NYE A SHOICHYUM PRAT

NYE A SHOICHYUM PRAT

Kraw dung Shayi

(Sara ma Nding Tawng Ra gaw myu sha ni a shingni magam bungli hpe grai sharawng awng ai hte shaning na na ap nawng lai wa nhtawm, ya yang mung htunghking ningli lam hta dang dep ai daram matut manoi shakut nga u ai. Ningka mying: Kraw dung Shayi)

Nye a daidaw buga gaw lahta Sam mung Mungji mare kaw 1950 ning hta shangai wa nna, asak 3 ning daram hta Kuthkai Manlung ngu ai gahtawng de bai htawt sai da. Shangai chyinghkai ganu gaw Zinwa Nang Bawk (Nang Jin) rai nna, chyu jaw bau kaba ai gaw Nhkum Namje Nang Hka ngu ai rai nga ai. Wa gaw Nding Naw Grawng ngu ai re. Shi gaw moi na Jinghpaw dap Naw.l hpyenla re. Nu Nang Hka gaw jawng up sara ma re. Kuthkai Manlung de htawt ai gaw nu a jawng bungli hte rai nna, wa gaw Mye-myu kaw, nu Nang Bawk hte nga ma ai. Ganau Bawk Pa ngu ai num sha langai naw lawm nga ai. 1955 ning lanam ta aten hta chyinghkai wa gaw manawn masham a lata hta asak sum mat sai rai nna, annu ni gaw ma gaji hte gaida da ra mat saga ai. Ngai mung gaida kasha rai mat sai. Wa n nga mat ai hpang nu Nang Hka gaw, nu Nang Bawk hpe dinghku ningnan bai jahkrat ya sai. Marip Lama ni rai nga ai, Manlung makau Kawnglim ngu di mare kaw na re. Dinghku de ya nna Kuthkai na nta htingra hta nga shangun sai. Ngai jawng kaji kaw na tsang 2 du hkra Kuthkai NCS ngu ai Amerigan sasana jawng kaw jawng lung sai. Tsang 1 lung nga ai ten nu yan wa Lama wa gaw, Myen hpyendap de bai rawt mat wa masai.

Ngai gaw anhte a nta shap nga ai Manlung gahtawng na jinghku jawngnum ni hte nga let tsang 2 du hkra lung matut la sai. Tsang 3 hte 4 hpe nu Nang Hka a jawng kaw wa lung la sai. Tsang 4 htai ai shaloi na mabyin shawng jahta yu ga. Asuya sanpoi ngu tsang 4 hta galang htai ra nga ai. Dai majaw sanpoi htai ai shara hpe laning mi jawng langai ngai kaw gahti galai htai di hku galaw ma ai. Ngai tsang 4 htai ai Shaning gaw Namgut ngu ai Kuthkai Namhkam lam ntsa na gahtawng kaw sa htai ga ai. Laika hpan mi sha naw htai hpang ai shana de, ngai hte manang lahkawng anhte 3 hpe shat shadu shangun nna, ngam ai manang ni gaw anhte hpe woiawn ai sara num hte rau pa de simai tam sa ma ai. Manang jan ni masum hta ngai gaw gaji grau ai wa re, jawngma yawng hta mung ngai gaji htum re. Dai majaw shat shadu ai mung manang yan she woi shadu ma ai. Manlung na tsang 4 jawngma ni marai 12, sara ma hte rai yang 13 a matu shat shadu na gaw anhte masum rai nga ai. Pansoi hte udi gangau sha ai hpe sha matsing sai. Masha shi jan sha na simai gangau ai sau hpe jahkut na la taw ai gaw ma myit hte grai na ai hku hkam sha nna n dawt ai myit a majaw, sau di kaw lata hte sau salu hpe dagawt manam dat se ai. Manang lahkawng mung ngai hte maren langai hpang langai dagawt manam mat wa ai gaw ginsup lamang langai ku she tai wa sai.

Hpang jahtum sau mung grai gahtet wa sai ten e, nye a lata gaw salu dagawt ai shan rai, sau ntsin nan dagawt la nna ta lahpan hpring hkra re sau gahtet hpe bai ari gamang dat ai gaw myiman shabyi chyen mi tup bai ari bun la rai. Kaning sha n rai rawt gahtet mat wa ai majaw manang yan mung simai gangau na sau di sha htawn kau rai, sara ma a yup ra makau na tsi bu sha mu magra la nna nye a lata hte myiman kaw chya ya masai. Lata mung sau kaw gangau da ai hte maren rai sai majaw yawng bawng kaba mat ma sai. Sanpoi gaw lani sha naw htai lu yang ndai zawn byin mat ai majaw, grai myit tsang raitim naw ngam ai shara rai mat sai. Nhtoi 4 ya na sanpoi hpe myit shaja sharang nna sau hte jahkut kau ai lata hte sha ngut kra htai la sai. Malap n lu ai mabyin langai wa rai nga sai le. Grai nan gasup ai ma prat pe mung sha naw myit dum dat ai law, galang mi, ma manang ni marai sanit matsat dang ngai kaw lung wa ma ai. Annu nga ai ta gaw jawng kawng daw rai nna, lawu hting-rep sinpraw, sinna daw de na manang ni ngai kaw wa gasup sup re ai hpe malap n lu ai. Dai shani gaw Loisa du kasha Ja Htu a ganau Ja Hka si ai shani re. Salang ni gaw yawn hkyen hkrum nga ma ai, anhte ma ni gaw gasup chyai na sha chye ai ten rai nga. Ja Htu hpe num ningnan shatai nna hkungran poi galaw chyai ai shani rai nga ai, shing rai num ningnan shakya bang wa saga ai, shi mung grai kam nna hkyem bang wa sai, num ningnan palawng gaw lagum lap jahpun na hku re. Lagum lap hta lapau lahkak re ai hpe soi kupgau ngu ai hku shamying masat la rai, lagum lap machyut marut re ai tam di la saga ai. Lagum lap buhpun hkyem wa di hte num ningnan tai na jan gaw myit galai mat nna: "Ngai n kam sai 10, n kam hpun ai law." nga tsun wa ai.

Dai majaw ngai mung amyu myu ngu shalen asawng yu yang, n hkraw mat ai majaw Ja Htu hpe mahti ganawng gadang kau dat se ai. Dai majaw dai Shani na hkungran poi lamang hten mat sai. Lanam ta lani mi nta kaw na jawng de sa wa ai, jawng hte nta lapran nye a manang Ding-rin Pri Htam ni a nta kaw shang nna shi hpe sa la la nngai. Shanhte a dumsu ni hpe nta pan kaw dun da ma ai. Shi hpe la let nga ni a ana shamu ai hpe yu nna ngai mung shamawt chyam yu yang, nye a ana mung she mai shamu wa ai hpe chye lu ai kawn, daini du hkra la-hkra maga na ana shamawt mai nga ai. Ginhtawng yi hkyen ten galang mi, nu ngai hpe yi hkyen ai de woi sa ai. Ngai hpe manang tai na ma manang nta kaw woi nga ya ai hte kaga yl hkyen ai htingbu na ma ni mung lawm ai. Anhte gaw gasup sha naw chye ai. Nta sin mung kam n mai shi ai majaw yi hkyen ai de woi ai rai na re ngu mylt la ai. Dai shani gaw ndai hku bai byin taw nga sai. Salang ni yi hkyen nna kinia hpun ni dumhpyawt masen da ai kaw she anhte ma ni gaw nhkap de lung dat, yu dat rai gagat hkawm ai ngu yang. kinla hkyen masen da ai kaw kashawt id nhtawm, kan sa lam hte jit lam lapran kaw kasen kinla masen wa hpawk rai sai gaw, dai majaw dai shani na salang ni a yi hkyen bungli mung Jahkring kau ya rai, chyahkya hpun ntsin hpe ningma kaw sha shup bang ya let sai htaw ai shazim la rai, nta de bai nhtang wa masai. Dai mung jahta chyal hpa malap n lu ai mahkrum madup she rai mat sai.

Ndai byin ai gaw asak sanit matsat ning daram hta rai na sai. Manlung gahtawng gaw bum mare rai nga ai. Bum mare ni gade nde mu mada na hpun kaba maling ni hte kawa wara, wahpang ni grai nga ai. Mare na rau ram ni gumgai dingla ni mung nye a ganawn manang zawn grai tsawra ai hpe hkamia lu ai. Gumgai ni simai tam nam de sa yang ngai hpe grai kam saw woi ma ai. Chyaran si hta sha ten hpe mung grai nan dum marit ai le. Tsawra gumgal ni ngai hpe Nding Kaw, Dawhpu Hkawn nga nha mung Shamying nna shaga ga rai ma ai. Shingrai, asak shi ning de du wa sai, bum jawng gaw tsang mali sha hpaw ai majaw, nu hte hka nna tsang manga lung na matu Kuthkai NCS Amerigan sasana jawng na Bawda kaw sa htawt nga let, jawng lung mat wa ra sai. Nu hpe grai marit tim manaw manang ni hte gasup chyai nna, malap kau lu nga sai. Dai jawng kaw nga ai ten shata mi hta, nta de galang wa na ahkang lu ai. Kuthkai hte Manlung gaw deng sanit tsan ai re. Raitim nta wa lu ai awat hta gaw laban bat manga ya shand de rai jang, jawng yu n dawt nta de gat mat wa sai. Hkying hkum lahkawng yawm dik hkawm ra ai. Nu hpe hkrum mayu ai myit hte manang mung n lawm ai bum lam hpe ngai hkrai gagat mat wa wa rai nga ai.

Nsin hte rau mare du shang wa sai. Mare hpe daw masum ginhka da ai hte maren shawng du ai gaw Ulai daw na hka singgat rai nga ai. Hka singgat du ai shaloi ba ai pyi grai mai mat ai zawn hkam sha ai. Raitim nta du na matu gaw gadawng naw lung wa ra nga ai. Hka singgat e galang lang hka ja ai ni hte hkrum nna shanhte grai kabu let: "Daina lung wa chyai na yaw." nga ma ai. Nta du Shang wa ai shaloi gaw nsin sin mat sai. Raitim grai pyaw let aten she n law nu hte jahta chyai nga yang, mare de na dinggai ni, manang ni mung wan shanan hte mawng bai yan lung wa mara ai. Ulai daw na ni gaw Hkun u daw na ni hpe saw shayan nna nu a nta dawdap she hpring, poi zawn wa chyai nga ma ai. Ngai mung jawng na lam ni jahta dan rai, samit hkindang, namhtan ni sha shaw jaw rai nna shana tup le. Mahkawn gadun gadaw sharin ya, yawng nan mung grai kam mahkawn, pyaw dik ai ten ni rai sam sai oi. Ndai zawn rai jawng na nta wa ahkang lu ai shaloi nta de wa ai ten gaw grai pyaw dum ai ten langai rai nga ai. Lana de mi na jan mung du wa rai, bum nhkrem hku waw da ai lam gaji kaw gagat rai wa yang, sumwum gata kaw Uhkai kasha chyap taw ai nsen hpe na ai. Nam gaw nau ntsaw ai tsing nhpang de ngoi shanang mat wa ai majaw, atsawm shani sa wa yu ai. Uhkai mung n mu ai. Raitim shat hkyep langai mi sha mu nna ngoi taw ai pe sha mu ni ai.

Dai ma jaw dai shat hkyep hpe hta la nna namlap kasha langai hte makai dat yang, U kasha ngoi nsen mung zim mat sai. Ngai mung nta de gagat mat wa ni ai. Nsin hte rau nta du wa sai. Mare na dinggai ni manang ni gaw, Shawoi na hte maren nsin kaba hta yawng bai hkrum chyai saga ai. Dai shana de na lam e byin ai lam hpe mau nna, jahta dan se ai. Asak kaba ai dinggai ni gaw dai zawn nam gata na shat hkyep hpe lakawn wa ai majaw, nang shaman chyeju lu nit dai nga nna mung tsun mahkaw ma ai. Dai mung malap n lu ai janta chyai hpa mahkrum madup langai she rai mat sai. Galang mi na ginhtawng jawng dat kaba yi nat ten hpe mung bai myit dum ai. Yi nat ten rai sai majaw salang ni yi wa pawng ai ni, yi nat sa ai kaw hkan nang mat wa ni ai. Yinwa rau sha hkyen da ai nta htinggaw mi n sa ang ai majaw, dai htinggaw ni a yi de wan n kap na matu ngai hpe dai yi baw jarit kaw shatsap kau da nna, salang ni gaw yinwa tumpa maga de wan nat garet mat wa masai. Ngai tsap nga ai makau na pun ndung de wan hkru kap wa sai. Hpun ndung kaw hkru ai wan dingwum gaw madu n sa nna ngam da ai yi de hkrat hkru hkrawn mat wa sai. Dai majaw ngai gaw nu pe marawn jahtau shaga dat ni ai. Gade marawn shaga tim n na mat masai. Yinwa tumpa de du mat ai sha n-ga wan hkru gahpawk ai nsen a majaw. majoi marawn sha rai mat sai.

Nye a prat ta ba dik ai hte hkrit ma dik ai aten langai rai nna malap n lu sai. Asak 16 ning shang ai hte chyum hpaji sharin jawng de bai rawt mat wa sai. Jawngma yawng 20 jan sha re. 1967 ning hta rai nga ai. Hkunku lusha yak ai ngu n hkrum sha yu ai wa dai shaning gaw hku kaba du nna, shat hkru hkra mung n lu sha, langu si ganghkak hte shat shalaw sha rai, chyum laika hpaji wa sharin la sai. Myitkyina, Nawngnang chyumjawng hpaw hang ai lahkawng ning ngu na shaning rai nga ai. Shawng shaning kaw na wa lung sai jawng la langai mi gaw jawng hpaw ai hpang hkrat nna du sa wa nga ai. Shi du ai shana de jawngma manang ni grai kabu let hkap tau la bu nga ma ai. Manang ni nau kabu ai majaw nye a myit hta nau n ra mayu ai myit shi hkrai hkrai rawng wa nga ai. Raitim dal jawngla wa gaw ngai hpe shachyen mayu ai myiman nsam hpe mu lu nngai. Dai majaw gaja wa nan hpang e gaw shachyen shaga hkuhkau rai, bungli rau galaw, rau hkawm sa mayu wa sal. Shi hte hkuhkau mat wa ai gaw n mai hkring mat sai rai nna, daini na aten du hkra rai mat sai. Ginhtawng jawng dat ten du nna, Myitkyina kaw na Kuthkai de yu wa al. Shi hpe mung mayu ga de wa du chyai yu ga ngu saw nha hkan nang na hku rai sai. Ngai shawng yu wa nna, ningdat da ai nhtoi hta she Mandale mare kaba kaw sa tau la na hku tsun da hkat saga ai. Dai ten gaw ya prat na zawn chyenan n nga shi ai. Laika shagun hkat yang pyl shata mi daram na yang she shiga na lu ai ten rai nga ai.

Myitkyina na yu wa ai wanleng gaw Mandale mare kaw jahpawt hkying 7:30 hta du ai rai nna, hkying 5:00 daran kaw na yup n mai mat sai majaw rawt nna wanieng daru de sa na matu shajin nga sai. Wanleng daru de gaw nye a gana Dim hte kagu anhte masum tup sa tau ga ai. Gu a mawdaw hte htaw wa na hku grai saku let sa tau al wa ral nga ai. Wanleng du shang wa ai ten hta nye masin grau nna hkuk htak nga sai, gu yan mung na a manang wa hpe grai she mu mayu sai nga shala ma ai. Wanleng daru kaw Myitkyina na yu wa ai wanleng gaw hkring sai. Dai majaw wanleng ntsa na yu wa ai masha ni hpe mada let manang wa hpe tam nga se ai. Wanleng baw kaw na mai du hkra lahkawng masum lang bat nna tam yu tim, sa tau ai manang wa hpen mu ai majaw nta de bai wa mat saga ai. Lani mi gaw lama ma a majaw n teng lu ai rai na re ngu hpang jahpawt mung wanleng daru de bai sa saga ai. Bung ai masha pyi n mu ai majaw bai wa mat saga ai. Masum ya jahpawt sa tau tim n mu ai majaw myit hta mau mau she nga mat sai. Nye gana yan kagu hpe mung she agam mat sai. Shingrai, hpang jahpawt gaw Kuthkai nta de wa na hku bai sha jin nna, Mandale, Lashu wanleng jawn mat wa sai. Shand de hkying manga daram hta Lashu de du sai.

Lashu kaw nye a shangai kanu hte, gawa galai nga ai hpyendap kaw wa hkring sai. Lashu wanleng daru kaw du ai shaloi hpri ju hte lagaw kaw mankai ju la ai majaw lagaw machyi mat ai. Hpang shani Kuthkai de n lu matut hkawm mat ni ai. Ningma a majaw hkum gahtet nna, mali manga ya dai kaw sha nga mat ra sai. Machyi mai gahtet kawp wa nna, Kuthkai de lai lung wa sai. Dai ten na masha htaw mawdaw gaw grai lanyan ai gatrai ni htaw ai mawdaw sha rai nga ai. Kuthkai du ai shaloi gaw, Manlung nta de nye a manam langai mi lai wa ai bat mi jan daram rai sai lam tsun dan ma ai. Kuthkai na moi Bawk a nta lana mi manam hkring la nna, hpang jahpawt jang manang pyi n tam ai Manlung gahtawng na ngai hpe bau kaba ai nu a nta de ngai hkrai gat mat wa ni ai. Nta du ai shaloi dawdap wan mang makau na yupku kaw shingdu yawn rai galeng taw ai masha langai hpe wa mu ai. Nu hte nta masha ni gaw ngai hpe grai kabu nna hkap tau la nga ma ai. Yupku kaw galeng taw nga ai manam wa gaw shamu pyi n shamu ai sha galeng taw nga ai. Grai na ai hpang she nu gaw dai manam la wa du lung wa ai lam tsun dan nga yang she shingdu lau re kaw na man maga de angwi sha gayin wa nu ai. Mandale kaw annau ni sa tau ai shawng jahpawt hta nan Shi mung wanleng na yu nna yupra makai kaba hte grai na hkra la tsap yu tim kadai hpe mung n mu ai majaw, Lashu wanleng matut jawn mat wa ai re hpe shi bai tsun dan nna chye lu ai.

Lashu kaw yup shara lap mi chyen hte lana mi mari yup la nna, Kuthkai de lai lung wa sai. Dai shani gaw laban nhtoi rai na Kuthkai gat mung ang ai shani re. Kuthkai na Hkristan Hkalup hpung hpung up sara ni a nta shi galang du ga ai majaw sa mat wa sai. Dai shaloi sara jan gaw daini gat shani re, Manlung bu ni gat sa ai nga na ma ai nga nna Kuthkai gat de bai woi sa mat wa sai. Gatsi ga re hpe chye da ai re majaw, hpun nba kaba mung shabawn hpai ai hku rai nga ai. Dai hpun nba makai kaba hpai nna sara jan a hpang hkan mat wa nu ai. Kuthkai gat kaw Manlung ni a gat sum de woi sa nna, nye a manam re lam sa tsun dan jang gat sum na Manlung bu ni gaw gat mung n dut shakre ai sha, hpun nba shabawn ni sha hta gun kau ya rai Manlung de yan mat wa masai da. Manlung kaw nhoi shi ya daram wa nga taw ai hku rai nga ai. Shi hpe sa tau la ai nga hkawm mat wa ai jan gaw zim hte zam hpa byin mat ai mung n chye grai amyit shaw shi shap nna myit n daw ai sha mayu nta kaw wa nga nga sai.

Dai ten ta kaw shi hpe manang tai ai gaw nye a ganau Ma Lu rai nga ai. Manlung de du wa ai shaloi ganau Ma Lu sha "Ah Gu" nga hkap tau la ai hpe shi gaw nshung si she hprwi ngu hkam sha kau ai nga pang e janta dan nna chye lu ai. Ginhtawng ten re majaw hpalap di bungli ni nga nga ai. Shing rai shani shagu palap di nna aten Shama nga ma ai. Lani mi gaw palap di nna loi mi ba ai majaw wa kring sa let hpagum hkranghkri gayau sha ma ai da. Jum majap japjap gayau sha na hku rai ma ai. Ganam jan majap hkum tawng magra pru wa ai shaloi, kagu gaw, "Hka-ngwi n nga a ni?" Ngu san jang. "Nga ai." Nga hkra rai nna gat mat wa nhtawm, hkuawn hte hpai pru wa ai da. Shi hpai pru wa ai gaw numhkaw hka-ngwi rai taw nga ai. Dai majaw kagu gaw grai mau let, "Dai gaw hpa di na?" Ngu san jang, "Ah Gu she hka-ngwin nga i? nga tsun nna me." Ngu sai da. Kagu san al gaw majap hka-ngwi (shadung) rai nga ai raitim, Sinli ga na ni gaw numhkaw hpe sha hka-ngwi nga ai re majaw, ginra hta hkan nna shamying ai lam n bung ai Jinghpaw ga hpe tsam mari lu shabung la masai da. Shingdu yawn galeng taw ai wa mung nye a mabyin ni nu hte nta masha ni hpe jahta dan ai na nna, myit bai sharai la sam ai, hpang daw gaw shi mung shan gu ga n hkrum nna yak ai lam ni mani hpa sha bai rawt dung jahta mat nu ai. 1970 ning shata man 7 praw 7 ya shani gaw hkungran dinghku shang saga ai. Hpung sara she re majaw shabri shabrai n kaba ai dinghku masha gaw law rai, ram ram yak hkak hkrum ai prat ni hpe mung malap n lu jahta yu ga.

Nu hte tsan ai kaw dinghku shang sha tim yak jamjau matsan hkrum jang gaw nu kaw wa tsun dan na she bai myit lu sai. Dai majaw mayu ga de an nan yu wa saga ai. Nu mung nga ai kaw na lu ai hte jaw dat sai. Nu jaw dat ai gumhpraw ni hpe gaman n sum mat u ga ngu Lashu ga na Htai arung arai mari gun saga ai. Sumbu kaw gaw lam jarik san san sha ngam da nna, Myitkyina de bai lung wa saga ai. Mandale wanleng daru kaw bai du, gumhpraw hkyam sa u ga ngu wanleng daru e nan chyahtai nep la nna hkring sa la saga ai. Hpun pyen sadek kaba langai mi kaw Kuthkai ga na magaw si, mawau si ni hte buhpun palawng nga manga htawm bang, baw hkrat wa ai re. Shani gaang gaw shat mung tam Sha ra re majaw sadek kaba dai hpe wanleng daru rung gawk kaw sa ap da saga ai. Dai hpang Mandale wanleng daru a sinna maga na lam masat 35-80 kaw nga ai, chye hkat ai Myen nta kaw leng masum lagaw leng shap jawn rai sa jinghku nta wa saga ai. Anhte rau manam la langai mung naw lawm nga ai, shi a gaw Putau de na re, manang ni hpe shamat kau nna shi hkrai jamjau hkrum mat ni ai nga tsun ai majaw nye a madu wa matsan dum nna sa ganawn wa ai manam rai nga ai.

Manam nta du ai hte nta madu jan an gaw gat de simai sa mari ga ai. Hkan nang ai manam la wa hte nye nta na wa gaw nta shinggan na dunghkum yupku kaw shi laika hti nna dung nga ma ai. Nta madu jan hte an gat na wa ai hte, shat gawk de shat simai shadu na matu shang mat wa let, nye a gumhpraw sumbu hpe dung nga ai nye madu wa hpe wa ap da se ai, shi gaw ngai lang ai nhpye de hta bang da nu ai. Shingrai shat jin nna Shat sha na hkyem saga ai. Wanleng daru na hkan nang wa ai manam wa gaw shat n sha na nga ningdang ai. Grai saw yu tim n hkraw ai majaw anhte gaw shat gawk de shat sa sha mat saga ai. Dai shaloi shat n sha lawm ai manang wa gaw anhte shat sha ai de sa wanna gai hka-yawm naw sa mari na nga tsun nna pru wa sai. Anhte myit la ai gaw anhte hpe agam nna lama ma sa mari sha kyem ai rai na re ngu tak kau ga ai. Raitim dai la wa gaw anhte shat sha ngut wa tim bai n wa nga ai. Nye a madu wa gaw shat sha ngut nna shawng rawt mat sai. Nta madu jan hte an gaw shat sha let naw jahta chyai nga yang, nye madu wa gaw, gumhpraw sumbu n rawng mat sai nga sa tsun dat sai.

Mandale ga na masu sha ai Myen la hpe sa zahpaw hkrup ai majaw, nga manga gumpraw yawng lawm mat sai. Ja hkachyi galu langai hte nayi ningnan lahkawng rau ahkyak ai arai ni lawm mat sai. Myitkyina du hkra lung wa na lam jarik pyek mi pyin lu mat sai. Dai majaw lata hkawn Rawma nayi ningnan hpe nta madu la shabrang bai mari la ya rai, dai gumhpraw hte wanleng bai jawn matut sai. Myitkyina mare du ai htawm, anhte nga ai Njang dung nta de du hkra jawn wa ai gumra leng manu hpe gaw nta du ai htawm, htingbu nta na bai gan hkoi jaw dat lu sai. Madu she shawang amyit dinghpring yang, yawng hpe mit gaja na shadu ai gata hta masu magaw lagu lagut masha hte hkrum sha lai wa ni ai. Dinghku nnan de wa ai shaloi, garat shabrang ni marai mali, ganau mahkawn lahkawng, dinggai langai, an nta madu yan rai yang yawng marai jahku tup nga hpang wa saga ai. Ginra nga shara nin bung hkat nha pawng nga yak ai lam ni grai nga ai kaw na, mai pawng manu wa hkra myit galu ra ai hku rai nga ai. Lusha n bung ai, chye na ai lam n bung ai, raitim galang lang gaw mani hpa shatai chyai nna jahtuk nga ai lam ni mung grai nga lai wa sai. Hpang e, matut manoi rai gashu kasha bai shangai shaprat wa saga ai. Shawng na kasha alat gaw la kasha re. Dai hpang num sha shangai nna, masum ngu na lang gaw ma marun bai shangai sai. Naw hte La rai nga ai. Matsan jamjau nga ai hta ma marun bai lu, gara hku bau maka na n loi la nga ai. Dai ten hta mung jahta na bai nga nga ai.

Nta ting na manu dan ai sutgan ngu na gaw la lagaw leng langai mi rai nga mali ai. Tsi rung kaw ma marun lu nna kabu let gawa gaw ma kaba ai la sha hpe htaw nna annu ni hpe sa gawan ma ai. Lana de mi gaw gawan da ai ma yan wa nhang wa mat sai ngu, ngai mung yupku kaw galeng dat ai hpang, ma hkawm shara ai nsen bai na ai majaw bai rawt mada yu yang. "Nu lagaw leng n nga mat sai gaw." da. Hpang shani kawn tsirung kaw rawng nga grai jamjau mat sai. Nta wa mat ra ai. Sa gawan na n loi mat sai. Malap n lu ai mabyin rai nga ai. Raitim lai sai 1969-1970 laman chyumjawng kaw rau hkrum nga lai wa ai sara num langai mi tsun ai ga hte n-gun la lu ai lam gaw, "Ma Ra e, Bawk gaw yak ai hkrum jang ndai hta grau yak ai n nga sani?" Ngu ga san san nna n-gun dating la la rai nngai." Nga ai ga hpe bai dum nna myit sharai la nngai. Dinghku de mat wa ai ten ni hta mung grai matsan chyaren ai hku she nga lai wa sai. Moi jawng ma prat hta gaw ja gumhpraw yak ai ngu ai hpe n chye na ai.

Dinghku de wa ai hte shang gumhpraw ngu na shata mi hta nawku hpung sara shabrai Myen gumhpraw lap 50 hte jawng wang sin shatsawm manu lap 10 yawng hpawn 60 tup hte dinghku de wa ai re. 1986 ning hta manang jan langal mi gaw shi nga ai Lashu ga de, "Nawku hpung bungli kaw ahkang Shata mi dang hpyi nna yu wa rit, Miwa rai mayun hpaga bungli grai mal galaw ai." Nga shaga dat al majaw. ja hkachyi langai mi dut la rai, lu ai Myen gumhpraw lap hkying masum hpe arang shatai lang nna, Myitkyina na Lashu de yu wa ni ai. Lashu du ai shaloi gaw manang jan tsun ai: "Mani kawn kang hta gyik pat mat sai, lam nhku sal." Nga hkap tsun ai. Dai majaw bat mi daram shi nta kaw nga nna lam masa maram nga sai. Manang jan gaw grai lu yup ai jan she re hka, jahpawt jan law hkra woi yup nna, shi ganau Ma Roi shadu da ai shat rawt sha nna galang bai woi yup ai. Ngai gaw yup hkru jang nhtoi htoi ai shaloi n mai yup sai, raitim manang jan woi yup jang shakut nna bai yup nang nang rai nngai. Myen sumroi laika ni grai grai htat ai shap sumpum da nna hti, hti tsu jang bai yup rai, bat mi daram na mat wa ai shaloi gaw hpa byin yang byin ngu Kuthkai de Miwa mayun hpaga she wa galaw saga nga nna, Kuthkai lung na hkyem saga ai.

Jahpawt lung wa nna shana de bai yu wa ai hkrun lam rai nga ai. Deng 48 tsan ai sharare. DINA (daina) ngu ai mawdaw hte gatrai hkyawt lung lung re ai aten rai nga ai. Dai majaw madaw nambat 1994 re ai hta jahpawt manap hkying 4:00 kaw myi pyi rai n mu yang rawt mat wa saga ai. Dai shani gaw Kuthkai du ai hte sumpan ahpraw hpa hpa re ai baw hpe lawm ai gumhpraw hte woi mari nu ai. Ngai gaw hpa n galaw ga ai majaw mau mau rai, manang jan woi galaw ai hpe hkan galaw lawm nga ni ai. Kanoi sumri gata labu hkan bang ai baw shabawn kasha lahkawng masum mung woi mari sai. Shingrai mawdaw daru ngu na shara na manam yup shara nta gawk de woi sa wa sai. Dai shara kaw gaw kaga masha ni mung grai nga ma ai. Shanhte ni gaw labawp hkan sumpan ningnan ni hpe gumbat gayawp nna, kanoi sumri hte gyit Shangang da ma ai. Kan n tit ai ni gaw kan kaw mung gayawp da ma ai. Ngai gaw yu mau pyi rai n ngut yang, nye manang jan gaw Shawng Ra an mung hkum kaw gayawp gyit mat wa ga nga tsun let, mi mari da ai sumpan hpraw hpai ladawn dat nu ai. Sumpan dai gaw grai pa kaba ai rai nna, nye a gahpa npu kawn gayawp mat wa yang hkaru tum lim hkra rai nga ai. Sumpan hpe hkum kaw gayawp gumbat da ngut ai hpang mi mari da ai kanoi sumri hte bai gyit shangang da saga ai, de a ntsa kaw she labu gahtap bu dat, palawng galu bai gahtap hpun dat di magap kau saga ai. Yawng jin nna rau jawn ang ai mawdaw jawn masha ni yawng hpe yu dat ai shaloi, hkrang ni gaw tinang a hkrang madung n mu mat sai sha yawng kaba apung ma saga ai.

Kuthkai pru wa ai mare numshang chyinghka lam kaw du ai shaloi, mawdaw hpe jahkring nna, salang ni: "Gai, hkum kaw gayawp da ai nga yang yawng sa raw da mu!" da. Dai ten na mabyin masa hpe shawng loi tsun ga nga yang, mayun hpaga ngu ai hte maren tara shang n mai shalai dut ai lam a majaw seng ang ai ni mung lani ni gaw hkum kaw gayawp da ai hpe n rim ai sha shalai ya ai, lani ni gaw marai langai hpai dang hpe shalai ahkang jaw nna, lani ni gaw nam lam hku lam koi nna hkap ai shara lai jang mawdaw bai jawn re ai hku galaw sha nga ai masa re. Manang jan hte an mung daini hpa shalai ya na n chye di majaw, manang ni hkum kaw gayawp ai hpe sha yu nna gayawp lang ai nga yang hkrup sha di wa rai mat sai. Myen hpyenla langai mi shang wa nna, "Nanhte hpa lagu galaw nga ai yawng chye ai yaw." Nga tsun ai shaloi ngai gaw: "She shang wa yu rit masha ni jamjau nga ai nang n mu i?" Ngu jang, dai Myen hpyenla wa gaw ngai rawng nga ai shat gawk de shang wa ra ai. Shaloi shakum kaw tsat da ai nhtu hpatung hpe la shangun nna, "Maw ndai gadoi di yu u." Ngu kanoi sumri jum dingkren da nna tsun dat se ai.

Shi mung hpa n chye tsun mat, ngai shangun ai sha hkan galaw ya rai nye hkum kaw gayawp da ai sumpan hpe tsam mari lu hpyan Shayu kau saga ai. Gade nna yang, gatraw gatrai raw gawk de pyada la langai bai shang wa ai. Manang jan an a sumpan yawng gaw hkum la, nkau mi sha la u nga kang hta gik na nta madu jan hpe wa tsun da let, shi gaw manang jan raw sumpum da ai sumpan hpe hpai mat wa sai, ngam ai sumpan sumpum hpe gaw nta madu gumgai jan buri kaw hta bang la, htingga hte shat gawk de gun makoi da ya sai. Anhte jamjau ai mu jang, gumgai jan gaw: "Ngai sai rawt salum ana hta wa na zawn ngu ai." Nga tsun ajawp rai gun makoi mat wa nu ai. Dai hpang ngai mung hkum gaman hpye kasha sha hpye nna Kuthkai mare de bai hkawm nhtang mat wa ni ai. Manang jan gaw gat makau e la taw nga ai majaw bai hkrum hkat saga ai. Arai sumpan yawng bai iu la na matu seng ang ai rung chye hkat ai masha salang ni kaw mung hkan tsun yu tim n mai byin mat sai. Mawdaw hkap jahkring ai kaw lawm ai salang langai mi gaw jawngma prat hta jawng rau lung kaba wa nna, n hkrum mat ai shaning 17 ning daram na sai manang wa rai taw nna, grai nan gaya agam mat ai lam mung byin hkrum sha ai hku rai mat sai.

Shana maga Namkawn du langal mi gaw an a sumpan makai hpe sa shaw wa ya sai. Anhte sa shaw yang balik ni hpe gumhpraw jaw nna sa shaw la ra ai majaw, ndai salang wa shi nan sa shaw ya ai lam rai nga ai. Hpang shani gaw arai mari na gumhpraw mung n lu mat sai rai na, manang jan gaw masha ni a aral hpe htaw shalal ya ai hku galaw na bai woi maw nu ai. Law Iaw la hkrat wa yang gumhpraw mung law law lu na rai nga ai. Dai majaw num labu maka sumpan makai gun nna lam koi hku lai na bai lajang saga ai. Dai shani gaw marang mung grai htu ai shani re, hkashi kasha ni hpundaw hte tung kaba wa ai ten rai nga ai. Raitim hkyem da ai bungli rai nga sai majaw, jahpawt hkying 11:00 daram hta dut ra ai sumpan makal hpe hta gun nna, shawng shani gik hkap jahkring ai shara rai n du yang, la-pai maga lam numshe kasha hku na hkauna pa langai hpe lagaw lam hte hkawm lai di mat wa saga ai. Ndai sumpan shabawn gaw lata hta hpai n dang ai, baw kaw gun yang sha dang ai rai makai re, gade li tim shakut ra mat sai. Kuthkai ga na chye ai jinghku ni mu kau na mung grai tsang let mayun gun mat wa sai. Hkauna pa kaw du ai shaloi hkahkawng kasha langai mi gahkan rap ra nga ai.

Lit mung grai li la ai majaw gahkan rap mung yak, gara hku n chye di mat sai. Tsam mari lit hpe hkauna nakawng e shayu shadun da nhtawm, gahkan rap mai na zawn re shara tam let hka hkawng garet hkawm mat wa saga ai. Yu yu lung lung rai tam yu hkawm wa tim, rap lu na zawn re gahkan n mu sai. Loi tsan ai hkauna makau kaw yiwa langai nga ai hpe mu dat ai majaw, dai kaw lam wa san yu ga ngu yi wa de hkawm sa wa ga ai. Yi wa makau mam hpun gata kaw mati ti hpra mi bai wa mu hkrup dat se ai. Yiwa kaw nga taw ai dingla hpe Myen ga hte shaga det yu yang ga bai n hkrum sai. Balawng ga sha chye na ai Balawng dingla bai rai nga la rai, hpa san tim hpa n chye, lata sha dingsi hkat nna mati ti hpra sha jawm baw rai, mati yawng shi hpe baw jaw kau da nhtawm bai nhtang wa mat sai. Hpang e, hkahkawng shara mi kaw maga hkran na hpun lakung gram taw ai mu nna tsam mari gau rap wa lu saga ai. Dai hkauna pa hpe lai di nna hkainu sun kaba langai bai lai ra nga ai. Sun nhpan chyinghka la da ai majaw grai na hkra bai wa mau tsap nga yang, an zawn lam hkawm manang masha masum dep nang wa ma ai.

Dai kaw la sha langai mi lawm ai rai nna, dai la sha wa gaw hkainu sun chyinghka nhpan gang run dat nna anhte yawng mawdaw lam du hkra hkawm mat wa lu saga ai. Mawdaw ni mung jin jin la taw ai kaw lit makai sha kabai mara nna Lashu de jawn mat wa saga ai. Lashu myu shang wa na matu deng sanit daram tsan ai shara Huhpik ngu ai mare kaw bai du sai. Gatrai jep ai shara bai rai nga la sai, tsam mari lu gun hkrat wa ai sumpan makai kaw na, num ba- sing labu shi daram a manu sumpan majaw langai mi bai la kau ya masai. Kaga masha ni a arai ni mung ram ram rim la kau ai kaw ngai na mung lawm sai. Dai shana Lashu kaw du hkrat wanna, sumpan wa jahkrat yang gaw htaw hkrat wa shabrai Myen gumhpraw lap 327 sha ngam mat sai. Arang gaw lap 3000 dai lu hkra grai naw shakut ra mat sai. Bungli na ahkang lu ai gaw shata mi sha re. Nhtoi gaang hkup ma wa magang sai. Raitim myit n daw shi ai. Hpang shani bai rawt mat wa saga ai. Dai shani gaw wan shat lahkawng bang ai baw datmy hpe sa mari gyit sumbyau la nna, hpyenia ni hkap ga ai shara du jang, lam koi hku hkawm mat wa saga ai. Niung bum grai ninghkap ai kaw tsam mari hkawm gumshut yu wa yang she, hkanghkyi n-gup kaw hkrak nan shaang da ai zawn, "He numsha wawra ni gara de?" nga ai Myen ga hku hkap shaga dat ai hpe grai gajawng let na kau dat saga ai. Hpa n chye tsun nna: "Nanhte hpe hkrit ai majaw..." ngu bai htan saga ai shaloi, "Gwi kasha ni lai wa mu." Nga sha tsun dat nna lu lai wa saga ai. Shanhte mung dai daram yak ai bum nhkap kaw anhte hpe mu gajawng nna matsan dum mat sam ma ai.

Dai kaw na bai lai hkrat wa ai htawm, Sinli mare kaw bai du sai. Dai mare gaw moi na Sam Zaw Ba wa ni up lai wa ai mare rai nna, labau shang shara langai mi re. Dai mare na lam sin ai hpyenla ni anhte a mawdaw bai jahkring masai. Mawdaw baw na lahkum makau e mahkai noi da ai nye a jawng hpe mung la nna shachyen dat manu ai. Jawng gata na ru hkrat wa ai gaw tsi bu kasha shi jan rai nga ai. Dai tsi gaw lasaw lasa gayaw gashin ai hkan chya mai ai baw re. Jawng gata e makoi da ai hpe shachyen jahkrat kau ya sai. Dai sha n rai shi ai, lanam ta na kawa makrat mung grai nan tsawm gaja taw ai rai nna, Kuthkai gat e makrat mari la nna maisau sadek kasha ni kaw baw bang hkrat wa ai, de a gata e makoi bang hkrat wa ai wan shat tawng ni wa mung bai alai shapraw tawn kau masai. Grai nan myit htum na zawn hpaga ga sha ra ai she re hka! Lani mi gaw labu sumpan bai bu gahtap hkrat wa saga ai. Gata kaw labu kru sanit daram hpe shawng bu gayawp da nna, ntsa lam kaw gaw labu lahkawng daram hpe bai gahtap bu rai, tinang bu ai labu zawn di bu mat wa na hku rai nga ai. Dai shani gaw shawoi na niung bum mayan Loi Samsip (Bum 30) bum lagaw npu na hpunggaw shara mi kaw hpyenia ni bai hkap taw sai. Mawdaw jahkring nna, masha hpe yu shangun kau ai. Mawdaw ntsa na aral ni hpe jep yu nga ma ai. Anhte gaw numsha manang kaga ni hte yawng marai sanit daram rau sha tsap ding-ren nga ga ai. Dai hpe hpyendu langai mi gaw. azi yu da hkra ral nna: "He numsha wawra ni, ngai nanhte a labu n kam yu al yaw." da. Anhte yawng galang ta tinang a labu hpe gum yu, manang wa na bai yu dat rai yang she, labu sumpan maka ni yawng hpan mi sha re ai hpe bu hkrup nga ga ai.

Dal majaw lawan wan bai bra garan nna, kaga tsan tsan bai tsap mat ga ai. Dai shara kaw na gaw shalai dat masai. Lashu shang ai lam kaba hta mying kaba dik ai balik ni hte bai hkrum sai. Dai kaw gaw num ni a labu hpe hkap jum yu nna, raw gawk de Shalai ra ai ni hpe shalai ma ai. Ngai mung dai shani gaw lawm sha ai hku rai sai. Raw gawk kaw shang wa ai hte balik num langal mi grai matse let sumpan labu ni hpe hkap raw bu nga ai. Masha grai law ai majaw ngai gaw ba shamai let sumpan gang je kabal dat ai shara kaw loi shanat la rai nye aten du na hpe la nga ngai. Raitim nye ten gaw n du hkraw, rep kabai dat ai sumpan sumpum gaw ngai hpe she lim wa magang sai, ngai mung grai pu ba let myi di kau nna galeng taw nga nngai. Myi hpaw dat yu ai shaloi, chyinghka hkap ai hpyenia langai mi ngai hpe yu azi taw nga ai. Ngai shi hpe bai mada yu dat ai shaloi shi gaw nsam hte pru wa u nga kumia shapraw dat nu ai. Ngai mung nye a ntsa e sumpum nga ai sumpan ni hpe ndai gaw ngu ai kumia bai madun jang shi gaw dai mung la mat wa u ngu ai kumla hku shinggan de yawn rai du gayin dan sai. Grai kabu let dai sumpan ni sha ahpum hpai rai pru wa yang, shakum yu hkawm ntsa hkan mara ai htu tsi makai ni du hkra magawn lang nna pru wa ni ai. Nye manang jan gaw mawdaw ntsa kaw la nga ai. Shi mung myi she kaba hkra ngai hpe hkap mau nga ai.

Gata na bai pru wa ai shaloi hpai pru wa ai gaw bai jaw dat ai hpe sha hpai pru wa ai re majaw, ngai mung grai law hkra hpai pru wa tim lu ang ai hpe bai lu la ai hku sha myit la let, dai shaloi gaw sumpan hte tsi ni yawng wa dut yang, nta bai wa na lam jarik hte arang mung bai lu la sai. Ndai lam ni gaw nye mahkrum madup law law kaw na kau chyen sha naw rai nga ai. 1970 ning kaw na 1997 ning du hkra hkristan Hkalup hpung a hpung magam hpe gun hpai let 1997 ning hta gaw Wunpawng amyu sha ni a kraw dung yungwi htunghking ka manawt hpung hpe bai woi hpaw nna, "Wunpawng Ningja" ngu ai amying shingteng hte woi awn galaw mat wa ni ai. Dai gaw makam masham lam n ginhka ai sha amyu a lam pe lam maga mi hku sha pyi ap nawng nna galaw ai lam rai nga li ai. Moi na anhte amyu a kraw dung nsen ni hpe prat hta jai lang mai hkra yungwi mahkawn ni hpe gyin shalat nna mahkawn shatai ai, moi na ka hkrang ni hpe daini yu tsawm yu manu hkra shalat da ai mahkawn ni hte ka manawt ai lam ni woi galaw hpang wa ni ai.

Grai madang tsaw tang du ai lam n nga lu shi ai raitim yawng hpe ningmu jahpaw ya lu ai ngu kam let n-gun lu nga nngai. Ja gumhpraw gaw, ngai n dang daw ai raitim, amyu htunghking hpe manu shadan tsawra ai sut du ni kaw na garum ya let galaw lu sai. 2006 ning du ai shaloi gaw Laiza Muklum kaw mung amyu sha Manau wang langai mi hpe galaw shangut da lu sai rai nna, ningmu sam ai ganu gawa myitsu ni kawn shatsam ai majaw htunghking ka manawt hpung langai mi hpe bai woi hpaw da lu sai. Dai hpung hpe SINPRAW MAJOI HTUNGHKING SHINGNI HPUNG ngu shamying daidaw nna woi awn galaw sa wa lu sai. Grai awng dang ai hte jat galu kaba wa ai lam gaw mungkan mungdan ni du hkra chyam gara wa sai re.