Jinghpaw Laika a asak gaw A.D 2011 ning, May shӑta hta 116 ning hpring sai. Jinghpaw laika hpe akyu jashawn lang hkrat wa ai mung, prat ban manga ngu mai nga sai. Ndai ten e Jinghpaw ni hta, dai daram asak kaba ai masha langai mi mung, n nga sai. Mungkan hta amyusha langai mi ngang grin lu na matu, ahkyak hta akyak htum ai gaw, “LAILI LAIKA” rai nga ai hpe Jinghpaw ni daini du hkra, garai n hkawnhkrang lu ga ai. Dai gaw Jinghpaw ni a gawngkya dik ai lam, rai sai. Jinghpaw laika a yi ngam gaw, “YU SA WA RA AI” hte sha, n ngut lu nga ai. Jinghpaw Laika a magam lit mung, shingni hpaji sha n-ga, hpyungtang hpaji madang de lahkam shang sa wa ra sai. Jinghpaw Laika hpe "ga tsaw", "ga nem" kumla n rawng ai majaw, madang n nga ai nga nna tsun dinglun ai mung, na jin sai. Mungkan ting jawm lang nga ai English laika hta gaw, "ga tsaw, ga nem" kumla rawng a ni? Myen laika hpe mung, ka ai laika hkum hte madun da ai nsen kumla hpe yu nna sha, Myen ga nsen jaw hkra hti lu na rai ni? ‘Laika’ ngu ai gaw yu-ngwi nsen n rai nga ai hpe mung, dum yu ga. Enghlish Ga Htai Chyum (Dictionary) hpe yu dat yang, ka dinggreng mat wa ai gahkum (Lexicon) sen lahkawng daram nga ai hta, ga tsaw ga nem kumla hpa n kap ai. Laikasi (spelling) hpe yu nna sha, nsen jaw hkra n mai hti ai. Dai majaw, nsen jaw hkra hti shapraw lu na matu, laksan nsen kumla (Phonetic symbol) hte shaleng da ya nga ai. Dai nsen kumla (Phonetic symbol) hpe alak mi, sharin la ra ai. Dai nsen kumla (Phonetic symbol) gaw ‘kumla’ hku sha, akyu jashawn nna laika hku, n ka lang ma ai. Laika ka ai shaloi, lang ai kumla gaw “Ga Ginsat Kumla” (punctuation) ngu ai mahtang she, rai nga ai. “Ga Ginsat Kumla” ngu ai gaw, “ga hkring, ga sa, ga htum, ga san, ga mau, ga hpaw, ga pat, ga lut, ga matut, ga shaw laikasi kaji kaba hte kahtap na, shagang na” zawn re ai mahkrun ni, rai nga ai.
Tsun shaga ai ga ngu ai gaw, gahkum langai, lachyum langai, ka ai lai langai sha rai nga ninglen, buga ginra hta hkan nna nsen tsaw hte nem, nsen ja hte kya shaihkat chye nga ai. Yungwi mahkawn she rai yang, buga ga ginra mi shai tim, nem tsaw nsen shai na lam kaga n nga ai. Laili laika ngu ai garai n nga ai moi prat hta, hkrunlam matut mahkai yak-hkak ai ninghkan, krung hkaraw hte bumlang shagawng ni din nna hkrumtsup lu na tsan gang yak-hkak ai ten ni na matwa jang, tsun shaga ai ga ni yat yat shaihkat matwa ai sha n-ga, shadada myit mala hka wa chye ai. Dai majaw, laili laika ngu ai gaw, amyusha langai mi n bra ayai mat hkra, shajup da ya ai ninghtan pali zawn, kahkyin gumdin da ya ai n-gun kaba, rai nga ai. Hpyen majan laknak n-gun, jagumhpraw sutgan n-gun, daru magam ahkang aya n-gun ni mahkra hta, grau kaba ai laknak mung, rai nga ai.
Dai daram atsam kaba ai sutgan hpe Jinghpaw ni madu da lu ai gaw 116 ning hpring sai re. Dai laika gaw Jinghpaw Wunpawng ni a kata hta, "Sinwa laika" (Common Literature) tai ya sai. Jinghpaw laika gyin shalat ya ai wa, Dr. Ola Hanson gaw Jinghpaw ni a matu shaning 38 ning tup, apnawng dawjau laiwa sai re. Dai daram apnawng shakut shaja laiwa sai wa hpe “Ola Hanson gaw, doctor janmau gup la lu na matu she, Jinghpaw laika sa gyin shalat da ai re" nga nna atsawm n myit yu ai masha nkau mi tsun chye ma ai. Dai ga gaw shut dik htum ai yubak dingnye ga rai nga ai.
Doctor janmau lu na matu sha gaw, kadai wa mi katsing kalang shazai nhprang ginra de shaning 38 ning ting, jamjau hkam hkawm n ra ai. Amerikan mung e shaning 38 ning hpaji shakut yang, doctor janmau gup la she, n dang hkra lu mai nga ai. Ya ten na Jinghpaw ni wa, Ola Hanson gyin shalat da ai Jinghpaw Laika hpe prat n dep sai; kaga nnan bai gyin shalat la ra sai, nga nna tsun dinglun ai ni nga ma ai. Karai kasang hpan da ai shingra tara a npu e, hpa langai mi mung prat dingsa grin ai lam n nga ai gaw teng ai. Shi aten du jang, galai shai wa na sha, rai nga ai. Anhte a Jinghpaw laika hpe Ola Hanson gyin shalat da ai raw, prat dingsa lang nga ra ai ngu ai hku mung, n rai nga ai. Anhte ni shani shagu jailang nga ai Myen laika hte Inglik laika hpe yu dat yang pyi, hkrang chyasi hku n nga taw ai sha, nsim nsa rawtjat galai shai wa ai hpe adan aleng mu lu nga ai. Gashadawn hku nna Chyoipra ai Chyum Laika hpe pyi, grau grau tangdu lu hkra, gale lajang la ai “Version” lawlaw hpe mu lu nga ga ai.
Bum pa layang, hkashi hkanu nlang, hpun kawa maling mala, makau grup-yin mahkra, laning hte laning, prat ladaw hte ladaw galai shat matwa ai hkrai, rai nga ai. Dai hte maren, shinggyim masha ni a hpawhprang chyechyang ai lam ni mung, lwi yawng nga ai hka hpe jahkring da n lu ai zawn, nsim nsa rawtjat galai shai dingyang rai nga ga ai. Raitim, n grin ai shing-ra tara a npu e, kajawng kaja rai galai shai ai lam chyawm gaw law malawng hku nna htenza sum machyi ai lam byin chye nga ai. Shawng de lagaw lahkam langai htawt na matu gaw, hpang lagaw hpe ngang ngang dahpran da ra ai. Prat madang hte bung pre ai Jinghpaw Laika byin lu na matu mung, Dr. Ola Hanson galaw lajang da ai Jinghpaw Laika hta, dahpran n-gun la nna she, ninggam hte ninggam lahkam sa ra ga ai. Shing-rai, lawu e Jinghpaw laika gayan nkau mi hpe kasi hku nna tang mӑdun dat nngai.
Kasi :
1. Htawra sara katawng na sara wa a mying gaw pawlu ngu ai re. Shi a madu jan gaw, Paw Lu rai nga ai.
(Lachyum shaleng : ‘Pawlu’ ngu ai gaw Chyum Laika hta rawng ai Kasa Pawlu a mying rai nna ‘Paw Lu’ ngu ai mahtang gaw, Paw Kaw a kanau Lu rai nga ai.)
2. Yaw Ba rem da ai gwi a mying gaw Lu Ka re.
Lachyum shaleng : ‘Yaw Ba’ ngu ai gaw Chyum laika na Yoba n rai; La N-yaw a mying she re. ‘Lu Ka’ ngu ai mung, Chyum laika na Kasa Luka n rai; kaka san ai gwi yi kasha langai a mying she re.
3. “Taw an lahkawng mung kan ntsa pyaw lu hkra, shakut ga.”
(Lachyum shaleng : Gaja wa chyawm gaw, kan ntsa e pyaw lu na matu n rai; mungkan ntsa pyaw lu na hpe tsun mayu ai she re. Kahtep ra ai hpe shagang ka kau ai majaw mani hpa tai mat sai.)
4. Hka Li hte Ji Grawng gaw, hka li jawn yang jigrawng kawa nna hkali bu ma ai.
(Lachyum shaleng : “Hka Li, hka li, hkali : Ji Grawng, jigrawng” ni hta ga tsaw ga nem kumla n madun da ai majaw, hti shut na lam nga a ni?)
5. Ji Nu gaw, lusha hkyen tawn nna jinu gawn ga ai.
(Lachyum shaleng : Jinu hte jinu hpe n chye ginhka na lam naw nga na kun?)
6. Myit kaja ai ni galaw ai amu gaw gaja wa sha, awngdang lu nga ai.
(Lachyum shaleng : “kaja” hte “gaja”hpe masha shagu ngu na n che ginhka ma ai. “kaja” ngu ai gaw, mai kaja ai. English hku “good” ngu ai rai nhtawm , Lik Tara (Grammar) hku rai yang, shingteng shadan (Adjective) rai nga ai. Bai nna “gaja” ngu ai mahtang gaw, “teng sha wa” (actually) ngu ai rai nhtawm, lik tara hku raiyang, Shabyin shadan (Adverb) rai nga ai.
Daini na kompyuta mungkan, daini na intanet mungkan hta, Ola Hanson gyin shalat da ya ai Jinghpaw laika gaw, kaga amyu laika law law a shawng e, shara kaja tingnyang kaja madu da lu nna myiman pa nga ai hpe mung naw sumru yu mai nga ai. Jinghpaw laika a sumdan gaw, Jinghpaw buga kaw sha n rai nga sai . Ginding kawng hkarang, nammukdara hka hpungtang ganghkau gangbang yawng de ndut ndang wanglu wanglang kahkrang hkawm taw nga sai. Jinghpaw ni a myit jasat machye machyang ngu na mahtang, kahtawng ningchyawng madang, "YU SA WA RA AI" atsang hta naw hpang hkrat, ngam taw nga ga ai. Dai re majaw, Jiwa ni a hkringhtawng hpe dagraw, Ola Hanson a numhtet ga hpe shachyaw nhtawm, ya Jinghpaw laika prat dep hkra, lep wa lu hkra, daini ndai Jinghpaw laika ka ladat sharin wunkat hta Jinghpaw laika hpe manu shadan let, sa du shanglawm nga ai hpu wa kajan kana ni yawng hpe koiyen n lu ai labau lit hpe n hprai ai sha, gunhpai sa saga law ngu shatsam let, daini na hpawng hpe hpungdim dat sai law.
Gasi ga-ngau lachyum :
Sinwa = mare shawa yawng jawm ja lu ai hkashawn, hkahtung.
Sinwa laika = yawng jawm lang ai laika (common literature).
Sumdan = hkawm sa du hproi lu ai gaiwang (movement over area).
Yi-ngam = galaw nga ding-yang bungli (process).
Ganghkau = lamu hpatwat (space).
Gangbang = asan branglang re ai shara (open expanse).
Ningchyawng = kaji dik ai kahtawng kasha (hamlet).
Ginding = hkahkrang nlang gumhpawn tawn ai gintawng (earth).
Mungkan = mungdan lawlaw gumhpawn rawng ai gintawng (world).
Gintawng = jan, shata, shagan hpawng na gumdin langai (planet).
Sau Ka-mai (Sara Kaba Hpauwung Tang Gun)
Myitkyina, September 29, 2011
