Kasi la ging ai hpu shawng hpuba, Share Shagan Ningshawng wa Du Kaba Naw Seng a atsam marai, hpaji byengya, zai ladat ni hpe tatut lit la magam gun nga ai ramma ni, kahpu kawa du salang ni, laika hti mungshawa ni n-gun dating, myit nden shaja, kasi la nna kamang ka lu mu ga yawshada let ndai labau hpe daw hte daw bang ya mat wa na nngai. (Manmaw Hkawn).
Lahpai Naw Seng gaw 1920 ning hta Lashio Ginwang, Loi kang kahtawng kaw shangai wa ai. Kawa Lahpai Naw gaw magrau grang ai jau gawng kaba langai hku nna mying gumhkawng lai wa sai. Naw Seng mung asak 7-8 ning hkan nna shi a kawa hpang e hkan nang let nam na ashu ashan ni hpe gap shaman wa ai majaw asak naw kaji ai aten kaw nna sinat gap grai ding ai ma langai byin tai wa sai.
1935 ning, asak 15 hta Lashio kaw hpaw ai UMP dap kaw hpyen sa shang ai. Dai hpyen dap kaw hpyen hpaji sa sharin la lu ai hta n ga, shi gaw rawt jat mayu ai hte shakut shaja ai myit atsam rawng ai majaw, Jinghpaw laika hte English laika ni hpe mung sharin la lu sai. Shi gaw hkum shingyan kadun dawk rai nna zet tsang marai rawng ai hta n ga, seng ang ai makan bungli ni hpe tawk hprut daw dan let gwi gwi galaw chye ai wa re. Ntsa de na matsun ai hpe shalat la ai myit atsam marai hte awngdang hkra galaw chye ai majaw shi a ntsa na du ni gaw shi galaw shadik shatup sa wa ai bungli ni hta, grau nna hpyenhpung ni hpe majan woi awn gasat ai lam hta kamhpa myit dik ya nga ma ai.
Shi gaw dinghku lahkawng lang shang ai kaw na, shawng nnan na dinghku jan gaw, nambat 2 mungkan majan ten hta Sumpra Bum kaw makoi shingbyi nga ai shaloi, Pinsa kahtawng na Nai Roi ngu ai shayi sha hte dinghku shang wu ai. Shadang sha 2 hte shayi sha langai mayat la lu ma ai. Dai hpang Kutkai ginwang Bang Jung kahtawng na Nding Roi, (hpyen num) hte dinghku bai shang ai hta na, shadang sha 2 hte shayi sha 3 hpe bai mayat la lu ma ai. Kasha ni marai 8 rai nna yawng gaw, kaba wa ai shaloi shanhte a kawa zawn, amyu hte mungdan a matu asak ap nawng let rawt malan lam a makan bungli ni hta shang galaw wa ma ai.
Aung San woi awn ai Myit Rum 30 gaw, Japan ni hte Thai mungdan de du wa ai shaloi hpyen la 800 jan lahkawn la nna 1941 ning, December shata hta, Burma Independence Army (BIA) hpyendap hpe hpaw dat ma ai. Japan du kaba Yama Shita up hkang ai hpyenhpung ni gaw hpyen man lahkawng hpaw let Myenmung kata de gasat shang bang wa masai. Dai aten hta Gen. Stilwel gaw Gen. Chiang Kai Shek hte Miwa mung, Yunnan mungdaw kaw nna Myenmung de shang wa let Japan ni hpe shang gasat wa ai ten re. Myenmung kaw gasat nga ai English hpyendap ni hta tau hkyen lajang ai lam hte matsun hpareng ai hta ningra mat ai majaw Japan majan sum let dumbru dumbra byin mat ma ai. Dai majaw 1942 March 8 ya shani Yangon hpe tat kau masai. April 29 ya shani Lashio hpe tat kau nna, May 9-10 ya laman Manmaw hte Myitkyina hpe mung matut manoi tat kau masai.
WUNPAWNG HPYENLA NI JAPAN HPE GASAT HPANG SAI
1942 August 1 ya shani, Japan ni gaw Jinghpaw mungdaw na mare kaba ni yawng hpe zing la kau ai ten kaw nna, English dap hte Komingtang dap ni gaw dumbru dumbra rai nbungli hku, lagaw lam hku India de hprawng yen mat wa ma ai. Dai hpung kaw Jinghpaw hpyenla nkau mi mung lawm mat wa ma ai. Raitim Jinghpaw hpyenla ni law malawng gaw hpung hte hpung Wunpawng mungdaw na bumlang hkaraw, nam maling hkan e hprawng shang makoi nga let, Japan ni hpe matut gasat mat wa masai. Ndai hpyen hpung hta Naw Seng hte kaga hpunau Hkang, Kayin nkau mi mung lawm ma ai. Nam hkan e hprawng makoi nga ai hpyenla ni yawng hpyen n-gun 2000 grup-yin rai ma ai. Japan ni gaw Manmaw, Myitkyina hpe zing la ai hpang, matut manoi Kat Za, Mokawng, Ka Maing, Sadung, Sama, Law Hkawng, Htaw Gaw hte Sumpra Bum zawn re ai ginra ni hpe mung zing la nna, shanhte a dap dabang ni jahkrat let uphkang bang wa masai. Ndai zawn rai Japan du mat wa ai shara hkan e mungmasha ni hpe tsun n dang hkra zingri mat wa ma ai majaw myu tsaw hpyenla ni gaw tinang a amyu hpe hkyela lu na matu, nang si ngai hkrung jasat hte laja lana gasat mat wa masai.
Naw Seng gaw, Law Hkawng, Namda Mai, Putao buga hkan na sinat hpai ai hpyenla ni hpe shinggyin la nna, shawng nnan daw hta hpung hte hpung hku nam na ashu ashan ni hpe gyam gap ai ladat hte Japan ni hpe gyam gap wa sai.
NAW SENG HPE HKRUM AI HTE DAW DAN LET HPYEN SHANG
Majan kaba byin nga ai majaw lamu ntsa e mung shani shana nbung li ni pyen kamawng nga sai. Aten nkau hta lamu ntsa e nbungli shada gasat hkat ai. Aga de mung lamu ga she gari ai bawm kaba hte myawk machyu kapaw ga ai nsen, sinat nsen ni ngoi garu nga ai majaw yup n pyaw sha n mu rai nga ai. Mare masha ni gaw nam shalawng hkan e sha hprawng gayin hkawm ra nna, nta magan bungli ni galaw na matu n mai mat sai majaw, ngai mung nta kaw yi sun galaw sha na myit n rawng mat sai. Dai aten hta gam mi akaja rai Naw Seng gaw shi a sumtsaw jan nga ai Pin Sau kahtawng kaw wa nga nga ai lam na chye lu ai shaloi, ngai mung hpyenla galaw lawm na she myit mat ai majaw shi hpe sa jahkrum sai. Naw Seng e galaw n-gun jaw dat ai a majaw ngai mung 1942 July 15 ya shani kaw nna Japan hpe gasat ai dap kaw shang lawm mat wa sai. Ngai hpyen shang ai shani kaw nna, kaga dap ma nnan ni hte rau hpyen hpaji ni sharin ya ma ai. Shawng nnan e hpyen hpaji sharin ya ai sara mung Naw Seng nan re. Lu sha bu hpun palawng kade yak hkak tim, "Japan gasat ga" ngu jasu sharawt dat ai hte Japan e sat nat kashun kashe roi rip wa ai hpe n dang hkam ai Wunpawng sha ni gaw, Naw Seng e woi awn ai hpyen dap kaw shang lawm wa masai. Hpyen shang ai hte kalang ta hpyen hpaji sharin nga let, maga mi de gaw ta tut gasat poi ni kaw shang gasat nga saga ai. Ndai zawn rai Japan ni hpe gasat na matu hpyen dap ni hpaw mat wa ai hpe shawa masha hte du salang ni kaw na aja awa n-gun jaw madi shadaw la ma ai.
Japan hpyen hpe ninghkap gasat nga ai American, English, Indian hte Miwa dap ni mung Myenmung kaw shang madu rawng nga ai Japan dap hpe bai gasat na matu shajin nga masai. Shing rai 1942 July praw kaw India de du mat wa ai English du nkau mi hte Nhpan Naw, Lazum Tang Ji, Npawt Yaw zawn re ai Jinghpaw hpyen du ni gaw nbung jawng hte sa gumhtawn hkrat let Japan hpe nhtang gasat na matu hkyen lajang mat wa masai. Dai hpang Eaglish nkau mi hte Ukun Naw, Zau Gawng Lazing Naw, Jangmaw Gam, Chyinhtung Naw, Npawt Tu, Lasang Naw, Lahtaw Gam, Maru Lum kawng Sayaw Lum zawn re ai ni mung matut manoi rai nbung jawng hte gumhtawn hkrat wa masai. Ndai hpyen du ni gaw dap shagu de bra shang wa let hpyenla nnan ni hpe lahkawn jat rai hpyen hpaji ni sharin ya let ta tut woi gasat shaman mat wa masai. Ndai dap hpe Wunpawng Jawt Gasat Dap (Northern Kachin Levy ) nga shamying ma ai.
English du ni gaw, "Nanhte Wunpawng sha ni hpyendap de law law shang lawm nna shakut mu. Nanhte law jang Wunpawng dap san san hpaw ya na re Japan hpe gasat dang kau lu jang gaw nanhte a Wunpawng Mungdan lu wa na re. Dai shaloi nanhte gaw tinang a mungdan hpe makawp maga ai hpyenhpung tai wa na re," nga nna n-gun jaw let hkaw tsun ma ai. Jinghpaw hpyen du ni mungmasha ni hpe jasu sharawt kahkyin gumdin la ai majaw aten kadun laman ndai Kachin Levy dap gaw n-gun 7000 jan du mat wa sai. Ndai Kachin Levy dap hpe dap up hku nna Col. Fort lit la nna Lt. Col. Gordon gaw ningtau dap up hku nna lit la ma ai. Dai hpyendap a dap ran langai kaw dap kung 4 tawn ai. Dap dung langai kaw dap ran A, B, C, D, E, F, G du hkra tawn ai. Shawng nnan e Naw Seng gaw dap kung up lit jum ai. Dai hpang dap ma law wa ai shaloi dap ran up lit hpe gun hpai ai. Dap ma ni a matu kalang ta hpun palawng malu masha ni n lu lajang ya ai majaw yak ai lam grai nga lai mat wa sai. 1943 ning ka-ang daw hta English ni gaw, India de nna nbung li hte Sumpra Bum kaw labu kadun, lawng ta kadun hte malu masha ni sa jahkrat ya ma ai kaw nna manghkang lu hparan mat wa lu ga ai.
1942 September shata kaw nna gaw, dap shagu majan pa hpe dam lada ai hkų shamu shamawt mat wa saga ai. Sumpra bum kaw nna Mali hka a sinna hkran maga de majan man langai, Mali hka hte Nmai hka a sinpraw maga Htaw Gaw, Lauk Hkawng de majan man langai rai rawt shajang saga ai. Nnan e Naw Seng woi awn ai dap hpung ni gaw lam tup hta grai kaba ai majan gasat poi ni hta ding yang shang mat wa masai. Naw Seng gaw dai zawn re ai gasat poi ni hta grai lawan ladan magrau grang zet tsang ai atsam hte gasat poi shagu hpe woi dang mat wa ai. Majan masa hta hkan nna ngai gaw 1942 November shata kaw nna dap ran D, dap kung 4 de lit htawt jum mat nngai. Gasat poi nkau mi hpe gasat dang la lu nna ginra nkau mi hpe mung zing la mat wa lu saga ai.
1942 December shata kaw Naw Seng gaw Jawt Gasat hpung kaji langai hpe woi awn let, Japan ni ayan lai sa ai Myitkyina hte Putao lapran mawdaw lam de gasat hkinjang tam mat wa ai. Kaning re ai ladat hte gasat yang she Japan law law hpe kalang ta sat sharu kau lu na matu myit sumru nga nu ai. Nsawp kahtawng du ai shaloi dap ma ni hpe lalam 30-40 daram galu ai ri tawng kaji 2 woi shaw nna mawdaw lam hkan let, hkin gau ntsa kaw woi shawn bang tawn nu ai. Lam dingyang kaw nhkun kaji ni mung woi htu tawn ai. Grai ngang na zawn re ai numru kaji ni mung tam shaw tawn shangun ai. Manang nkau mi gaw hpa baw woi galaw na hkyen ai hpe n chye nga ma ai. Nkau gaw wa du mahkam woi hkam ai re, nga nna jahta hkat ai mung lawm ma ai. Hpyen shiga sagawn yu yang Japan ni hkawm lai na shiga na ai hte, hpyenla shagu gun ai ta bawm langai hpra shaw shangun nna tau hkrau htu hkyen tawn ai nhkun kaw woi lup let numru kaji hte ri tawng kaw woi noi shayan tawn nu ai. Shani chyingtung e bawm lup tawn ai mayan kaw Japan ni du ai hte lata san tawn ai marai lahkawng gaw noi tawn ai bawm ni hpe gang kapaw dat manu ai. Bawm ni mung tup hkrak kapaw wa ai hte rau kaga hpyenla ni gaw sinat hte gap ahprup bun dat ai shaloi lam ding yang na Japan ni arum ara rai si gadawng mat wa ai hpe asan apra rai jawm mu lu ga ai. Japan mang ni hpe kahka, langda hte chyahkyawn ni she san seng lam galaw na matu lit la manu ai. Raitim dai lam kaw shata 2-3 lai n mai hkra Japan yat bat manam mat ai. Naw Seng a nyan atsam majaw Japan law law hpe sat sharu kau lu ai lam shan hpraw du ni na lu ai shaloi nachyingg shagrau shakawn ma ai.
Japan ni gaw anhte a hpyenhpung ni n-gun ja ja hte gasat wa ai hpe mu nna Japan dap n-gun kahkyin nhtawm, amyawk, motar, nbungli hte gap garum ai npu e, lagaw dap ni gaw anhte a lagaw dap maga de mana shabu rai laja lana htim gasat wa masai. Dai kaw nna gaw bum kawng marawn shagu hkan e shani shana n hkring n sa sinat, myawk, motar ngoi nsen, nbungli htim ajawt ai nsen, bawm kapaw ga ai nsen chyu ngoi kadu nga sai. Nsawp Zup gasat poi, Tayang Zup gasat poi, Lawa Kawng gasat poi, Ping Hkawng gasat poi, Ndau Kawng gasat poi, Chyari gasat poi, Hpung Yang gasat poi, Hting Bai gasat poi, Kawang gasat poi, Jaba Kawng gasat poi, Hpung Nawn gasat poi hte mying rai n lu shamying ai bum marawn hkyet hkan e mung gasat poi ni law law byin nga ai. Anhte maga de lani mi hta 9-10 lang daram gasat poi byin nga ai. Htaw Gaw - Mali hka majan lam de kade lang gasat hkat ai hpe n dang tsun ai raitim, myawk, motar hte sinat nsen ni gaw bum lang hkaraw dingyang hkan e n hkring n sa ngoi gadu ai hpe sha na lu ga ai. Ndai gasat poi ni gaw, aten langai mi hta sha bum lang hkaraw pa layang shara law law kaw byin nga ai majaw, Naw Seng gaw, waw ra de gagat sa, htaw ra de gahkrang du kau da, ndai de bai gumlawt pru wa rai grai tsan gang hkat ai majan poi ni a lapran hkan e myi hprap zawn rai jinghkyen hkawm let, "Shabrang ni, dal hku shading gap mu. Mu ai hpe atsawm shading let hkra hkra gap mu. Pai maga de na aja awa ahprup bun mu. Hkra de na ni bum pungding kaw shara wa la mu" nga nna bum lang hkaraw pa layang hkan na majan gasat poi ni hta, Naw Seng a marawn hparan ai nsen chyu ngoi gara ai hpe jawm na lu ga ai. Japan hpyen hpung law law htim lung wa ai hpe mu jang "Gai gai ngai nan she shakrip jaw we ga" nga nna jak sinat hpai ai hpyenla kaw na sinat gare la nhtawm ahprup bun let majan ni hpe dingyang woi gasat dang mat wa lu ai majaw shi a hpang hkan ai hpyenma ni yawng gaw tatut majan gasat hpaji ni hpe chye la lu ma ai. Japan ni mung gwi dik ma ai. Japan hpyen du nhtu galu shaw galam nna marawn ai hte hpang hkan ai hpyenhpung wunawng wuwa ni bai htim kapa lung wa wa she rai nga ma ai. Naw Seng hte shi a gasat share manang ni e Japan hpe gade sat sharu kau ai mung n dang tsun mat sai. Anhte maga na si hkala ai mung ram ram law wa sai.
HTINGNUT RA SAI
Japan ni gaw nbungli hku nna anhte a dap jahkrat tawn ai ginra ni hta chyam mat wa hkra matut manoi bawm ni laja lana jahkrat nga ai hta, hkarang lam hku mung jut shagu de myawk, motar, sinat kaji kaba hte n hkring n sa gap a-nyin shang bang wa masai. Anhte maga de gaw prat dep Sinat ni n lu ai hta n ga, chyu pala ni mung ma wa nga sai majaw tang du hkra gap na matu n-gun yawm wa nga saga ai. Dai majaw anhte gaw 1943 ning, February shata kaw majan masa hta hkan let angwi ngwi htingnut wa saga ai. Anhte htingnut magang Japan ni hkan shachyut dep wa magang re ai majaw nhtoi 10 ya tup n hkring n sa shara mi kaw na htawt gap htawt gap rai, shat shadu sha na aten pyi n lu rai, Nhkai bum kaw nna Putao du mahka na Sum Pyi Yang du hkra htingnut mat wa saga ai. Majan ginra hpe atsawm maram yu let anhte gaw Sum Pyi Yang kaw nna gaw n htingnut na hku dawdan saga ai.
Dai shaloi Du Kaba Naw Seng hkaw tsun ai hta, "Anhte a hpyenhpung gaw Japan hpe, chyu pala laknak hku nna n lu shingjawng timung, majan gasat ai hpaji ladat hku nna shingjawng lu hkra shalat ai atsam lang let gasat sa wa ga. Myu tsaw shabrang ni e, myit hkum kaji mu. Tinang lu tawn ai laknak hte chyu pala ni hpe chye jai lang yang, dai chyu pala laknak ni gaw Japan ni hpe gasat ai hta hpung dagu grai kaba ai atsam rawng wa na re. Shalat la ai atsam hte htap htuk ai ladat hpe asung jashawn let gasat sa wa ga. Majan poi hta tinang a matu hkinjang kaja pru wa na matu grai yak ai. Raitim dai zawn re ai hkinjang kaja pru wa hkra gaw tinang nan shalat la ra ai. Tinang a atsam hpe mung kam mu, woi awn nga ai du ni a ntsa e mung kam mu. Dai zawn rai ngang kang ai hkamla lam a majaw, anhte gaw Japan ni hpe teng teng gasat dang kau lu na re” nga nna hpyenma ni hpe n-gun jaw ai mungga kadun tsun shaga ai hpe dapma ni mung myit n-gun grai lu let, majan poi hpe awngdang hkra gasat sa wa na matu tawk hprut dawdan manu ai.
Sumla - 1970 ning, shalawt ginra hta mu lu ai Du Kaba Naw Seng a sumla
Manmaw Hkawn
