Ga nhpaw Karai Kasang gaw, masha hpe n hpan shi yang, masha a matu lamuga hpe shawng hpan ai. Adam hte Ewa gaw Karai Kasang a ga n madat ai majaw, Edin sun kaw nna shapraw kau hkrum ai. Lamuga kaw nna shapraw kau hkrum ai gaw Karai Kasang kaw nna shapraw kau hkrum ai hte maren sha rai nga ai. “Lamuga” ngu ai ga baw hpe NN.1-11 du hkra ahkyak madung hku nna tang madun ai lam n nga shi ai. NN.12:1-3 hta Abraham hpe jaw ai ga sadi hta “Lamuga” lawm wa sai. Dai kaw nna “lamuga” gaw Karai Kasang hte shi lata la sai Abraham a lapran ahkyak madung tai wa sai. Israela gaw Adam hte Ewa zawn sha, Karai Kasang a ga n madat yang lamuga hta kabu gara n lu nga ai sha bawng dung hkrum ra ai. Lamuga hte dawhka nna maigan mung ga de bawng dung ai gaw Karai Kasang hte dawhka mat ai lam hte maren sha rai nga ai. Israeal ni mara galaw shagu lamuga tat kau nna bawng dung ai (Shak.42; 2 Hk.hk. 13:23; 17:18 – 20; 24:20; Yeremia. 32:31). Israela a matu Lamuga hte daw hka nna Karai Kasang jaw ai lit hpe gun hpai na n mai byin ai. Israela a nawku dawjau ai lam ni gaw shanhte a lamuga hta byin ai duhkra ladaw ni a kata e rai nga ai (Jawjau. 23:9 -10; 39 – 40; 26:4; Yawhu. 1:15; Yoba. 5:26; Shk. 1:3). Sat nawng ai dusat, namsi namsaw, nli nai mam ni mung shanhte a lamuga e tu ai, si ai hpan ni rai nga ai (jawjau. 11). Israela ni a makam nan mung, lamuga jaw ai Karai hte ading tawk matut nga ai. Shanhte a lamuga hpe ‘ngai nga shara’ (NN.30:25), ‘Nji nwah ni nga ai ga’ (NN.31:13), ‘nta’ הָ֑לּועְּב ‘Byula ‘,).18:9Jawjau( (hkawnsek shayi, hkungran la ai, shadip jahapng lu ai ga) Esaia.62:4, ‘reng htum ai mungdan’ (Dan. 11:16). Lamuga gaw Karai a ‘chyoi pra ni shanu nga shara’ re (Pru.15:3; Shk. 28:2). Karai Kasang gaw Ziun bum kaw nnah up hkang nga ai (Shk. 2:6). Dai majaw Israeal ni gaw, ga sadi lamuga kaw nna htawt la hkrum yang, Karai Kasang hpe nawku na matu n mai byin mat ai (Shk. 137). Lamuga gaw Karai Kasang shanu ai sha n-ga shaman chyeju gaw lamuga hta manoi nga yang chyu sha lu mai ai (Trj. 11:12; 1 Hk.hk.9;3).
1. Isreala hte Israela lamu ga
China mungdan hta nga ai amyu ni hpe Chinese nguh nna tsun ai. Myanmar mung e nga ai ni hpe Myanmese/Burmese ngu nna tsun ai, raitim, Israela ni a matu Israel ngu tsun yang mungdan mung, amyu masha mung rai nga ai. Dai majaw, Israela ni a matu Shk.137:5- 9 gaw lamuga hte seng nna tinang hkum tinang dagam la ai lam rai nga ai. Israela ni a matu Lamuga hkrat sum ai, tat kau ai gaw Karai hpe tat kau ai lam rai nga ai. Karai hpeq tat kau yang hkrung nga lu na lam n mai byin nga ai majaw, lamugah hpe tat kau ai gaw asak hpe tat kau ai lam rai nga ai. Dai majaw myihtoi ni gaw, Isreala hte lamuga hpe langai hku sha mu mada ma ai. Israela a ntsa du ai chyeju gaw, Isrela lamuga ntsa du ai chyeju sha re (Esaia.7:22; Yeremia.44:22; Malihki.3:10-11). Dai hte maren, Isrela a shut ai mara gaw, Isreala lamuga a shut ai mara re (JawJau.19:29; Trj.24:4).
2. Israela hte Lamuga hpe madu la ai lam
Israela hte lamuga a ntsa Karai Kasang a yawshada ai lam gaw ‘madu la’ na matu rai nga ai (NN.22:17; 23:4; Kasa.7:5; Hebre.11:8-9). Karai Kasang gaw Israela hpe lamuga hta shanu nga lu ai hte sha n ngut ai, madu la na matu tsun nga ai (1Hk.21:15; 2 Hk.17:24; Esaia.14:21). Lamuga hpe madu ai ngu ai gaw lamuga kata na yawng hpe jum tek lu ai rai nga ai; de a nhprang sut rai (Jaw.26:16; Trj.28:4-5; Trg.6:3-6), nmaw lam ni (Jaw.26:22; Trg.5:6), Tu matu ru maru (Jaw.26:20; Trj.28:11-12), wanglu wanglang nga lu ai ahkaw ahkang (Trj.28:48-52; Trg.3:14; Yer.30:8). Lahta na lam ni hpe jum tek na ahkang tat kau ai gaw, Isreala amyu sha ni jep ai tara tawt lai ai majaw Karai Kasang sharin shaga ai re ngu nna hkam la ma ai (Trj.28 - 29; 5:31-32; 11:8, 22-25).
3. Lamuga hte hkye hkrang la ai lam
Israela a matu tinang a lamuga hta pyaw pyaw nga lu na gaw tara hpe hkan nang hkan sa ai hta madung rai nga ai. Raitimung, Karai Kasang a hpunda dep hkra tara hpe shatup lu ai wa kadai n nga ai. Dai majaw Israela gaw myit malai lu yang, lamuga hpe bai lu la ai (Trj.30:1-10). Karai Kasang gaw tinang a lamuga de woi wa nna dai yang e myit malai lu shangun na re (Yer.50:20; Eze.36:4- 21, 30:27-29). Dai shaloi e Isreala hte lamuga gaw galoi n daw n hka na re. Shakawn Kungdawn, Ezra, Nehemia, Jaw Jau, Tara Jahprang hte Tara Agyi laika ni yawng hta Israela hte lamuga hpe langai hku nna sha sawn da nga ai. Amyu hte Mungdan gaw langai sha re. Amyu sha lawt nna, mungdan lawt lu na n mai byin ai zawn, mungdan lawt nna amyu n lawt ai mung lachyum n pru nga ai. Dai hta sha n-ga nna, Isrela gaw Isrela lamuga hta lai hkyehkrang la hkrum mai ai lamuga kaga n nga ai (Esa. 33:20-24). Hkyehkrang la hkrum ai ngu ai ga si nan, Israela amyu masha ni tinang a lamuga de bai wa ai hpe tsun ai lam rai nga ai (Esa.35:10; Amo.9:15; Zah.10:9-10). Israela ni a matu, wenyi lam bai gawgap ai ngu ai gaw tinang a lamuga de bai nhtang wa ai hpe tsun ai rai nga ai. Israela ni a matu Isreala lamuga shinggan e nga nna, Karai Kasang a tsawra myit, mara raw dat ya ai lam hpe chyena lu na gaw n mai byin nga ai.(Yer.23:7-8, 24:6-7, 30:1- 9; Eze. 34:13-27, 36:16-38; 37:21-27; Mik.4:1). “Nanhte a nji nwa ni hpe jaw na ngu, ngai dagam da ai Israela mung de, ngai nanhte hpe woi jashawn yang, ngai Yehowa rai nga ai hpe, nanhte chye lu na marin dai.” (Eze.20:42). Israela ni a matu Israela lamuga a shinggan maigan Mungdan e bawng dung nga nna Karai Kasang a hkyehkrang la ai lam hpe chye na lu na n mai byin nga ai. Dai majaw Israela ni a matu hkyehkrang la ai lam ngu ai gaw Karai Kasang gaw Israela hpe matsan dum nna shanhte a Mungdan de nhtang wa shangun ai, Mungdan hpe bai jaw ai lam rai nga ai.
Dai majaw, Israela ni a matu lamuga ngu ai gaw;
1. ‘Bansa’ rai nga ai (Trj.3:20; 12:9-10; 25:19; Ysh.1:13-15; 21:43-44 matut; 22:4; Ysh.21:43-44; 23:1; 11:23). Ga sadi lamuga hpe ‘nga chyu hte lagat jahku lwi ai mung’ ngu nna shagawp ai a yawshada ai lam gaw, dai lamuga ra ai lam lama mi muk n nga ai sha amyu matu mara ni a matu ‘ban sa’ let sha nga lu na re ngu ai myit masa hpe dawk bang ya ai rai nga ai (Pru.3:8, 17; 13:5; Jaw.20:24; Bhk.14:8; 16:13- 14; Trj.6:3; 11:9; 26:9, 15; 27:3; Ysh.5:6; Pru.33:3; Bhk.13:27; Trj.31:20).
2. ‘Chyoi pra’ rai nga ai. Karai Kasang gaw Israela a ka-ang e shanu nga lu na matu sumpan sum (tabernacle) hpe gawgap shangun ai (Pru. 25 - 31). Dai a yawshada ai lam gaw Israela dap ka-ang e shi galoi mung shanu nga lu na hte, shi shanu nga ai a marang e Israela dap gaw sanseng chyoipra nga na matu rai nga ai (Trj.13:5; 17:7, 12; 19:19; 21:21; 22:21-22, 24; 24:7).
3. ‘Amyusha lam yan rai nga ai. Abraham gaw ‘ga sadi lamuga’ hpe ‘amyusha lam yan’ (nationhood) hku chyena ai. Karai Kasang gaw Abraham hpe lata la ai kaw nna ‘gasadi lamuga’ hpe ‘amyusha lam yan kata e bang da chyalu re ai hpe mu lu ai (Nin.12:1-3). “Ngai nang hpe amyu kaba shatai na de ai rai nna,” (Nin.12:2). Ningpawt Ninghpang 15 hta ndai lam grau ngang kang wa nna amyusha lam yan hta ‘amyu matu mara ni’ (Nin.15:1-6) hte ‘lamuga’(Nin.15:7-21) a matu ga sadi lawm hpang wa sai.
4. ‘Makam san jep ai shara’ rai nga ai. Abraham gaw Karai Kasang jaw na lamuga hpe madu lu la na matu, shi a kanu kawa, kahpu kanau a nta kaw nna madat mara ai hte pru mat wa ra ai. Israela gaw Hkanan mung hpe madu la lu na matu Yehowa hpe kam ai myit hte Egutu kaw nna pru mat wa ra ai.
5. ‘Karai Kasang a shaman chyeju hte dagam dala hpe lu la na ningpawt ninghpang shara’ rai nga ai. Adam hpe ga yun hte hpan ai rai nna, Hebre ga hku shi hpe Adama nga ai. Adam gaw masha rai nna, dama gaw ga rai nga ai. Shinggyim masha hte lamuga gaw dai zawn rai shada mahku mara madi shadaw hkat nga ai. Rai timung, Adam yan Ewa Karai Kasang a ga n madat ai kaw nna lamuga gaw shinggyim masha hpe numdaw numdan jaw wa sai. Lamuga gaw dagam dala hkrum nna masha gaw hkrung nga lu na matu lamuga hta pu ba hkra shakut shaja sha ra mat ai. Israela ni hpe Hkanan mung ap ya ai gaw Hkanan masha ni a n hkru n hkra ai hpe Karai Kasang jeyang ai lam rai nga ai. Lamuga hpe madu la gaw Karai Kasang a chyeju rai nna, lamuga hpe tat kau ai lam gaw Karai Kasang a dagam dala rai nga ai hpe mu lu ai. Dai majaw, gasadi lamuga hpe madu lu la ai aten gaw tinang a ntsa Karai Kasang a chyeju hpring nga ai aten hte dai lamuga e shanu nga ai amyu masha ni a yubak kaba law htam ai aten Karai Kasang jeyang ai shaloi e rai nga ai hpe chyena lu nga ai (Jaw.18:24-29). Dai majaw, gasadi lamuga hpe madu lu la ai aten gaw tinang a ntsa Karai Kasang a chyeju hpring nga ai aten hte dai lamuga e shanu nga ai amyu masha ni a yubak kaba law htam ai aten Karai Kasang jeyang ai shaloi e rai nga ai hpe chyena lu nga ai (Jaw.18:24-29).
Wunpawng Amyusha ni a Lamuga
Karai Masa Wunpawng amyu sha ni a myit masin hta, Lamuga gaw arung arai (object) n re ai sha wenyi rawng ai (snr) asak rawng ai hku nnah chyena da nga ai. Tatut magam htaq, Duwa ni gaw lamuga hpe madu nna hkang zing ai hte lamugah na nsi nai mam ni hpe mare masha ni hpe rap rap ra ra garan ya ai. Gumchying gumsa uphkang ginra ni hta Du magam rusai hku lamuga hpe madu da tim, dai shi a mung e nga ai kaga rusai ni hpe mung yi hkyen, tamlu tam sha lu ai ahkang jaw ai; Gumrawng gumtsa mung hta yawng e jawm madu ai hku nga sai ngu chye na ai; lamuga hpe Nat ni, Karai (Divine) hte matut ai hku chye na masai, justice hte matut ai hku chyena sai, dai majaw “lamu e ga e”, “lamu madu, aga madu” ngu tsun jahtau chye masai. Maling mala hpun kawa shingra tara hpe hkrup mara n jahten ai majaw, shingra tara gaw aten duhkra ladaw hpe shi aten hte shi n shut n shai ai sha (function) galaw shangun lu ai re. Du ni gaw hpa majaw lamuga hpe uphkang hpareng na ahkang aya lu a ni nga yang, dai aten e shanhte chyu sha Manau dum lu ai, Madai (Lamu Madai+Gah Madai) jaw lu ai ni rai nga ai majaw re. Moi shawng de, Wunpawng amyusha ni a lapran e lamuga dut ai, mari ai ngu ai gaw n myit n sawn dum yu ai lam nan rai nga ai. Raitim, Wunpawng amyusha ni hta lamugah hpe kumhpa hku nnah jaw ya ai lam ni nga ai. Kahkri wa hpe Katsa wa jaw ai zawn re ai ni re. Dai zawn re ai lamugah hpe ‘Kungdawn Gah’ ngu nna shamying ma ai. Wunpawng sha ni a myit masin hta, Lamuga ngu ai hpeq yawng jawm madu ai hku nna she chyena ma ai. Jawjau ai Nat ni, galaw ai poi lamang ni, maumwi ni, mahkawn ni maq hkra gaw lamugah hteq matut nga ai. Wunpawng amyusha ni hta lamuga hte seng nna laklai dik ai gaw tinang a lamuga hpe asak hteq nan galai nna makawp maga ai re. Tinang a lamuga de htim kabye tawt shang wa ai kaning re ai hpyen hpeq mung n koi ai sha hkap shingla, hkap shagrawt ai majan baw let gasat chye ai amyu re. Dai majaw, Wunpawng amyusha ni a myit masin hta Israela hte kaga alak mi n shai ai sha, lamuga a ntsa mu ai ningmu bung nga ai. Hkristan makam lahkum de htawt dung wa ai aten htaq lamugah a ntsa mu ai ningmu grau dam lada wa nnah makawp maga na myit jasat grau tsaw jat nga ai hpe mu mada lu nga ai.
Lamuga hte seng nna, Wunpawng sha ni aten hpe shachyut ai madang n rai tim, aten ladaw langa hta hkan nna galaw ra ai bungli asak hkrung magam lam ni hpe n yit n hprai hkra hkan shatup wa masai. E.g, yi hkyen shata e yi hkyen ra ai, mam ting ten hta mam ting ngut ra ai, bum yi galaw sha ai gaw duhkra ladaw langa e ritkawp jahkrat da ai hpa re majaw shi aten hte aten hkrak hkrak galaw ra, aten sit nna n mai galaw, yi hkyen ten shalai kau nna yi nat ten e yi n mai hkyen ai; dai majaw aten manu dan ai, aten shachyut ra ai lam n-gup hte n tsun tim, tatut hta gaw aten shachyut (ladaw langa laman n ngut n mai galaw ai) ai lachyum hpe mu ai. Ndai prat na zawn shingjawng hkat ra ai idea gaw n nga ang sai, dai majaw shada shingjawng nna aten shachyut ai hku n re sha, shingra tara e jahkrat da ya ai ritkawp hpe dep hkra hkan shachyut asak hkrung ai masa hpe mu ai. Ndai masa kata kaw she aten ladaw galai wa ai lam hpe deklek maram ai (sensitive to the change of nature) e.g., jan dung shata hpe deklek ai, shata praw, shata rum galai ai hpe n yit hkra lek nna galaw sa wa ai; dai majaw aten ladaw e numwoi ai kata kaw asak hkrung ai - ndai hpe n mai yit, n mai lale kau ai re majaw, aten hpe manu shadan, sadi maja, shachyut let asak hkrung ai amyu ngu tsun lu nga ai.
Ga Dim
Daini Wunpawng Amyusha ni ra marit ai awng padang gaw, shinggyim masha sha n rai, mungdan lamuga, hkashi hkanu, dusat dumyeng, nhprang sutgan yawng a kabu gara simsa lu ai awmdawm shadip jahpang rai nga ai. Wunpawng sha ni a ninggawn mungh masa gaw Biblical byin ai. Theological mung ginra mahta (Contextual) rai nga ai. Wunpawng sha ni a Lamuga Karai Masa, Lamuga mahta mungh masa gaw "Amyu hte Mungdan" ngu ai re. Lachyum gaw "Amyu" hte dai Amyu a "Mungdan" hpe n daw n hka langai sha mu mada ai re. Dai a majaw mung, Wunpawng Amyusha ni a rawtmalan hkrunlam gaw aten na na arang bang ra ai re ngu ai hpe anhte chyena da ra nga ai.
Shangai Jaw
