LUNGSENG HPAGA
BUM SHANG HKAWNG
Manu dan ai lungtsit lungseng rai nga ai nhprang rai ni hpe, Jinghpaw ni gaw "Lungseng" , Miwa ga hku "Yi shi" ngu nna, Inglik ni gaw "Jit" (Jade), ngu shamying ma ai. Lung- seng ngu ai hta shi a shan nsam hte ntsin hpe madung da nhtawm manu dawdan shagrin ma ai. Shan nsam hte ntsin amyu myu nga ai hta na Atsit ntsin, Lan ntsin, Lan shoilu ntsin (ga hkye nsam), Hunghpi ( ahtoi nsam, shingnrai ntsin) ni gaw, manu dan dik re nga ma ai. Ndai lungseng ni hpe Myen mungdan gata, Hpakan, Putau, Hkandi, Mawlu, Mawhan, Nam- hkyi ginra ni hta htu shaw la lu nga ai. Dai ni hta na Jinghpaw mung, Hpakan Uru Sengmaw ginra kawn pru ai lung- seng gaw, mungkan hta manu dan dik ai rai nga ai. Lungseng hpe Inglik ni gaw" Jik (Jade)" nga ma ai. Jik ngu ai gaw, Siping amyu ni a ga "I-ja-da" ngu ai kaw nna sa ai rai nhtawm, lachyum gaw sinte ana mai tsi ngu ai rai nga ai. Nhprang hpaji manu ni tsun ai gaw, lungseng ngu ai hta (1) Nephprai, (2) Jitdet ngu nna amyu iankawng ga- ran da nga ai. Nephprai a numnak hkak ai lam gaw 6 kawn 6.5 nga nhtawm, gang lu ai atsam gaw 2 kawn 3.1 rai nga ai. Jitdet a namnak hkak ai lam gaw 6 kawn 7 du hkra nga nga ai, gang lu ai atsam gaw 3.3 nga ai nga ma ai.
Nephprai gaw manu shau nna, Miwa mung, Meksihkaw, Saiberiya, Niyuzi- lan mung ni hte Alasika mung ni hta law malawng pru nga ai. Jitdek ngu ai lungseng amyu gaw mungkan hta tam yak taw dik rai nna, manu dan dik ai nhprang sut rai myu mi rai nga ai. Jinghpaw mung hta pru al lungseng gaw Jitdek amyu rai nhtawm, mungkan hta mying gumhkawng manu dan dik htum ai lungseng hpan nan rai nga ai. Mek- sihkaw hte Miwa mung kaw pru ai lung- seng gaw Nephprai amyu hpan sha rai nga ai. Mungkan hta lungseng hpe Miwa amyu ni gaw manu chye shadan ma ai hta n-ga, hpan amyu myu hku nna asung jashawn jai lang nga ma ai. Jinghpaw mung kaw na lungseng ni hpe Miwa hpaga la ni gaw, htu shap nna mung, mari nna mung, lu la hkra tam shakut ma ai. Hpaga bungli gaba shatai chye ma ai. Lu la sai lungseng hpe gashin shatsawm nna lam mi, ret ga nna lam mi di nhtawm, manu law law hte dut sha ma ai. Gashin shatsawm nna dut sha yang, manu law law lu ai rai- tim, sum machyi ai lam nau wa n nga ai. Ret ga nna dut sha ai shaloi gaw, awng jang grai awng nna, sum yang mung grai sum machyi hkrum wa chye nga ai.
Dai majaw, mahkrum madup law law hkrum yu sai Yinnan Miwa lungseng hpaga la ni gaw, lawu na ga malai hpe shada da sharin shaga malai shatai ma ai. Dai gaw: "Law law yu nna loi loi sha mai mari, 10 ret ga yang 9 sum nna matsan si." Nga ma ai, lachyum gaw lungseng ngu ai gaw mu shagu n mai mari ai, law law lata nna, hkrak dik sai, gaja dik sai ngu ai hpe lata mari ra ai. Bai nna ret gadoi ga na nga yang mung, lu la sai lung- seng rai mi rai hpe n mai ret gadoi ga ai. Amyu gaja htuk manu ai lungseng hpe sha mai gadoi ai. Lungseng 10 mari ai kaw na langai mi awng na gaw yak la nga ai. Lungseng tawng 10 mari nna, ret gadoi ga ai shaloi, lungseng tawng jahku n awng sum mat ai majaw, matsan mat wa ai hpaga la law law nga ai, ngu mayu ai lam rai nga ai. Miwa amyu ni gaw, lungseng hpe ma kaji kaw nna, lupsung hku du ai aten du hkra, lam amyu myu hku nna lang shajang ma ai. Hkawhkam ni a arung arai, arawng aya dazik hte rung dazik ni, lahkawn, ta chyawp, hkachyi, na ladan, laknak amyu myu, nawku daw jau ai lam hta lang ai hpara sumla amyu myu hte makoi mayang poi ni hta du hkra lang shajang nga ma ai. Miwa hkawhkam hkawseng amyu ni si wa ai moimang n yat mat na matu, lungseng palawng chywi nna jahpun chye ma ai.
1971 ning hta, Miwa gumsan mungdan Hawbe mungdaw Manching ginra na Han hkawhkam lakhtak hta hkawhkam Lushing ( B. C 206-A. D 25) wa a moimang hpe htu shaw la lu ai shaloi, dai hkawhkam wa a mang gaw, lungseng pa kaji 2498 hpe ja sumri hte chywi nna, jahpun tawn da ai lam chye lu ai. Miwa amyu sha ni gaw, lungseng hpe hkum hta shakap lang lu yang, hkum hkrang hkam gaja nna asak galu ai, n gaja ai nat ni hpe jahkrit makawp lu ai, hkum hkrang a matu tsi mawan tai lu ai ngu nna mung kam ma ai. Dai majaw lungseng hpe manu grai shadan nna lang ma ai. Lungseng hpaga ga ai lam hpe mung bungli gaba hku galaw ma ai ma jaw, lu su nga mai wa ma ai lam hkaja lu ai. Mungkan hta lungseng hpe law malawng akyu chye jashawn ai gaw Miwa amyu ni rai ma ai hte maren, lung- seng hpaga ga nna, lauban byin ai mung, Miwa amyu ni rai nga ma ai. Lungseng gaja pru ai shara gaw, Jinghpaw mungdan hta rai nga ai. Dai majaw, Miwa gumsan mungdan kaw shanu nga ai Jinghpaw Wunpawng amyu sha ni mung, lungseng hte seng ai hpaji amyu myu sharin hkaja la nna, sutdu lauban gaba ni byin tai wa lu hkra shakut sa wa saga law.
