HPUJA N’PAWT N’HPANG DAW
Madun da ai sumla hkrang gaw, dinghku lahkawng hpe madun da nga ai. Dai dinghku lahkawng hta na langai mi gaw, hpang de Mayu dinghku tai wa na rai nna, kaga langai mi gaw, Dauma dinghku tai wa na rai nga ai. Wunpawng sha ni a Mayu Dauma hpu jaw, hpu ya lam gaw, shawng de nga nga chyalu, hpun si hpun lap ni tam sha ai prat kaw nna tinang nna makan bungli galaw nna lu sha shabyin la ai prat kaw hpang ang sai. Tinang a n-gun atsam hte galaw shapraw da ai hpe lu sha wa ai shaloi kaw na, masha a manu mung grau nga wa ai. Dai manu gaw masha n-gun (Ga) hpe manu shadan wa sai. Dinghku langai hkru kat nga mu nga mai na matu, masha (ga) hta ningpawt jung nga ai. Dinghku masha shagu masha n-gun (ga) tai ai dinghku gaw, nga mu nga mai nna gumgai dingla hte ma law nna, masha n-gun (ga) n law ai dinghku gaw matsan nna nga yak wa ai. Shing rai masha n-gun (ga) hta madung nna shinggyim masha a nga mju nga mai lam hpe shabyin nga ai. Madun da ai sumla hkrang na dinghku lahkawng hpe yu ai shaloi, Masha n-gun (ga) marai manga hpra n-gun bung ai dinghku yan re hpe mu lu nga ai. Dinghku shagu ni mung (ga) marai manga hte dang na yi ngam hpe shang da na masai. Raitimung, Wunpawng htung hte maren, dinghku de ai shaloi Numsha gaw Lasha hpang de kahkyin mat ai rai nna, Mayu dinghku hta ga mali sha nga mat sai. Dauma dinghku de gaw ga marai kru byin wa ai hpe madun da nga ai. Shing rai Mayu dinghku gaw yi ngam hpe shang da ai daram n galaw lu mat ai. Dauma dinghku gaw atsawm sha galaw la lu ai lam byin wa na sai. Dai shaloi lu la ai nai mam manaw shingnan ni mung mayu ni kaw yawm mat ai. Dai gaw hpuja a ningpawt hkridun tai wa sai. Shawng ningpawt kaw na ja bau yam nga hpu bang ai gaw n rai na rai nga ai.
Madun da ai sumla hkrang hta hpu ja jahpan 3 hpe mu lu ai. Hpu ja jahpan yawm dik ai wa mahtang gaw, n’pawt n’hpang ginrung ja hpe madun nga ai. Lahkawng ngu na jahpan gaw lu lawm ai ni lang ai hpu ja hkrang rai nga ai. Law htum jahpan mahtang gaw ningbaw ningla tai ai ni, Daru Magam lu ai ni lang ai jahpan re. Ndai hpuja jahpan hte maren Wunpawng sha ni gaw moi prat raitimung, matsan ai tsang, lusu ai tsang, ahkaw ahkang lu ai tsang, uphkang du atsang nga nna naw nga nga mali ai. Htawm hpang de mung naw nga nga na sha re. Shing rai tinang gara tsang kaw lawm ai ngu ai hpe lata nna hpu jaw hpu ya mai nga ai. Ndai zawn re masha tsang nga nga ai raitimung, Hkristan sasana du ai a majaw mung, shing n rai mung masa lam galai mat wa ai majaw, masha atsang hpe n shabrawng mat ai sha, hpu jaw hpu ya htung lailen hpe mahtang gayau kau ai a majaw, masha law malawng a matu, lit li ai lam byin wa nga ai. Lit li wa jang, dinghku de na mung lit li dum sai, shing rai mayat maya law htam lam hta mung hkra wa sai.
Dai rai nna Wunpawng sha ni a htunghking rai nga aji hpu jaw hpu ya lam pang 3 kaw na yawm di kai hpe sha, lang sana nga yang mung, Wunpawng sha ni a myit sha rai nga ai. Hpu lamang yawm mat ai majaw, htunghking hten mat nan rai. Bai nna kaga lam langai mi gaw dai shani na htunghking lamang jum ai ni gaw Mayu a shangun jahpan hku galaw ai lam a majaw, Mayu ni ra ai npe n lu shatup wa ai shaloi, lit li dum wa ai lam nga nga ai. Kaja wa nga yang, dai shani na htunghking magam gun ni rai nga ai Mayu gawk dung salang ni, Dauma gawk dung salang ni hte, janghtung kasa ni gaw Mayu Dauma htinggaw Lahkawng a byin mai ai atsam hpe yu nna jahtuk lu na ahkaw ahkang lu ra nga ai.
Num wa ai htung lailen n’pawt
Shinggyim masha n’pawt n’hpang labau hta nlung prat (stone age) kaw nna pra wa ai nga ma ai. Dai hte maren, anhte Wunpawng sha ni mung nlung prat kaw nna pra ang sai. Nlung prat hta dum nta garai n chye galaw ai rai nna nga nga chyalu lungpu ni kaw shanu lai wa sai. Dai hpe jaiwa ga hta mashang lungpu dinghta htingnu nga nna tsun ai. Ya Wunpawng sha ni nga ai buga kaw masha rawng lai wa sai lungpu law law nga nga ai. Moi prat hta lungpu langai Htinggaw langai hku ng alai wa sai. Wunpawng sha ni a sat lawat hpe yu ai shaloi shawng e galaw ai gaw hpang na ni a htung lailen tai wa nga ai. Dai ni raitimung moi na htung gara hku nga ai ngu ai hpe nau na myit yu ai sha lai wa sai shata, laiwa sai bat hta kadai ni a nta kaw gara hku galaw ai ngu ai hpe mahtang madung dat nga ai. Shing re rai nna shawng n’nan e num shag aw shi rawng nga ai lungpu kaw nna pru nhtawm, la sha nga ai lungpu de madu jan madu wa hku nga mat wa ang sai. Dai hpe hpang de na ni gaw htung lailen hku hkan sa wa sai rai nna Num wa ai lam htung byin mat sai. Wa ai ngu ai gag aw jahkring jahkra aten ladaw hku nga ai shara kaw nna tinang a shara madung de sit nawt ai hpe wa ai ngu nna tsun ai. Tinang a shara madung kaw nna hkraida shara de sit nawt ai hpe gaw sa ai ngu nna tsun ai. Dai majaw Num wa ai ngu ai gaw tinang a kanu kawa nta kaw nna madu wa a shara de sit nawt ai hpe tsun nga ai. Ga shadawn Hpakant de sa ai, Myitkyina de wa ai, Manmaw kaw nta nga ai rai yang, Manmaw de wa ai, Laiza de sa ai.
Shinggyim masha ngu ai hta Anum hte Ala ngu lahkawng bai garan da nga ai. Dai Anum hte Ala hpung lahkawng yang aw langai hte langai shada da n nga n mai daram manu shadan, tsawra sharawng awng hkat ai lam nga ai zawn, grai sung ai n hkrum n ra ai lam, mara n hkyam sa lu hkra ra ai, n ju n dawng hkat ai lam mung nga nga malu ai. Shing rai shinggyim masha ni a prat shagu hta rap n ra ai lam tut e anga nga ai.
Dai ni na aten du hkra Ala ni gaw Anum ni a kata kaw nga pra ai htung lang ai ni mung nga nga ga ai. Shada uphkang dik kamyet hkat ai lam sha n rai, num ni gaw la ni the rai karai kasang a mungdan hta n lu shang ai ngu kam ai ni mung nga nga ga ai. Wunpawng sha ni mung anum ni a kata hku lai di na hpe grai hkrit makran matsat ai sha n-ga, bu hpun palawng lam da ai kata hku lain a pyi n raq nga ai.
Raitimung, ala a myit mada ban dung shadaw mung Anum sha rai nga ai. Anum a myit mada shara bandung shadaw mung Ala sha rai nga ai. Anum ni gaw shanhte a pyaw hpa, tsawm hpa manu dai ai lam hpe tsun a shaloi, ala ni a lam myit mang jahta nga ma ai. Dai hte maren, Ala ni mung shanhte a sharawng awng hpa, myit mada sharawng hpa hpe jahta ai shaloi, Anum ni a lam jahta nga ma ai.
Shawng e tsun lai wa sai hte maren, shinggyim masha Anum hte Ala gaw shada da langai hte langai galai up dip sha, yam sha hkat nna nga pra sa wa ai nga tsun saga ai. Moi Anum ni dip sha lai wa ai prat nga lai wa sai hte maren, Helani masha ni hta dai sakse ni naw mu lu ai. Shanhte a hparan ni gaw num hpara ni rai nga ai. Shawng na prat hta mung ni reng lai wa ai rai nna, ndai prat, nat prat hta pyi naw sharing ai lam rai nga ai.
Hebre ni a maumwi gaw La ni ningbaw ningla tai ai prat hta paw pru ai maumwi rai nga ai. Shingrai Adam ngu ai La wa ningbaw ai maumwi hta hpang nga ai. Wunpawng sha ni a maumwi hta mung Ninggawn wa Magam ngu ai wa kaw hpang ai rai nna Ala prat hta hpang ai maumwi rai nga ai. Dai hku ai yang, Wunpawng sha ni gaw La prat a shawng nan um prat hpe n dep kau dat sai kun? num prat hpe atsawm dap ai lam Wunpawng sha ni a matsun maroi maumwi hta mu lu ai. Sakse hku nna nkau mi hpe madun ga nga yang, ningwawt hpaji hpe shawng chye ai gaw Kanun jan Kinnai num hpaw mi re nga tsun ai. Lusu dik mung Shingni Htu Bam Majan ngu ai jan re ai. Hpaju chye dik mung Pin Lum Htu Seng re nga tsun ai. Shawng de gaw dumsa jaiwa, myihtoi mung, num ni hkrai re ai nga tsun ma ai. Num ni dumsa ai shaloi dumsa shabrai hpe hkungga a ka-ang hkup la ai nga ma ai. Hpa majaw dumsa shabrai law ai kun? Shanhte dumsa ai gaw grau hkum tsup ai, grau manu dan ai hku chye dumsa ai majaw rai nga ai. Num ni kaw na sharin la nna La ni bai dumsa ai, La ni hta na Shawng dumsa ai wa gaw Madun Hkyet La Sang wa rai nga ai. Nan wa Tu Nang ngu ai wa shawng hkinjawng sai. Shayawng Hkum ngu ai wa jaiwa hpang sai. La dumsa ni gaw dumsa shabrai hkungga a magyi langai sha la ai. Dumsa shabrai yawm ai gaw dumsa manu grit ai majaw rai na sai.
Jaiwa kaba Laja Hkan Naw a Num wa majun gawn ai lanyi ga hta Bum-Yin yan Bum Wai a prat hta La ni num wa ai lam tsun ai. La ni num wa ai shaloi, ninghkrut ni, sumprang ni , hkaw-awn, mahkru, mam htu htum, htum mun ni yawng ganan nang na nga ma ai. Dai majaw La ni Num wa ai shaloi nta ting tsai mat na tai ai rai na La ni num wa ai jahkring kau ai. Dinghku arung aria ni yawng ganam nang ai ngu tsun ai gaw num sha ni shat chye shadu, mam n chye htu, nhtu n chye garang re ai lam nib yin wa nna dinghku hten wan a lam rai nga ai. Dai aten hta Num ni gaw nga reng taw nna, la ni galaw jaw ai sha la sha ai prat rai nga ai. Dai majaw rau nga ai ni hpe Num wa shangun ai lam byin wa sai. Ndai prat hta gaw La ni reng ai prat rai mat sai rai nna dinghku bungli mahkra anum ni jum ai, Ala ni yi sa yi wa lam kaw mung La ni gaw nhtu n-ga langai sha hpye ai, num ni gaw ma ba , ri ri, hpun gun rai nga ai.
Ndai zawn mungkan shing ra labau hte shadawn nna tsun ai gaw Wunpawng sha ni mung, mungkan shingra labau hte maren nga pra sa wa ai lam hpe madun ai lam rai nga ai.
2. Htunghking Byinda
Wunpawng sha ni a Numwawm Numla hpuja sharing shakau lam ni hpe myit yu ai shaloi, Hkristan tai wa ai ningmu masum pru wa ai. Dai ningmu ni gaw Wunpawng sha ni a Htunghking gaw lai wa sai prat ni hta Nat jaw Htunghking kata kaw hkan s alai wa ai rai nna, Hkristan prat du ai shaloi un gang ai lam ni pru wa ai. Dai ung ang ai lam a majaw, ningmu garan wa ai re.
Ningmu langai mi gaw, Hkristan tai sai hte maren, Hkristan sasana sa jaw ai sinna ni a htung lailen sha lang nna nat jaw hte matut mahkai nga ai Wunpawng htung hpe gaw tsep kawp kau da ra sai ngu ai ningmu re. Dai ningmu mung myit jasat ai lam sha rai nna ta-tut hkrang shapraw yak ai. Htunghking lam hta tinang myit jasat ai hku sha n mai galaw nga ai. Lawu lahta makau grup yin hte nga pra ra ai rai nna hkrang yak ai.
Kaga ningmu langai mi gaw Htunghking ni hpe Nat hte seng ai Htunghking hte n seng ai garan nna, nat hte seng ai hpe la kau nhtawm, Htunghking hte seng ai san san hpe sha hkan sa mayu ai ningmu re. Dai lam hta mung Nat jaw prat hta byin paw pru wa ai Htunghking hpe Nat jaw hte Htunghking garan na matu n mai byin ai lam naw nga nga ai. Shing rai dai ningmu mung ta-tut hta grai wa awng dang ai lam n nga nga ai.
Hpang jahtum na ningmu gaw, Nat jaw prat na Htunghking hpe Nat a shara kaw Karai Kasang hpe tawn da nna htap htuk dum ai Htunghking yawng hpe shatsawm jahtap la nna prat ningnan hte shabung shapre nna lang na ngu ai ningmu re. Ga shadawn, moi prat hta num sharawt sha poi hpe Nat jaw sha ai hku n re ai sha, kyu hpyi poi hku galaw la mai nga ai. Ndai masa gaw Hpung up sara kaba nkau mi hte Wajau nkau mi hte Bishop nkau mi du hkra myit hkum nga ma ai.
Shing re rai nna Numwawm Numla Htunghking hta lang ai lamang hte ginlam ni a majun lachyum hte manu ni hpe sawk shapraw nhtawm, Hkristan makam masham hte Hkristan lailen ni hte shabung shapre jahkau nag aw ra madung rai na re majaw, ndai laika buk hta mung majun hte lailen manu ni hpe dang lu ai daram ka bang da sai.
3. Wunpawng sha ni hte Nat jaw htung
Wunpawng sha ni gaw manu dan ai amyu shing n rai, manu shadan mayu ai rai yang, shanhte a htung lailen hpe manu shadan ra nga ai. Htunghking gaw manu dan nna dai amyu gaw manu n dan yang gaw, lachyum n pru nga ai. Amyu gaw manu dan nna Htunghking gaw manu n dan shing n rai, Htunghking n lu ai rai yang, dai wag aw amyu pyi n rai nga ai. Wunpawng Htunghking manu dan na matu gaw dai Htunghking hpe shalat da tai Nat jaw Htunghking hpe manu shadan ra nga ai. Nat jaw Htunghking manu dan na matu, Nat jaw makam masham hpe mung manu shadan ra nga ai.
4. Wunpawng sha ni hte Nat jaw makam masham
Anhte Wunpawng sha ni a n-gup kaw na Nat jaw prat hpe ningsin htawng hta rawng ai prat , myi di, nah pang prat, lam dam mat ai prat, n hkru n kaja mat ai prat, hten run taw ai prat ngu nnga tsun chye ga ai. Dai lam ni teng na a ni? Tsun hpyi tsum hpat, gale galau, guji guying myit sumru yu ra ai. Wunpawng sha ni gaw lam dam ai amyu mung n re, Hkristan hpung kaw na gumlang gale mat wa ai ni nre, nga pra hpang hku nna Hkristan makam masham hta rawng ai lam ni hpe kam chyalu re. Mungkan ga hpe Karai Kasang hpang da aia ngu nna kam ai. Dai majaw masha gaw Karai Kasang hpe hkrit hkungga ra ai. Dai hte maren sha masha hpe mung manu shadan tsawra ra ai. Masha hpe manu shadan ra ai ngu ai makan masham kaw na masha sat yang bunglat hka daw ra ai. Masha hpe tsawra ra ai ngu ai kaw na, Htunghking ningli, hpu jaw hpu ya lailen ni pru wa ai. Shingrai Isarael masha ni Karai Kasang hpe tsang hte tsang chye na saw a ai zawn, anhte amyu mung loili chye na ai htaa ningpawt nna law law chye na ai de sa wa ai amyu she re. Dai majaw lachyum hpe adding tawk tsun ga nga yang, Nat jaw nawku htung gaw Wunpawng sha ni hpe HKristan makam masham de sa sad at ai lawu tsang sharin sara she rai nga ai. Dai lam teng n teng myit yu na matu, anhte a makau grup yin shing n rai, anhte hte rau nga ai Sam ni, Myen ni, Gala ni, Bukda makam masham hte Hindo makam masham lang ma ai. Wunpawng sha ni mung Nat jaw n re ai sha anhte hta grau law ai ni hkan sa ai, Bukda, Hindo tai nga ai rai yang, Wunpawng sha ni Hkristan lu tai nag a ni? Anhte a makau grup yin na makam masham ni hta Hkristan sasana a awng dang ai hte maren, anhte kaw mung awng dang na n rai. Anhte Hkristan tai taw ai gaw Nat jaw nawku htung e pawnba sad at ai majaw sha rai nga ai.
5. Ginru Ginsa hku gawn ai hpuja
Lahta e tsun lai wa sai hte maren, Mayu nta na masha gaw Dauma nta de sit nawt mat ai Ga langai mi dauma nta de jat bang la ai htung rai nga ai. Num jaw, Num ya lam garai n galaw ai ten hta Mayu ni a yi ngam kaw Ga marai manga tsap ai. Dauma ni a yi ngam kaw mung Ga marai manga tsap ai. Numwawm Numla ngut ai hpang gaw Mayu ni a yi ngam kaw ga marai mali shat sap mat sai. Dauma ni a yin gam kaw gaw Ga marai kru mat sai. Dai shaloi gaw Mayu maga de yawm nna Dauma maga de jat wa ai rai nna sum mat hkrum ai Mayu ni hpe jat wa ai dauma ni gaw kumhpa jaw shatsawm ai lam nga ra mat sai. Dai kumhpa gaw hpang e hpuja ngu nna shamying nna hpaga amyu mying law law shamying la sai. Mayu ni maga hku mung tinang a kasha hpe shatsawm ai hpun palawng hte ra ahkyak ai arung arai jaw dat sai. Dai gaw sharing shakau tai wa sai.
Raitimung, dai ni na prat hta gaw moi na prat zawn yi ngam langai mi kaw jawm tsap ai baw n rai sai rai nna masha jat wa tim, Ga jat wa ai lam n nga ai. Dai majaw hpu bang ai shaloi Dauma wa sum ai lam byin wa sai. Shing rai hpu bang ai lam hpe jahtuk ai lam nga wa ai. Lahta e tsun lai wa ai lam gaw ginru ginsa labau hku gawn ai lam rai nga ai.
6. Matsun maroi labau hku gawn ai hpu ja sharung shakau lam
Matsun maroi labau hku gawn ga nga yang, Matsaw ningtsa Hpan Sagya gaw shinggyim masha ni hpe hpan da sai. Hpan da ai kaw shading sha ni hpe shawng hpan da ai. Shadang sha ni hkrai nga pra ai shaloi, mayat maya hkum tsup wa ai lam n nga ai rai nna mayat maya wa na matu, shayi sha ni hpe bai hpan ya sai. Dai shayi sha ni gaw Mahtum Kaw Tsalat, Madai Ma Ja Nga, Jan Ma Hpraw Nga, Mudi shayi ni rai nga ma ai. Dai majaw shinggyim masha ni dinghku lu mat sai. Matsaw ningtsa Hpan Sagya ni hku nna shinggyim masha ni hpe jaw ya ai shaman chyeju ni hta dinghku garai n lu yang na,shaman chyeju hte dinghku lu ai hpang na chyeju gaw kaga ga rai nga ai. Dinghku lu ai hpang na shaman chyeju ni gaw nhtu, hkai li, di, hkra, hpun palawng zawn re ni rai nga ma ai. Dai shaman chyeju gaw sharing shakau kungdawn hpaga tai wa sai. Shinggyim masha ni hku nna mayu ni jaw ai nhtu hte yi hkyen, nga hkwi, shan hkwi, yi kaw na tu ai nbaw nnyeng hte Hpan Sagya ni hpe e chyeju htang kumhpa ai lam wa galaw sai. Dai gaw Num hpyi sa ai kaw na dinggun shat lit ni a n’pawt n’hpang rai nga ai. Dai hpang tinang rem la lu ai yam nga ni, manu dan dum ai arung arai ni hpe mung kumhpa jaw chye wa masai. Ndai lam ni gaw hpuja a ningpawt ninghpang ni rai nga ai. Ginru ginsa lam hku gawn ai hpuja sharing shakau hte matsun maroi hku gawn ai hpuja sharing shakau lahkawng yan hpe tsun ngut saga ai.
7. Wunpawng Numwawm Numla lam hpe shabyin ai lam madung ni
Wunpawng Numwawm Numla lam hpe shabyin da tai lam kaba masum nga ai.
Makan masham lam:- Wunpawng sha ni a Wunpawng Numwawm Numla lam gaw nawku makam masham lawm ra ai hku hkap la nga ma ai. Dai lam ni gaw Nat hpe kumhpa nga jaw nna sharawt sha poi galaw ai lam, dinghku shang lu na matu,masha e myit daw dan ai hku nre sha, Hpan Sagya e dawdan ya na matu shamawn lat nhtu shaw ai lam, Num nnan jan hpe shagging shadan la ai hku nna Hpan Karai a kasha Hpan wa Ningsang hpe shangai ai shaloi, shadai daw lup da ai kaw na tu wa ai kumhpa nhpang hku Num shalai ai lam, Num nnan jan hpe dinghku masha shatai la ai shaloi, gumgun Nat hpe pahkap wa htau, pahkap nga ju ai lam ni rai nga ai.
Shinggyim wuhpawng hte shabyin ai lam:- Wunpawng sha ni dinghku de ai shaloi, marai langai dinghku langai sha myit dawdan nna dinghku de n lu nga ai. Dai lam ni a majaw, Mayu Dauma kahpu kanau yuji yusa kashu kahkri yawng ni hpu jawm bang, hpu jawmg sha, jawm shakau kungdawn jawm la rai wuhpung wuhpawng hte dinghku de ra nga ai.
Num nnan jan hpe kumhpa shalai jasan jaseng shachyoi shapra lanyi lasau ga the sharin shaga shaking jahpan la ai lam ni rai nga ma ai.
8. Hpuja Hpan Garan Ai Lam
Dauma ni jaw ai hpuja yawng hpe hpan amyu masum garan lu nga ai.Hpuja nkau mi gaw manu kaji ai raitim, Numwawn Numla hpu bang shagu lawm ra nga ai, hpuja nkau mi gaw sat lawat byin da hta hkan nna n lang ai sha, bungli shangut kau mai nga ai. Hpuja nkau mi gaw Numwawn Numla ai shaloi, lam masan n sa ai majaw, lam jasan shapri shanen ai ja rai nna hpuja hta n lawm nga ai. Shing rai Dauma ni jaw ai hpuja amyu masum hpe hpan hte hpan garan ga nga yang, lawu na hte maren rai nga ai.
Ginrung:- Ndai ginrung ja gaw hpuja madung rai nna Wunpawng bawsang shagu hte buga ginra shara shagu hta lang ra ai hpuja ni rai nga ai. Dai ginrung hpaga ni gaw -
(1) Hpu nga kanu (shawa bumba batba hpuja)
(2) Hpu bau shi hkam.
(3) Hpu nba yan (buchyung)
(4) Gumhpraw joi (lap -145.50) ndai ginrung hpaga mali gaw Wunpawng sha ni yawng a n’pawt n’hpang hpuja re. Dauma ni lu sut lusu nna hpu sha na mayu law nna mai byin dangdi jang gaw lahta na ginrung ja mali hpe bai shagup nga ma ai.
(1) Hpu nga kanu (shawa bumba bat ba hpuja)
(2) Hpu bau shi hkam (shawa bumba bat ba hpuja)
(3) Hpu nba yan (buchyung) (shawa bumba bat ba hpuja)
(4) Gumhpraw joi (lap 145.50)(shawa bumba bat ba hpuja)
(5) Hpu nga shagup (hpu shagup) (lusu hpaga)
(6) Hpu bau shagup (lusu hpaga)
(7) Hpu nba shagup (lusu hpaga)
(8) Gumhpraw joi shagup yawng shagup ai rai yang, ginrung ja hkrai matsat rai sai. Moi shawng de gaw dai ginrung ja hta du magam ja nga ai.
(1) Hpu nga kanu (shawa bumba bat ba hpuja)
(2) Hpu bau shi hkam (shawa bumba bat ba hpuja)
(3) Hpu nba yan (buchyung) (shawa bumba bat ba hpuja)
(4) Gumhpraw joi (lap 145.50) (shawa bumba bat ba hpuja)
(5) Lung hpau lawng (Du Magam ja)
(6) Lak hkyit (Du Magam ja)
(7) Magwi kawng (Du Magam ja)
(8) Hpu sinat (Du Magam ja)
(9) Shingma lai (Du Magam ja)
(10) Bau lakhkawng zawn re ai ni lang ma ai. Ginrung ja mali (snr) matsat hta wa sintin ganawng ja hte hpu bang ai lam gaw tsep kawp ngut ai htung re. Lahta e madun ai ginrung ja ni hta jan ai hpuja ni gaw tinang bawsang, tinang ginra hta jat bang la ai hpuja ni rai nga ai. Shingrai Wunpawng Numwawm Numla hpuja lam gaw bawsang buga yawng hkrum ai hpe mahtang lang mai nga ai.
2. Hpuja hpugap ja - Hpuji hpugap ja ngu ai gaw hpu bang ai shaloi shanem nang ai hpuja kaji ni hpe tsun nga ai.
(1) Num san ja.
(2) Num hpyi bau(masat hkam)
(3) Nhka kin-yang.
(4) Sagu panep.
(5) Yu nga mayawn.
(6) Hkat lat tanlan ja zawn re ni rai nga ai.
3. Shapri shanen ja - ndai ja gaw hpu jaw hpu ya , num jaw num ya ai lam hta ra rawng ai lam hpe n nga jang gaw n lang ra ai hpuja ni re.
(1) Bwi mung bwi tsang gayen ja:- ndai hpuja gaw kahpu kanau mung n rai, mayu mung n daw yu ai nta de Num hpyi sa ra mat ai shaloi, Mayu hku nna shaga hpang n mai ai rai nna Mayu shawng shatai lam waw da ai hpu ja re. Dai Mayu nta hte ni ai kaga nta na Num la yu ai, shing nrai, tinang nta a lawu lahta nta ni dai nta kaw na Num la yu ai sakse hte hpawn, kasa wat sun dara la rai rai yang, dai hpuja hpe n bang ra ai.
(2) Kana shingkawt ja:- kaja wa shing-ra maka hte maren nga jang, tinang hta kaba ai kana ni shawng Num wa ra ai. Raitim, shing ram aka hpe tawt nna kana garai n wa yang, Num wa ai shaloi gaw shing ra shingtawt ja shaw ra ai. Shing-ra maka hpe shingtawt jang, kana hpe mung shingtawt ai tai ai. Shing rai kana hpe shatsawm ai hpuja re. Ndai hpu ja a majaw, kana hpe shut ai shing ra maka hpe shut ai lam ni tinang a matu mung kaga mu chye lawm ai manang ni a matu mung dum let sadi na matu rai nga ai.
(3) Hkau hki ja:- ndai hpuja mung tara tawt ai hpe shatsawm ai ja re. Htung hte maren nga jang, Mayu nta de Num hpyi sa ang ai raitimung, kahpu kanau nta de Num hpyi sa ra wa ai shaloi, Htunghking tara hpe hkungga gai hku nna tinang kahpu kajan shada n mai la hkat ai ngu ai hpe dum nga na matu jaw ai ja re.
(4) Yu Htang ja:- Num hpyi ai shaloi gaw mayu nta de sa ra ai htung nga ai. Raitimung, dai htung hpe shingtawt nna dauma nta de Num hpyi sa wa ra ai shani na manghkang hpe hparan ai ja re.
(5) Nbat raw ja:- a. Nbat raw ja ngu ai gaw kanu mayan ja hte lachyum bung ai raitimung, manghkang hparan ai ja re. Dai manghkang gaw hpa baw ta nga yang, moi na prat hta mayu kasha naw kaji ai ten kaw na kaba wa jang la nga ngu, Num htan ja langai ngai jaw nna mahtan da chye ma ai. Raitimung , Dauma nkau mi gaw mahtan da ai hta lai nna hpu bang ai lam gawlaw wa chye ai. Tsun lai saga ai hte maren, hpuja kru tup jang, Mayu ni jaw ya ra ai ri nhtu jaw ra sai. Jaw ya ri nhtu jaw ra sai. Jaw ya ri nhtu jaw jang gaw masha jan rai mat sai.Masha jan rai sai raitim, shingma kaw naw noi nga rai nna mara loi jaw mayu ai hku nna hpuja langai mi shajan hpyi ai. Dai hpe nbat raw ja ngu nna tsun ai. Dai hpe ginra nkau mi hta ginnen hpaga hku nna mung lang ma ai.
Nbat raw hte lachyum bung ai kaga langai mi gaw chyudi hpaga ngu ai re. Ndai gaw sumrai hka daw ja rai nga ai. Dai hpe ginra nkau mi hta ginrung hpaga hku nna lang ai lam ni nga ai. Dai hku lang ai hpe n htuk ai ngu tsun mayu ai lam n re. Hpuja a majun hpe chye ai salang ni nga ai zawn, htawm hpang de n chye ai ramma ni law law nga wa na re majaw, gawn da ai lam rai nga ai. Sumrai hka jahta ai shaloi, ma myi man mu ai hpang jahta ai rai yang, dai ma yan nu hpe n la na hku jahta ai rai yang, sumrai daw jang rai sai. Ma hpe la nna kanu hpe n la ai hku lama wa jahta ai rai yang,sumrai hpaga hta chyudi hpaga naw jat jaw ra ai. Dai hpaga a lachyum gaw tinang chyu jaw kasha raitimung, tinang a kasha n rai mat sai majaw,yawn shalan ai ja mung rai nga ai. Shing n rai tinang a kasha n rai mat sia raitimung, chyu naw jaw matut ra ai majaw, chyu jaw jahpu hku nna jaw ai ja mung rai nga ai.
(6) a. Gumhtung gau(sh)Jahtawng htu ja:- Gumhtung gau ngu ai gaw shadai kadoi ai htinggren hpe tsun mayu nga ai. Buga ginra nkau mi hta jahtawng htu hpaga ngu nna mung shamying mai. Raitim, lachyum gaw maren sha re. Num nnan jan shangai ai hte seng ai lam rai nga ai. Num sha asak hkun ning pyi jan mat wa sayang hpa majaw, shangai la ra a ta? Ndai hpaga shaw ra ai lam gaw Num sha hpe shangai ai nta madung kaw n re ai, nta kaw sharawt sha ra wa yang, shaw ai hpaga re. Kanu kawa n lawm ai sha, sharawt sha ra wa ai rai yang, kanu kawa madung ni hpe wa tang dan ai shaloi shaw hpang na hpu ja rai nga ai. Kanu kawa lawm nna kaga kahpu kanau ni a nta kaw nna sharawt sha ai rai yang gaw dai sharawt sha ai nta ni la na hpaga re, hpa majaw nga yang sharawt sha poi galaw ai shloi, dai nta hta akyit akawt kaji kajaw ma mat ai hpe kappa ai hpaga re.
b. Gumhtung lat;- gumhtung lat hte gumhtung gau gaw langai sha mai byin ai. Raitim, ndai ja mung shi a majun gaw sumrai hka kaw nna hpang nga ai. Sumrai hkrum ai shaloi hka woi woi ai ngu nna, ma myi man mu ai aten du hkra shing nrai, hka jahta ngut ai aten du hkra, hka La wa a nta kaw woi da chye nga ai. Raitim, hka woi woi ail an n nga ai sha, hka num jan a nta kaw ma hpe shangai la ai rai yang, hka mung jahta ai shani gumhtung lat ja shalawm ra ai. Hpa majaw nga yang, Ma gaw ndai nta na Ma nre, raitim mung, ndai nta kaw shangai sai majaw, shangai ai shana shadai daw na matu, htinggren hpe chyinghka gumhtung kaw na lat la sai. Shingrai chyinghka gumhtung kaw nhtu hkang hkang mat ai. Dai nhtu hkang hpe shaprai kapa shamat ai ja re. Hka woi da ai shaloi hka la wa n nta kaw shadai daw ai rai yang, gumhtung lat ja n jaw ra ai.
Dai majaw chyu di ja, nbat raw ja, gumhpraw lat ja ndai myu masum gaw sumrai hka kaw na rai nna hpuja hta n lawm ai raitimung, gang bang da ai hpuju rai nga ai. Shut ai ngu n tsun lu timung, majun hpe gawn tsun ai lam sha rai nga ai. Shing rai Sumrai hka daw ai shaloi , kanau hpe n la ai sha , kasha hpe sha la ai shaloi bang ai sumrai ja rai nga ai. Bang ai shaloi mung sumrai ma a asak aten hta hkan nna shamying ai sumrai ja re. Myu mi tsun ga nga yang, kanau hte kasha hpe jahka ai, kaja wa garan jahka kaw ai lam gaw n nga ai. Dai majaw, myu mi tsun ga nga yang, ma hpe bau maka na matu shatsam ai hpaga mung rai nga ai. Chyu naw chyu ai ten chyu jaw ma hpe jahka ai hku nna sumrai hka jahta ai hku rai yang , chyudi ja ngu nna tsun ai. Chyu hka ai hpang sumrai hka jahta ai rai yang nbat raw ja ngu nna shamying ai. Ba n ra mat sai hpang sumrai hka jahta ai rai yang, gumhtung lat, shing nrai, gumhtung gau ngu nna tsun ai. Gumhtung lat ja jaw ai hpang gaw dai sumrai ma hpe kawa hpang de woi mat wa lu ai. Dai sat lawat hpe yu nna num sharawt sha ai shani, gumhtung lat ja jaw nna hkung-ran poi galaw de woi mat wa ai lam byin wa sai. Dai sumrai hka hpe tinang hkung-ran la kau na sat lawat n nga, sumrai hka daw mung n manu dum rai jang, sumrai kanu hpe ra ai masha nga yang, dai wa hte hpumau kumba jun nna sumrai hka daw na malai, hpu jawm bang ai hku shapri shamen la chye ma ai.
(7) Chyinng baw galap ja;-Ndai ja gaw hkung-ran poi kaga n galaw ai sha, manau poi num shalai ai shani jaw ai ja re. Manau poi mung hkung-ran manau ngu mai nga ai. Dai majaw nau baw baw chying bau sharat hpang na rai yang, Mayu ni kaw ahkang hpyi ai hku hpaga langai shaw ra ai, Dai hpe ginra nkau mi hta hpuja hku nna matut lang ai lam nga ai.
(8) Num shang ja:-Numla ai shaloi shing nrai, num hkung-ran ai shaloi, mare Duwa hpe mung alak mi san hpu ja jaw chye ai. Dai hpang Numshang ja ngu nna tsun ai. Dai hpuja a majun hpe tsun ga nga yang, Mashang Wa Labat a matu Madai ma Ja Nga hpe wa hpyi ai shaloi mayu ni hku nna, mying ninghkap bung yang jaw na ngu ai majaw, Mashang wa Labat hpe Jawa Rumja ngu nna kasa ni e, mayu nta kaw galai nna num nnan jan hpe mayu ni hte rau woi hkrat wa ma ai da. Dai shaloi La nnan a mying galai kau ai lam, hkung-ran nta na ni n chye kau jang yak wa na re majaw, kasa wa hku nna La nnan mying galai sai lam hkung-ran nta de shawng wat sun dan ra ai rai nna, mayu manam ni hpe gaw mare shinggan numshang kaw naw jahkring da nhtawm, kasa wa hkung-ran nta de shawng wa mat sai. Dai hpang mayu ni hpe dasang sa sharawt la ra mat sai rai nna dai sharawt la ja hpe numshang ja ngu nna tsun ai. Dai ja hpe hpang e shayi sharawt sha ai shaloi, mare Duwa hpe jaw ai htung tai mat ai.
(9) Gwi hkang, wa hkang pat ja:-Mayu ni kaw dinggun shat lit hpuja hte rau janghtung kasa hku nna shawng n sa hpyi ai sha, num sha hpe hprawn mat wa ai hpang sa hpyi yang, Mayu ni gaw Dauma ni hpe gwi lai wa lai lang ai ni ngu, masha lai lang mayu yang, dai gwi lai wa lai naw shawng shaprai shamat kau mu ngu ai hku hpuja langai mi shajan hpyi ai hpe gwi hkang wa hkang wa hkang pat ngu nna tsun ai.
(10) Shingma lai nga kanau:- Ndai hpuja mung shawng nnan kaw na shawa yawng hte seng ai hpuja n re. Nta langai ngai na sat lawat byinda hta hkan nna Du Magam ni shabyin da tai hpuja re, raitimung, dai ni na aten hta yawng ni jawm lang nga saga ai rai nna, shi a majun hpe gaw chye ra nga ga ai. Mayu nta langai mi kaw shayi sha shingtai langai mi nga na re, dai shayi shag aw kanu yan kawa hpe bau maka ai bungli hpun hta, hkaja, shat shadu, u yaw, wa yaw, si lahpaw la bungli ni hpe gunhpai nga ai ten hta, Dauma ni wawn la kau sai. Dai dauma ni gaw Du Magam ni rai nna, dai shayi sha a bungli hpe galaw lu na matu mayam hpu dat sai. Dai hpuju hpe mayam n lu ai du magam ni gaw nga kanu hpe mayam hpu shatai bang ai. Dai hpe shingma lai nga kanu ngu nna Wunpawng sha ni a ginrung ja byin wa sai. Shing rai shingma lai nga kanau, kanau mayan hkachyi, chyudi nga kanu, ndai ni gaw lachyum hku nna bung hkat ai raitim, ninghpawt majun shai hkat nga ma ai. Hpuja a yaw shada ai lam gaw shangai kanu kaw shading ai hpuja ni hkrai re.
9. LAKSAN HPUJA NI
(1) Kanu mayan:- Kanu mayan ja ngu ai mung ningpawt e ginrung ja n re ai. Masha marai sat lawat hta hkan nna byin wa ai hpu ja re. Shingai kanu yawng mayawng ni gaw tinang a kasha shayi sha Num wa ai shaloi, galu kaba lam re hta n-ga, tinang a shayi sha a matu n’pawt n’hpang asak hkrung lam dum nta nga shra lu mat ai shani re majaw, kabu aw law chye ma ai. Raitimung, ma kanu nkau mi gaw tinang nja la ai shayi sha tinang hte hka mat w asana rai nna yawn mayu ai hte hkap chye ma ai. Ndai zawn rai shangai kanu ni langai hte langai hkamla ai lam n bung hkat ai nhkan e kasa wa Num nnan jan hpe Dauma nta de woi mat wan a ten hta shangai kanu gaw shi a kasha hpe jum nna hkrap nga ai. Dai shaloi kasa wa gaw ma a galu kaba lam she re ngu nna kanu hpe lap ajap shaw ya nna kanu a lata hpe yan shangun ai. Dai hpe mu ai shawa masha ni gaw hpang na rung ni hta kanu mayan nga nna tsun hpang wa na sai. Shing rai kanu mayan hpu ja mung yawng yawng ni hkan nga ai htunghking tara n re. Hkan na matu matsun da ai htunghking tara mung n re, ma kanu langai ngai a majaw, byin wa ai hpu ja rai wa sai. Ndai hpu ja hpe sinpraw htung hta lahpyen hpawja (tolhiem) nga nna rawng ai. Dai lahpyen hpawja gaw shawa nang hkachyi shing n rai, nga kanu re. Dai hpu ja hta sinna hkran na kanu mayan lap ajap hpe gayau nna ginrung ja byin wa ai lam rai nga ai. Dai ni na aten hta gaw, dai kanu mayan hpe ja lap mi a lahta de jai lang nga saga ai.
(2) Wa sintin ja (ja htaw wutang):-Ndai hpu ja mung ginrung hpu ja hta n lawm ai raitimung, manu dan lachyum pru ai rai nna ginrung hpuja hte maren byin wa sai. Hkung-ran poi shani wa sintin ganawng ai lam gaw hkung-ran poi hpungdim da tai lam rai sai. Hpungdim dat sai majaw, mayu ni hpe shabawm ai lam mung rai nga ai. Mayu ni hpe shabawn ai shaloi gaw n-gup gaman hte n re ai sha, kumhpa lama ma hte shabawm ai. Dai kumhpa gaw wa sintin ja tai wa sai. Dai shani n hpuja hpungdim uma mung rai sai. Mayu kasha hpe hkung-ran la ai shaloi, dum hprut dumhprat kahti gari n-gu n hpra re ai hku n re ai sha, alaw ahtam hkru hkru kat kat , jawm lu, jawm sha, jawm pyaw nna, hkung-ran la saga ai hte maren, hkung-ran poi lusha,mung ngam gabrat hkra rai sai ngu ai hku nna, shat ngam, tsa ngam, shan ngam ni hpe mayu ni hpe sa jaw shad at ai lam rai nga ai. Dai hta n-ga shanhte Dauma ni jaw ai hpu ja ni mayu ni shanhte a nta de la wan a matu, jaw da tai hpaga re majaw, ja htaw wutang, ja htaw gumra ngu nna shamying nga ai.
(3) Yuji Mun ja:- Yuji ngu ai gaw dai shani na mayu ni a mayu hpe tsun ai. Mayu mi tsun ga nga yang, num nnan jan a kanu maga na ni hpe tsun ai. Num nnan jan a kawa maga na ni hjpe hpu law law jaw sai. Ritimung, kanu maga na ni hpe jaw na matu hpu ja langai mi nga ai. Dai hpu ja hpe Mun ja ngu nna tsun ai. Mun ngu ai gag aw sinpraw hkran ni lang ai, Mum ngu ai ga kaw na sa ai ga re. Yuji wag aw hkung-ran poi ngut ai shaloi, wa sintin kanawng ja jet rau shi a wuman yuji ja hta na rai nga ai. Hpa majaw nga yang, yuji wa Munja hta ai hte rau, dai shani n hpu jaw hpu ya lam makum bu sai. Ya hte tup,dai shani tup mayu hte dauma hpu jaw hpu ya sharing shakau lam pri nem hkra hparan lai wa sai. Dai ni yawng hpe makau lam pri nem hkra hparan lai wa sai. Dai ni yawng hpe makum bu ai hku nna yuji ja hta ai lam re. Wa sintin ganawng ja hte Munja n hta dingsa hpu jaw hpu ya lam n ngut kre shi ai lachyum rawng nga ai. Tinang a kahkri hpe shayu sha ai shaloi, kungdawn ja kru kaw na langai ngai lit la mai ai. Shingnoi noila shing nrai, sumri dan ri nhtu shing n rai, ri nhtu langai ngai shaw na lit nga ai. Dai hku shaw ai rai yang, dai kungdawn a matu ginrung ja sha ang ai. Dai re ai majaw lahkawng sha na kaw lahkawng n sha ai sha, langai mi hpe grak di nna tsun jahtuk la chye ma ai.aaaa
(4) Kumhpa nga:- Kumhpa nga ngu ai gaw dauma ni kaw na mayu ni hpe jaw ai nga langai mi hpe shamying ai rai nga ai. Ndai nga a lachyum hpe garai n tsun yang, kumhpa ngu ai lachyum hpe shawng chye na ra nga ga ai. Wunpawng sha ni gaw majan ndau ai shaloi raitimung, hka jun mayu ai shaloi raitimung, kabu gara shiga shana ai shaloi raitimung, kumhpa hpe lang nga ma ai. Dai rai nna ndai shara kaw mung ga sadi, ga ningdat tawn da ai kumhpa hpe tsun mayu nga ai. Tinang jaw jau ai nat hpe raitim, shi hku nna nga hpyi ai shing n rai, nta masha ni hku nga jaw mayu ai rai yang, nga sat jaw na matu garai n jin ai laman e nga sat jaw na ngu ai ga sadi, ga ningdat hku nna udi hte nga jahkrawq zawn re ai hpe lahpaw hte mayawn nhtawm, dumsa let nga jaw na re ai ga sadi, ga ningdat tawn da ai hpe nga hka kumhpa shakap da ai ngu nna tsun nga ma ai. Ndai nga hka kumhpa hte numwawm numla lam gara hku seng ai ngu ai hpe garai n tsun yang, Wunpawng sha ni a hkung-ran poi hpe shabyin da tai lam madung hpe shawng tsun ra na ga ai. Dai hkung-ra poi shabyin ai lam madung masum nga ai.
Naw ku htung hte shabyin ai. Tinang kamhpa ai gumgun gumhpai hpe jaw jau ai lam rai nga ai.
Makau grup-yin shinggyim wuhpung hku nna shabyin ai lam lawm nga ai. Hpu jaw hpu ya ai lam ni
Num nnan hte adding tawk seng ai lam:- (i) Kumba shalai nna jasan jaseng la ai lam.(ii) Sharin shaga, bungli shara madun aid aw rai nga ai. Nambat masum ngu na hpe gaw hpung-up sara wa mungga tsun nna hkung-ran ai lachyum hte hkung-ran sai ni kaning rai nga pra ra ai lam hpe hkaw tsun ai hta hkyawm mat sai. Moi prat hta gaw num lanyi ai ngu lanyi ga hte nhtoi brat sharin shaga nga ai. Nambat lahkawng hta madun da ai makau grup-yin shinggyim wuhpung hte seng ai lam hpe num jaw num ya htung hku nna lahta e azin ayang tsun lai wa saga ai. Ndai daw hta gaw nambat langai hta tsun madun da ai nawku makam masham hte seng ai lam hpe sanglang mat wa na rai nga ga ai. Dai hpe sanglang na matu gaw kumhpa nga a lam tsun ra mali ai.
(5) Kumhpa nga a majun:- Dinghku langai ngai hta, nta madu jan dinghku li ai, shata gu wa ai shaloi, dinghku machyi (ma shangai machyi) wa ai ten hta shadai daw jahtawng htu na matu, ma shangai garum ai ni, hkinjawng dumsa, hpunlum ni yawng la dingda nga na rai ma ai. Dai zawn la dingla nga let tsa chyaru, shan jahkrawq gaitsu ni yawng shajin da sai. Shangai wa ai ma shinggan kaw du aia hte num sha, la sha yu masat la ngut ai hte rau, hpa baw shamying ang ai ngu ai mying nga taw chyalu rai sai rai nna, jahtawng htu mying shamying da tai hte rau gumgun nat hpe mung, dumsa ap nna dai num kasha num wa ai shani, dauma ni dun sa ai nga hkungga shawng na hpe ju jaw na ngu nna dumsa ga ndat tawn da ai hpe, nga hka kumhpa shakap da ai ngu nna tsun ai. Dai majaw dai num sha num wa ram ai shani gaw shi hpe sa hpyi ai dauma ni dun sa ai shawng na nga hkungga hpe gumgun nat hpe kumhpa nga ju jaw nna gumgun nat a lata kaw nna num sha hpe dauma nta de sharawt dat na rai nga ai.
Shing rai dai nga hpe kumhpa nga ngu shamyin ai. Dai nga ju sha ai poi hpe sharawt sha poi ngu nna shamying ai. Shing rai sharawt sha poi ngu ai gaw Wunpawng sha ni san san sha lu ai htunghking poi rai nga ai. Dai rai nna ndai prat na Chyum laika hta mahkawn buk ni hta sharawt sha poi hte seng nna grai lata yak nga ai. Ndai nga hpe hpu ja hta n shalawm ai lam gaw, shinggyim htunghking hte n seng ai sha, makam masham hte sha seng ai majaw rai nga ai. Ndai prat hku tsun ga nga yang, mayu ni sharawt sha poi galaw ai shaloi, dauma ni tsep kawp lit la ai hku n re ai sha, si mai amyu mi lit la ai masa sha rai nga ai.
Pungga Ja Li
