n rai. Dai wa gaw shakawn shagrau ging ai wa, myit dum hkungga mai ai wa, myusha ni a kraw salum hta prat dingsa chyeju dum nga na Tsi Du Kaba Nlam Awng: Dr. Nlam Awng Nan rai nga ai law. Oh! Tinang a amyu hte tinang a mungdan hpe tsawra ai share shagan kaba, asak hpe apnawng hkra, kasi kaja tai, shakut shaja sai, magrau grang grang hte tinang a labau lit hpe gun hpai mangan nga, jahtum du hkra kangka ai, tsi sara kaba, laklai dik ai masha, na a myutsaw salum, mauhpa atsam hkum, nang lu la na shabrai, Ja Mungdan hta ningngai lu na sai.
Htaw! Shagawng Ja bumga, Awng nga lai kau tawn da, bum kawng hkyet marawn, shawa lu ai hka shawn, Awng a hpaji jawng, kalang mi na Nraw Kawng, Awng a dum nta, dum shingran na Nsa hkran Ga, Awng a ram manang, buga ting na shayi shadang, Awng galoi she bai du, hkap tau la ga ngu, yawng hte myit mada, kaji kaba ala nga raitim, Awng a myi man n mu, Awng a gawng shingyan n du, yawnhkyen shiga chyu sha na, yawng a kraw salum hta kahpra, Awng a prat gam maka, Awng a labau maumwi N-GAW N WAI Al MYIPRWI, majoi joi she lwi, kaning di sana, Wa Karai hta ap ya, Hpan Madu jaw ya ai, Shi bai dawm la sai. Awng a nrut nra, Awng a hkumtsawp wa, hkan tam yu n mu, kaning di bai n lu, maroi gaw n ni, masin mung n si, kaning gaw n di, Wa Karai hta sha, kyu hpyi ap ya, htaw! Sumsing Ja Mungdan, Asak Daju a man e, arawng myi man pa, dinggrin sak hkrung na, ruyak ai yawng sim, tut nawng htoi kabrim, asak janmau gup, Chyoipra ni hkrum zup, hkanu wora hkran, Sumsing Ja Mungdan’, Kabrim hpung shingkang, hkawhkam man de shang, dinggrin Awng ningngai, si hkrung si htan n nga sai. Awng a bungli ngam, myu a magam lam, hkringhtawng dai nan raw, ban hte ban shachyaw, mungkan prat dingsa, jawm hkan sa nga na, ga sadi hte jahtum, shakram let bunggum dat ai yaw.
Matsing
1. Lahta e ka shaleng mat wa ai Dr. Nlam Awng a prat labau maumwi kadun a mabyin lam ni gaw teng tup 100 mabyin majing ni hkrai re.
2. Ndai maumwi kadun hta lawm ai masha mying ni, mare kahtawng buga mying ni, ten hkying shaning ni ma hkra mung mabyin majing, mying majing ni hpe hkrai she ka bang madun tawn ai.
3. Dr. Nlam Awng a prat labau kaw na kasi la mai ai lam, matsing da mai ai lam, htawn hkai kajai mai ai lam ni hpe she ka ga, nga yang n dang htum lu ai rai nna ndai maumwi kadun gaw sumpum latsa na sumpum mi pyi garai n rai nga ai.
4. Ya kaba wa nga ai prat ramma ni hta myu tsaw myit mung tsaw myit ngang kang rawt jat wa lu u ga matu hte, apnawng ai, hkam sharang ai kasi ningli kaja ni lu la mu ga matu yawshada let ka lajang da sai re.
5. Ndai laika ka ai wa hte Nlam Awng gaw ma ten hta rau manang rai nna Nlam Awng a jawng kaji sarama gaw ndai laika ka ai wa a chyinghkai kanu rai nga li ai. 6. Dr. Nlam Awng a prat labau maumwi hpe hti lu nna hpunau wa hta myu tsaw mung tsaw myit lawhtam jat wa ai lam nga ai rai yang, ndai laika ka ai lam hta myitdik lu na nngai rai.
(Dr. Nlam Awng Shakut Shajaq Matwa Ai Prat Hkrunlam Adaw Achyen)
Sau Ka-mai (Sara Kaba Hpauwung Tang Gun)
