Ngasat Ngasa Shai Wa Lam :
Moi shawng de, Xinjiang, Gansu, Qinghai, Shaanxi, Mongolia, Tibet bum marawn tsingdu prang ga shara ni hkan, sagu, bainam remsha nna kanbau bu htawt gayin hkawm ai amyu masha ni, Asia dingda-sinpraw maga de, nawt yu hkratwa ai hpang, shanhte hta, kap ngam matwa ai arawn alai kaba lahkawng nga malu ai. Dai yan gaw, (1). bum ga shara hpe machyu nna nga wa ai; (2). bum yi hkyenlu hkyensha wa ai. Vietnam - Tonking delta hte Red river (Hongha river, Yuanjiang river) maga de nna chyambra wa ai hkauhting hkauna hkailu hkaisha kanbau bungli hpe Kachin ni palayang (monsoon region) ga de du hkratwa ai shaloi, Sam amyu masha ni kaw nna ginlen la lang wa sai. Kachin ginru ginsa yu hkratwa ai lahta ga de gaw, hkauhting hkauna mai galaw sha ai hpan baw lamuga shara ni, n rai nga malu ai.
Hkauhting hkauna kanbau bungli ni, Sam amyu masha ni kaw nna ginlen la bang wa ai re majaw, dai hte ginrawn ai shamying shamang ni yawng gaw, Sam mying hkrai, rai nga ai. Gsd. - hkauna, te-na, nahtai, najawn, yhep (hkauna shawt ai shaloi, wuloi e shakap ai hkinghku arai), hkaubum, hkauka (daga), hkauling, hkaulwi, hking, hkuwawn (hkawpawn), htaigye, nalung, hkaulung, nchyang, naboi, hkauhkyu, dang, hpai, bye, sun, ... ni rai nga ai. Hkauhting hkauna galawlu galawsha jasat jasa ni mung, Sam ni zawn rai wa ai. Bai, Kachin ni dutlu dut-sha hpaga yamga mung, Sam ni kaw nna ginlen shang wa ai nan, rai nga ga ai. Dai majaw, Kachin tsun shaga aga e, joi, hkan, rawng, gat, seng, wandum, ... ngu ai shamying shamang aga ni jailang shayan wa nga ga ai. Lu ai, sha ai (panau, pasa, singwan, pardung, hpakgyi, hkaudum, hkaumun, hkausoi, hkausin, ... ni), buhpun sumraw (alar buhpun palawng) ni, bungpre wa saga ai. Lang ai arung arai ni mung, galai lang bangwa ai. Lahpaw, kawa ndum, hka nhtung lang ai satlawat ni kaw nna chyaw, wan, kawk, gawm, yam, namdau, yambu, gyepdin, jawng, ngalaw (ngaleng), ... ngu nna galai lang wa nhtawm, ngasat ngasa jasat jasa mung, shai wa saga ai.
Indian Buddha Pali (Pali) gasi gahkaw ni, Sanskrit Buddha makam gasi gahkaw ni hkan du hkra, Sam amyu masha ni kaw nna kamsham lang bangwa nga saga ai. Dik nna gaw, Kachin ni Natjaw makam masham kaw nna Buddha makam masham de, gale matwa ai ni pyi nga nga saga ai. Indian Singpho ni Buddhist hkrai tai matwa ai mung, Hukawng Jinghpaw Buddhist ni kaw nna 19t Century AD htum wa de, chyambra kap matwa ai, rai nga malu ai. Buddha makam masham mung, Sam ni kaw nna shakap la sai. Ndai Buddha makam masham gasi gahkaw ni hpe Christian Jinghpaw Chyumbuk hkan du hkra, mu mada lu nga ai. Gsd. sasana, nat, ngarai, manggala, alu, mandan, gahtar, satan, we-nyi, wut, duqhka, likban (nikban), ... ni rai nga ai. Kachin e, Buddhism makam jasat jasa concept ni du hkra, hkapla kamsham ai lawm nga ai. Gsd. “Jat galai” (Lachyum gaw, masha si mat ai hpang, shi galaw matwa ai arawn alai bungli hta hkan nna dusat du-myeng hpanhpan bai galai tai ai snr shinggyim masha hku nna bai pru tai wa ai), “wut du na” (wut-le-me), ... ngu ai Buddhist philosophy makam ni rai nga ai. Grau nna Hugawng Jinghpaw hte India Singpho ni hkan e, mu lu nga ai.
Jinghpaw ni Sam tai matwa ai nga ai zawn, Sam ni Jinghpaw tai matwa ai ni mung, nga shajang nga sai. MÖng Hsa (Maingtha, A’chang), Danu (Danu), Intha (Intha), Palaung (Balawng), Taungthu amyu ni gaw, Sam amyu n rai nga tim, Sam amyu masha ni zawn ngasat ngasa jasat jasa raw, raiwa nna Sam amyu hpanshan ngu nna shadu hkrum nga ma ai. Kaja-wa nan, shanhte ni a sak hkrung ngapra sa wa ai jasat jasa hkamla lam (mindset) ni mung, Sam amyu ni hte, bung nga ai. Grau nna gaw, htunghking madum sumpyi, buhpun palawng, galawlu galawsha, ngasat ngasa, htunghking, ... ni hkan mu lu nga ai. Kachin ni pa ga e, Sam amyusha ni hte, wa katut hkat ai shaloi, jashawn la matwa ai zawn, Kachin ngasat ngasa, galawlu galawsha, mung masa jasat jasa ni mung, shawng daw prat ni hte, shai wa mat nga ai. Tsun ga nga yang, Kachin hkamla lam (mindset) ni gaw yat-yat rai, Sam amyu lailen ni hte bung wa ai. Hkapla lang wa ai. Jailang akyu jashawn wa sai.
Mung Masa Jasat Jasa Shai Wa Lam :
Kachin shinggyim masha wuhpawng e, uphkang na du magam (duwa, chief) lailen hkrang, nga hkratwa ai. Ndai du magam ni a ahkang zin-ya (power) gaw, kahtawng ningchyawng buga shawa masha ni kaw nna lung wa ai n rai nga ai. Ndai uphkang ahkang zin-ya ni gaw, ningwawt, myihtoi, jaiwa, dumsa ni kaw nna yu hkratwa ai, rai nga ai. Du magam a ahkang zin-ya ngangkang wa na matu, ndai htunghking makam masham jawjau wuhpung ni kaw nna shangang shakang galaw ya dat ai raitim, dai myihtoi, dumsa, jaiwa, ... ni gaw uphkang ai yi-ngam bungli de, shang achya galaw ai satlawat n lu nga malu ai. Dai hte maren, du magam pang ni mung, jawjau bungli bungsi de, shang galaw gunhpai n rai, nga ma ai. Raitim, ahkyak jawjau rapdaw hpe du magam htingnu kata de, jashawn bang la kau nga ai. Dai hpe “Madai Jawjau Lam” (Madai Dawdap) ngu nga ma ai. Mare kahtawng shawa masha bumba batba hte, n seng sai. Du magam ni, shanhte htingnu kata e Madai jawjau galaw wa ra yang, ningwawt, myithtoi, dumsa, jaiwa, hkringwa, hkinjawng, hpunlum pang ni, shang galaw ya ra nga malu ai. Jadip jahpang jun lam, numshang jawjau lam, manau shadung jun hte shadung htu shaw malawk lam, manau dum lam, ... ni gaw, du magam ahkang zin-ya sha-ngang shakang galup lam ni, raiwa sai.
Tsun ga nga yang, uphkang ai lailen mung masa jasat jasa lawm rawng nga sai. Ndai gaw du magam ni a ahkang zin-ya (power, authority) yu hkratwa lam hte, shabyin shangang masat galaw la lam bungli (functioning ritual) daw ni, rai nga ai. Kachin ni palayang ga de bai du hkratwa ai shaloi, Sam Du (Saohpa, Zawbwa) ni a uphkang lailen laisa jasat jasa ni hpe galai dagraw la lang wa sai. Sam du ni a gumchying gumsa (feudalism, zawbwa padetarit) mung masa jasat jasa lailen ni hte, ka-tut kanawn mazum wa ai shaloi, dai hpe tsepkawp garawt la lang wa sai. Dik nna tsun ga ngu yang, Kachin du magam ni a amying ni hpe du hkra, Sam Saohpa (zawbwa) amying ningsang ni shamying lang wa mara ai. Rusai htunghking amying shamying hkringhtawng (patronymic linkage system : the last syllable of the father’s name forms the first of the son’s) nga ai Maru, Lashi ni pyi, Sam saohpa amying ningsang shamying la lang wa sai. Gsd. - Hkun Goi, Hkun Sai, Naw Hkam, Hkam Leng, Hkun Ai, Hkun Soi, Hkun Gawng, Hkun Myat, ... ni rai nga ai. Kachin du magam ni a ahkang zinya hpe Sam Saohpa wa e jaw ya ai nga ai zawn, masat masa galaw ya ai mung, nga ai. Tsun ga nga yang, Kachin du magam ahkang zin-ya gaw, Sam Saohpa kaw nna bai lu la wa ai hkrang satlawat ni, nga nga malu ai. Kachin du ni, magam ahkang zinya masat hku nna “uphkang jawng” (jawng hkam) hpe lang ai. Ahkang zin-ya jawng hpan lahkawng nga ai.
Ndai jawng htunghking mung, Sam Du ni kaw nna yu hkratwa ai, rai nga ai. Moi, Kachin Du ni n lang wa ma ai. “Jawng” ngu ai gahkum lachyum nan wa mung, Sam ga rai nga ai. Ndai mung masa htunghking kaw, Sam jasat jasa lailen maka kumla ni lawm nga sai. Kachin ni tinang kaw n nga ai majaw, dai hte ginrawn ai shamying shamang amying ni n nga ai, re. Sam gasi gahkaw hpe hta lang wa ai zawn, dai gasi gahkaw e rawng ai majun ni, lailen ni, jasat jasa ni hpe mung, Kachin wuhpung wuhpawng kata de, shangkap wa masai. Ndum shami hkap la wa sai. Jailang wa sai. Kachin tsun shaga ai du magam lawnglam ahkyak gasi gahkaw ni hkan, Sam ni tsun shamying ai “sao (chau), nang, hkawhkam, hkaw, hkawseng, mÖng (mung lamuga), ...” ngu ai mung masa gasi lami (political technical words) ni hpe Kachin shingjat kata de du hkra, Sam jasat jasa hte hpawn, shakap lang wa nga sai. Kachin du magam kata na “Zau, Nang” mying ni mung, Sam zawbwa ni a “Sao (chau), Nang” ni kaw nna adingtawk ru-nawng htawt jun hku, jailang wa sai. Myit jasat jasa hpe mung, dai hku shayan bang la sai. Kachin mung masa jasat jasa ka-nawng krichyai ai satlawat mung, Sam ni hte kade n shai matwa nga ai.
Pagan hkawseng htenrun mat ai hpang, 1287 AD - 1531 (shaning 244 ning) ting e, daini na Myen mung hpe Sam ni hkrai, uphkang matwa sai, re. Deng ninghkan, “Kausampi” (Ko Shan Pyi) ngu nna Sam padetarit uphkang mung masa shara shagu chyambra wa sai. Khamti Long (Bor Khamti, Maliqhku Majoi) Sam zawbwa gaw, 17, hte 18 tsaban AD ni hkan, Mogaung Sam zawbwa npu e matut nga hkratwa sai ni re. Brahmaputra valley (Assam) e, Ahom Sam ni Ahom Hkawseng hpe 1229 AD hta, gawsharawt masai. Yudaya Sam (Thailand) hkawhkam mung hpe 1350 AD e, sharawt sai. Miwa mung e, Sipsawngpana, Saphkung, MÖng Mau (Nmau) ni hkan, Sam ginru ginsa hkrai chyam nga ai. Laos mung gaw, Sam hkrai hpring ai mungdan rai nga ai. Southeast Asia na Sam ginru ginsa, ngasat ngasa, uphkang hkrang mung masa ni gaw, Kachin wuhpung wuhpawng jasat jasa ntsa de, galup shangwa ai mabyin satlawat ni, rai nga ai.
Sam a hpang, Myen jasat jasa bai shangbang wa lam :
Myen amyu ni hte gaw, Kachin ni Sam amyu a hpang, grau nna ka-nawn mazum nga hkat matwa ai. Myen hkawhkam mung masa jasat jasa gaw, Indian myit jasat jasa (ideology) nna shangwa ai rai nga ai. Myen amyu a makam masham, laili laika, myit jasat jasa, ... ni gaw Indian Civilization (yinchyemu) na yu wa ai, rai nga malu ai. Myen hkawhkam ni a amying du hkra, Indian amying shamying shakap lang nga ai zawn, hkawhkam, hkawseng, janmau, arawng ningsang amying shamying shamang ni mung, Sanskrit hte Pali aga ni lawm nga malu ai. Indian gasi gahkaw e, Indian myit jasat jasa majun ni lawm nga sai, re. Gala jasat jasa namnak lawm nga sai. Irrawaddy valley mayan hkan, Myen hkawhkam ni Indian civilization ni hte rau, ringchying nga maden jat wa ai shaloi, Sam zawbwa mung masa ahkang zin-ya ni gaw, Myen Nepyidaw kaw nna bai sharawt tawn ai satlawat, raiwa nga sai. Grin nga ai Sam zawbwa ni yawng mung, Myen hkawhkam ni e kahtap masat shagrin ya yang chyusha, ngangkang nga ai.
Dai hkrang wuhkya hku n rai yang, hkaw dung grin nga lu na n loi nga ai. “Kachin Substate” (Sam mung - Sinli Ga) mung, ndai lahta na mung masa satlawat ginjang kata e, matep shang wa ai, rai sa. Dai hta, Britis bai dushang wa nna Myen Nepyidaw ahkang zin-ya hkyet ai aten (political power vacuum) wa ang dat ai majaw, Khun Hsang Ton Hong - Sao Hom Hpa rusai ni hkaw dung lu wa sai. Kachin substate mung, byin pruwa sai, re. Kachin ni mung, Sam amyu masha mung masa jasat jasa kaw nna Myen amyusha mung masa jasat jasa shingnip kata de, bai gayin dushang ra wa sai. Raitim, 1826 ning, May (5) ya e galaw ai “BritishSingpho Agreement” (Suddeea) No.1 lawnglam hte Kachin du salang ni Rangoon e, Sir. Spencer Hercourt Butler (Governor) hpang de, 1925 ning, January (1) ya, tangshawn ai No.1 lawnglam jasat jasa ni yawng gaw, Myen hte lagaga nga na, ngu ai ginlam ni hkrai, rai nga malu ai. Ndai ginlam gaw asansha, rai laiwa nga sai.
Raitim, shaning (22) ning bai du ai shaloi, Myen amyusha ni hte rau, chyawmpra chyawmnga wa na Panglong mungga makyit (Feb. 12, 1947) gaw, Myen mung masa jasat jasa kata de, grau nna tsepkawp htu kabye bangwa sai. Myen kanawn mazum labau hpe bai nhtang asoi yu dat yang, Myen hkawhkam ni majan kasat rawt ai shaloi, Kachin amyusha ni lawm nang nga ai. Gsd. - Assam majan (19 century AD ningpawt daw), Hugawng Jinghpaw ni shanglawm nga ai. Hugawng Daihpa Duwa hpe Myen Nepyidaw de nna shagrau jaw ai arawng ningsang amying ni gaw, law dik rai nga sanu ai. Dai arawng ningsang amying ni gaw, (1). Taunglon ThihaKyawzawa, (2). Saton Mani Nawyahta, (3). Tanebung Naung Nawyahta, (4). Ganda Thikdi, (5).Taunglon Thiha Kyawhtin, (6). Sawbi Thura Nawyahta, (7). Thiri Papbahta Tabayaza, (8). Thingba Thura Yaza, (9). Maha Thiri Zeya Tabayaza, ngu ai arawng ningsang mying ni, rai nga ai. Ndai arawng ningsang mying ni mung, Indian na yu hkratwa ai Gala jasat jasa janmau mying ni wa, rai nga ai. Yudaya - Ayudaya hpe Myen hkawhkam ni sa htim kasat ai shaloi, Kachin ni hpyenla regau hku nna shanglawm ai lam nga malu ai. Myen hkawhkam ni hpe num jaw ya hkat ai gamung hpe Sumhka rusai ni tsun hkrat wa nga ma ai. Myen hkawhkam ni jaw shagrau tawn ai masat dingsat arung arai ni hpe Kachin du magam ni hkan, ngam nga ma ai. Gsd. - Hpakant Ga, Dingsi Duwa jailang wa sai du magam “jawng” (umbrella) gaw, Myen Nepyidaw de nna jaw shagrau tawn ai, rai nga ai.
Myen hte ka-nawn mazum ni kaw nna Myen hkawhkam mung masa shingnip galup wa sai. Deng ninghkan, Myen mung masa gasi gahkaw (political key terms) ni hpe Kachin ta-tut jasat jasa e lang pruwa nga ai. Gsd. - asuya, amat, muqhtan, rung, lutdaw, dazik, aming, letmat, aya, tsaye, tara upadi, ... ngu ai ni, rai nga ai. Ndai Myen gasi gahkaw ni hkan e, Myen myit jasat jasa majun (Burmese concept) byaung banglawm nga sai. Kachin ni mung, Myen jasat jasa lawm nga ai mung masa gasi gahkaw ni hpe raw sha, bai jailang nga taw saga ai. Myen hpe n ra ga ai mi nga dam tim, Myen jasat jasa, akyang lailen ni hpe gaw, Kachin ni a mung masa lagaw lata ahkang ni hkan, bai mulu nga ai. Ndai jasat jasa shingnip shingnar hpe lawu na shiga laika e, bai mulu nga ai.
Hpaji hpaat hkrunlam :
Myen mung shanglawt lu matwa ai hpang, laika sharin jawng ni hkan e, sharin achyin dat ya ai yawshada lam ni mung, Myen hkik ai lam, Myen amyusha tai wa na lam ni hkrai, rai nga ai. Ndai yawshada lam ni gaw, “Myen amyusha masing” (Burmese National Planning) e lawm rawng nga sai. Deng ninghkan, shanhte a amyusha hpaji masa (education policy), sharin matsun (curriculum), sharin malawm (syllabus) ni hkan e, dai yawshada ai hpe sama bang tawn nna jailang wa sai. Mon hkawhkam, Sam zawbwa, Rakhine hkawhkam, ... ni a civilization (yinchyemu) labau lara hkik-hkam ai lam ni hpe n bang sharin nga ma ai. N shalawm tawn nga ai. Kachin amyusha yawng yawng sharin la matwa ai hpaji hpaat mung, ndai Myen hpaji shingjat na sha, arai nga ai. Chye wa ai mung, Myen a lam hkrai arai nga ai. Dai ni gaw, hkrang shaw hprang na matu, gyinshalat bang tawn ai design, rai nga malu ai.
Kachin ni, Kachin wuhpung wuhpawng hpe bai sharin achyin dat ya ai mung, ndai asi nli tum hpan na hkrai, arai nga ai. Myen lailen akyang, jasat jasa ni mung, ndai yi-ngam na kap la wa saga ai. Myen hpe n ra (rawtmalan) nga tim, Myen zawn jasat jasa hkrang ni pruwa nga ai. Ndai satlawat ni gaw, mungdan madu ni mungdan masha ni hpe hkrang (design) bang la ai (sharin achyin la ai ladat), rai nga malu ai. Kachin ni mung, ndai sharin achyin hkrang design kata e, nga laiwa nga ga ai. Nlaidi nmai ndai wuhkya lam hku, sak hkrung pratpra hkawmsa ra nga ai. Koiyen n mai baw, ngapra lam ni rai nga ai. Miwa mung mung, mungdan masha ni hpe ndai hku, hkrang design bang la tawn masai, re. Miwa Culture Revolution mung, mimoi hkan na myit jasat jasa ideology ni hpe kashin shatsai kau nna myit jasat jasa ningnan hpe bai bang la ai shaning galu amyusha gawgap lam rai nga ai.
Burmanization Majaw :
Sam, Mon, Rakhine, Karen amyu masha ni, Myen amyu tai matwa ai law nga masai. Kadu Kanan hpan ni yawng gaw, Myen rai matwa sai. Nkau kau gaw, grai kajawng nga sai. Kade 4 5 Established 2015. Volume III, No. VI 2017 2017 Volume III, No. VI Established 2015. dumhprang tim, htingnut sharai la n loi mat nga masai. Shawng de sit yang mung, dang; hpang de htingnut yang mung, lam pat mat; apai ahkra de gayin gaye htawt nawt yu yang mung, grau chyipchyap rai mat nga malu ai. Shajin lajang da ngut chyalu hkrang wulawng kata e, rawng nga taw mat sai satlawat ni rai mat nga ai. Ndai gaw, amyusha nganggrin lam hpe bai, myit yu hpa byin wa nga ai. Myen tsun shaga aga n chye ai Miwa mung Jinghpawsu ni hpang de du hkra, Myen gasi gahkaw galup shang nga ai. Shanhte ni tsun, ka jailang ai hta, na lu, mu lu nga ai. Shanhte tsun lang taw nga ai aga ni gaw, datpung, asuya, muhtam, datshin, pya (madun), zat, chyenan, rung (rapdaw), nayi, dat-si, poiza, pungzan, saboi, lakmat, salik, ... ni rai nga ai. Ndai hta, grau nna Miwa gasi gahkaw, mahku ni gayau gaya bai law tsun matwa nga ai. Jinghpawsu nganggrin lam, maka kumlar le hte le sip matwa nga ai.
Kachin Jasat Jasa Manghkang : Kachin amyusha bumba batba ting a Kachin political ideology gaw, kalangta du magam gumchying gumsa jasat jasa nna hkawhkam gumchying gumsa jasat jasa, socialism jasat jasa ideology hpe shingtawt kau nhtawm, democracy - federalism jasat jasa ideology pinra de, woi gumhtawn matwa sai. Kachin shawa dawqwa dawqtsa hpe shinggyim mungkan mung masa jasat jasa ninggam kaba lahkawng hpe kalangta woi gumhtawn ai, mabyin rai nga ai. Ndai hta, manghkang ni, baili baila ni pru shayan nga mat sai. Kachin gumlau-gumsa majan shamu shamawt ni gaw, Kachin hkawhkam gumchying gumsa jasat jasa de, htawt lung wa na matu, shajin hkyen pruwa ai amyusha bumba batba jasat jasa masa ni rai nga ai. Kachin wuhpawng e, ndai jasat jasa byin marawng nga ai aten gaiwang e, angsha-a sinna Britis masha ni hte shanhte a jasat jasa ideology htunghking ningnan ni bai dushang katut hkrum matwa nga ga ai. Mungkan e, Russian October rawtmalan (1917), Miwa rawtmalan (1911), Frenc rawtmalan (1789) ni gaw, hkawhkam gumchying gumsa jasat jasa hpe shadawm kau ai rawtmalan shamu shamawt ni, rai nga ai. Kachin gaw, ndai ahkying gaiwang hkan, hkawhkam gumchying gumsa de, hkyen lajang wa ai satlawat rai nga ai. Ndai lahta na mungdan ni yawng mung, socialism jasat jasa ideology hpe laidi rap ra nga ma ai. Ndai jasat jasa masa hpe n rapdi shingtawt ai ni nga tim, bai ninghtang htingnut nna gawgap la ai hpe mulu ai. Gsd. Miwa mung, rai nga ai.
Mung masha bumba batba yawng gaw, shinggyim mungkan mung masa jasat jasa ni hpe ninggam hte ninggam jashawn nna akyu jashawn la nhtawm, laidi nga ma ai. Shawa dawqwa dawqtsa hpe kalangta tsaw ai ninggam jasat jasa ideology hte, woi rawtmalan yang, n awngdang ai law nga ai. Shaning chyinghkraw majoi she, galu mat chye nga ai. Shawa dawqwa dawqtsa hkawnhkrang hkapla nna ra ai hte ra ai masa byin taw nga yang, manghkang n nga ai. Mung masha ni a ra ai, ra ai ni mahkyawp lawm ai hpe jasat jasa shaw ya nga ai mungkan ideology wuhkya lailen ladat ni gaw, bungli shatang du lu nga ai. Tsun mayu ai gaw, lawt lu lam pandung de, du loi nga ai. Mung shawa masha dawqwa dawqtsa hpe woi ganawng magra loi na ladat kaja dik rai nga ai. Bogyoke Aung San mung, ndai hku jasat jasa wa ai re. Shi nan mung, communist jasat jasa kaba galaw laiwa sai. Kachin ni a manghkang zawn, Sam mung Sam ni hta mung, mayak manghkang pru nga ai. Maren rai nga malu ai.
Myen Lailen Laisa Hpungtang Kashaw : Kachin gaw, Myen mung shanglawt chyawm la na matu, myitmang ginchyawm matwa sai. Myen hte chyawm rum na, chyawm hpawng na federalism jasat jasa masa mung, Kachin ningbaw ninglar lachyawk mi kaw, ndai aten kaw nna rawng hpang wa nga sai. Ndai hkriqdun gaw, Kachin pratpra sa wa ai hkrunlam ting e, wa mu nga ai. Myen gaw, Myen amyusha gawgap bungli hpe maden matwa sai. Myen mung, maru marang manghkang byin wa shagu, Kachin ni dantawk hku mi rairai, gawoi gayin ai hku mi rairai Myen shadip magam ni gawgap nga ai yi-ngam e, shangtsap gunhpai shakut lawm wa sai. Rangon hpe Karen ni zing manat da ai shaloi mung, Myen hte rau makawp maga kasat shakut lawm sai.
Du Kaba Lahpai Naw Seng (PNDF) hpung ni, Jinghpaw mung hpe wa dagup la ya hkyen ai shaloi mung, Kachin ni Myen shadip magam hpang de tsap nna ninghkap kasat lawm wa masai. Ndai gaw, dantawk shang garum jaw ai, rai nga sai. Myen mung e, Miwa de nna BCP ni laja lanar htu kasat hkrat bang wa ai shaloi mung, KIA hpyenla du daw, sai hkaw aging agang ninghkap kasat pat jahkring laiwa ya sai. BCP ni lawu Myen mung de, n lu laidi bang masai. Ndai gaw, gumwoi gayin ai hku nna Myen MSL shadip magam hpe pawnba garum dat ya ai lachyum, rai nga sai. Ndai masum brum kasat gala e, law malawng hkrat sum si ai ni mung, Kachin ni hkrai, rai nga ai. KIA de na si ai mung, Kachin hpyenla ni; BCP de na si ai mung, Kachin hpyenla ni; Myen de na si ai mung, Kachin hpyenla ni hkrai, rai laiwa sai. Wuhpung masum hta, Kachin ni majan shang kasat lawm nga ai. Ndai mabyin masa gaw, Kachin amyusha ni hta, ngangkang ai mung masa (lam ang ai jasat jasa) n nga ai majaw (n gran tawn ya lu ai majaw), byin pruwa ai, rai sa. 1988 ning hpang daw de mung, Kachin ni Myen hpyen shadip magam shoichyum wa shagu, mung masa jamchya wa shagu, Myen amyusha gawgap bungli kaba lami laman ni hkan e, Myen ni nsa saqlai lu lai hkra, shangtsap para garum lawm nga sai. Ndai mabyin masa ni hpe magaw gayin hkrang masa hku nna mulu wa sai. Ndai ni gaw, Myen a myit jasat jasa ni Kachin amyusha hpang de, yu la hpa, hta lang hpa ginjang gaiwang sha, nga matwa ai majaw, rai nga ai. Dai ginjang na myit pruwa ai jasat jasa, dawqdan lam ni rai nga ga ai. Ndai satlawat hku nna Myen a akyang lailen ni Kachin amyusha de, kap nang lawm wa nga ai.
Bungli jasat jasa ni, galaw hkrang ni, kyang lailen ni, myit sumru lam ni, ... shanhte Myen ni hte, grai wa bung ginchyum nga ai. Galaw ai aten gaiwang ni du hkra, ashawng ahpang wabyin ai ni nga nga ai. 2016 ning, NLD shadip magam ni Nepyidaw e, shanhte a hkringmang magam dap 36 nga ai kaw nna 22 de, shayawm jahkrat galaw dat ma ai. Dai hpang, Laiza e magam dap dawm ai lam (gsd. buga gawsharawt) hte magam dap gumhpawm pawng kau dat ai lam ni, galaw wa masai. Bai, Myen shadip magam ni Nepyidaw e, shanhte a ningtau hkringmang salang ni law la ai hpe bai dawm jahkring wa masai. Dai hpang, Laiza e mung, magam dap lit-hkam ni hpe magam dap ninghpum salang hku, htawt sit shalun nna shanhte ni hpe “Shawnglam Mung Masa Jasat Jasa Hpung” rapdaw hpaw dat ya ai. Tsun mayu ai gaw, tinang a bungli hkan e, myitmang ai, jasat jasa ai, dawqdan ai lam ni hpungtang kashaw wa ai. Myen gaw, mung uphkang ai kaw, shi a shawng na Britis lailen hpe la lang ai. Daini na Kachin gaw, rau nga, rau de, rau hpawng, rau kanawn mazum nga ain Myen na lailen la lang nga ga ai. La lang na wuhkya mahkrun mung, ndai sha nga nga ai, re. Ngam ai laknak hpai Kachin wuhpung ni (gsd. KDA, NDA-K, Gwihtu - Lasang Awng Hpung, Kachin Pyithusit wuhpung ni, ...) gaw, hkai su hpa n nga sa. Jasat jasa, bungli bungsi hkrang ni yawng, Myen hte maren raw sha, rai taw nga sai. Hpungdim Magum : Lahta na lawnglam ni gaw, Kachin mung masa jasat jasa shai wa lam ni, rai nga ai. Ndai shai wa ai wuhkya satlawat gaiwang kata e, Kachin amyusha ni htiqhti htanghtang, lung dat yu dat (kawa wure ri du hkra, 1963, 1972, 1980, 1994, ?), gaga mahma, amyusha rawtmalan bungli hpe pawnba nga ga ai. Jasat jasa chyalang mat ma sai. Ya du nga sai 21st Century tsaban prat e, Kachin jasat jasa ni, rawtmalan lailen jasat jasa ni, bai myit yu sumru hpa raiwa nga sai.
B.D. Maran
