DU KABA LAHPAI NAW SENG A LABAU (DAW-5)
1ST BATTALION KACHIN RIFLE HPAW HPANG SAI
1945 January shata hta Tang Hpre yang kaw Kachin Levy dap na hpyen du hpyen la ni hpe kahkyin la nna tsi rung kaw tsi jep ai lam galaw saga ai. Asak kaba ai ni hte, hkamja lam hta tang ndep ai ni ka-ang hkup daram hpe nta de bai wa shangun kau ga ai. Htap htuk ai ramma marai 2000 daram hte No. 1 Jinghpaw Dap ngu shamying let hpaw hpang dat saga ai.
Jinghpaw dap hpaw ai kaw woi awn hpareng ya ai shanhpraw du marai 8 daram rai ma ai. Jinghpaw du ni gaw, Lahpai Naw Seng, Nhpan Naw, Kareng Naw, Kareng Tang, Zung Kwi, Gang Di, Adi, Ting Bawm, Sumdu Mai, Shi Hkun Naw, Pauhkang Naw, Nding Naw, Sayaw Lum, Sang Dawng Hkin, Shingran Tang ni rai ma ai. Ndai No. 1 Jinghpaw dap gaw. No. 2 mungkan majan ngut mahka e Myenmung bum nga masha ni hku nna shawng nnan hpaw dat ai hpyen dap rai nna, ngai mung dai kaw Naw Seng hte rau shang lawm sai.
Japan majan ngut nna Myenmung kaw hpyen dap bai hpaw shachying mat wa na matu English hte myit hkrum hkat ai gaw, hpyen la 5200, shingnan hpyen la (reserve force) 3000, hpyen du 200, shingnan du 200 hte hpaw hpang na matu re. Dai ga sadi hta hkan nna 1945 htum wa maga de dap dung No. 1, 2, 3, 4, 5, 6 du hkra hpaw dat masai. Dap dung 2 gaw, Kayin amyu hte kaga amyu ni hpe hpaw ya ai dap re. No. 4 dap dung gaw Gorahka amyu ni a hpyen hpung hpaw ya ai re. Dap Nu bai hpaw ai kaw nshang lawm lu ai Japan ninghkap ai dap kaw lawm wa yu sai ni hpe Japan ninghkap dap daju kaw nna, Mungchying Myitrum Hpung (Pyitu Yebaw Party) ngu shamying let matut shamu shamawt lam galaw ma ai. No. 2 Jinghpaw Dap (2nd Battalion Kachin Rifle) hte No. 3 Jinghpaw dap ni mung hpaw shabawn dat masai. Jinghpaw amyu ni law malawng shang lawm ai “Mungsin dap (UMP) hpe mung hpaw dat masai. Majan ngut mat ai hte anhte a dap gaw Mu Se, Kyu Hkuk, Pang Sai hkan e shara jahkrat nna nga nga saga ai.
1946 ning hta England kaw galaw ai Padang Manau kaw No. 1 Jinghpaw dap a kasa hku nna marai 5 sa lawm na matu shana dat ma ai. Dai shaloi English du ni marai 4 hte Jinghpaw gaw marai langai sha lata shalawm ma ai. Kaja sha nga yang Jinghpaw dap a kasa re majaw Jinghpaw gaw marai 4 daram hta Naw Seng zawn re ai share ninghkring hpe shalawm let, English gaw marai langai lawm yang htap htuk na re nga nna dinglun wa masai. Naw Seng mung ndai lam English du ni hpe adan aleng nan tsun nu ai. Ndai zawn rai dinglun ai majaw English du ni gaw Naw Seng a ntsa e nju ndawng pawt nga masai. Naw Seng hpe arawng aya sharawt ya ging tim nsharawt ya ai hta n-ga, grau pu ba na shara kaw hkrai bungli shangun mat wa masai. Hpyen ma ni hpe myawk, motar sinat kaba zawn re ai laknak kaba ni hte gap gasat shaman sharin ai lit ni hpe lang hte lang matut sharin shangun ma ai. Ndai zawn re ai ta tut mahkrum madup ni a majaw, Naw Seng gaw sinat kaji kaba myu hkum gap ai kaw ladu lai nna grai ding ai hku chye gap wa sai. Dai majaw English ni gaw shi hpe gan dang sha ai nga yang, lam shagu hta grau ram wa hkra shatsam garum dat ai hku rai mat masai.
1946 June shata laman Naw Seng gaw Mingaladon kaw madang tsaw ai hpyen hpaji ni hpe sa sharin achyin la nga ai ten hta, ngai gaw Meikthala hpyen hpaji jawng kaw sa sharin nngai. 1947 ning hta anhte No. 1 Jinghpaw dap ni gaw May Myo de htawt mat wa saga ai. Ndai shara nnan kaw hpyen hpung ni a matu nga shara ram daw kaja ai hku lajang ya ma ai. Naw Seng gaw C company commander hku lit la nna, ngai hpe gaw D company commander lit gun shangun ma ai.
Myenmung gaw, Japan uphkang ai kaw na lawt lu ai hte English a uphkang ai npu de bai shang mat sai. Myen ni gaw English a lata kaw na bai lawt lu na matu shakut nga ma ai hte maren, English ni mung Myenmung hpe matut up hkang mat wa lu na matu shakut nga ma ai. BDA dap gaw hpang jahtum e Japan hpe ninghkap ai majaw mungmasha ni kaw na madi shadaw la ai hpe hkam la lu ma ai. Dai majaw mungmasha ni gaw English hpe ninghkap na matu BDA hpe matut madi shadaw ma ai. 1946 January 20 ya shani Japan hpe ninghkap ai hpung daju kaw nna shawng nnan lang hku mungdan ting zuphpawng galaw let English hpe ninghkap na matu ndau shabra ma ai. Aung San mung bum nga masha ni rai nga ai Wunpawng, Hkang, Kayin, Arakan, Sam zawn re ai amyu ni ahkum ara myit hkrum ai Munghpawm Myenmung jawm gaw sharawt la na matu hkan jasu hkaw tsun hkawm ai.
Mungmasa la ni hta langai hte langai a lapran e ningmu nbung hkat ai lam amyu myu pru wa ai majaw mungmasa party shagu hta dumbru dumbra byin wa magang sai. 1946 February 22 ya shani Suthpawm Party Ginjaw zuphpawng galaw ai shaloi dang rang hkat ai hkan e hpung lahkawng byin mat nna, Takhin Soe gaw dawng hkawn hkyeng party nga nna hpaw la mat wa sai. July shata praw 6 ya shani Takhin Than Htun gaw HP.S.P.L. kaw nna pru nhtawm, Suthpawm party (Communist party) a magam bungli ni sha galaw mat sai. 1946 September 20 ya shani Aung San matsun ai npu e Sam mung rawt malan hpung hpe woi awn na matu marai 12 hte hpaw hpang dat ma ai. 1947 April 6 ya shani marai 17 lawm ai Karen National Union (KNU) hpe hpaw dat nna, dai shata 16 ya shani hta Saw Ba U Gyi woi awn ai Karen National Defence Organization (KNDO) hpe matut hpaw ma ai. HP.S.P.L. party mung, Ngang Grin HP.S.P.L. hte San Seng HP.S.P.L. party nga nna hpung lahkawng garan mat masai.
MYENMUNG AHKAW AHKANG GALAI SAI
1947 January 27 ya shani Aung San hte British Asuya (Attlee) gaw Myenmung hpe neutral tara lang ai “Lapran Raplai Asuya” gaw sharawt na matu sadi myit hkrum lam galaw ma ai. Mungdan Uphkang Rapdaw hpe dai shaning April shata hpe hpang jahtum tawn nna lata shajin let, hpyen dap ni mung, lata hkrum ai asuya a lata kaw ap ya na matu daw dan manu ai. Aung San gaw bum nga masha ni myit hkrum lawm na matu ahkyak ai hpe chye ai majaw ndai ga sadi galaw ngut ai hte Wunpawng, Hkang, Karenni, Sam hte Arakan masha kaba ni hpe hkrum let, hka garan pru nna awmdawm ahkaw ahkang lu ai asuya gaw sharawt na matu tang madun tawn ai hpe pat shingdang kau ya let, Wunpawng, Arakan, Sam, Hkang, Mon ni yawng shang lawm ai Munghpawm Myenmung gaw sharawt na matu myit hkrum shajang hkra ladat shaw la lu ai majaw, 1947 February 12 ya shani Pinlung zuphpawng kaw myit hkrum ai lam ga sadi jawm jaw masai.
1947 May 19 ya shani, Mungdan Npawt Nhpang Up Hkang na tara (constitution) jawm ka lajang na matu daw dan myit hkrum nna, ndai lam hpe dai shata praw 24 ya shani e shagrin la na matu myit hkrum tawn lu masai. Aung San woi awn galaw mat wa ai hpe British ni a matu tsang hpa rai wa ai majaw, shanhte tek jum lu ai Galung U Saw hpe mungdan ningbaw shatai lu na matu 1947 July 19 ya shani zuphpawng galaw nga ai ten kaw Aung San hpe gyam sat kau masai. Masha nkau a ningmu hku rai yang, Aung San gaw mungdan ningbaw tai wa ai shaloi bum nga masha ni hpe ahkaw ahkang nau jaw kau na hpe nra sharawng ma ai majaw shanhte shada sat hkat ai re nga nna ka tawn ai hpe mung mu lu nga ai.
Aung San si ai hpang U Nu gaw HP.S.P.L. a Tingnyang Up lit la nna 1947 October 17 ya kaw England e Nu-Attlee ga sadi myit hkrum lam galaw sai hte maren, Myenmung gaw 1948 January 4 ya shani e British a lata kaw na shanglawt lu wa sai. Dai shani kaw nna U Nu gaw Myenmung a Hkringmang Daju byin tai wa nna Gen. Ne Win gaw Gen. Smith Dun a shara kaw Myenmung hpyen dap yawng hpe up hkang ai Commander-In-Chief byin tai wa sai.
NAW SENG WOI AWN AI WUNPAWNG SHA NI A RAWT MALAN LAM
Bum mayan na amyu baw sang shagu kahkyin gumdin ai Myanma Munghpawm Mungdan gaw sharawt na myit hkrum ai Pinlung ga sadi laika mung galaw tawn lu sai. Bai nna 1948 ning January 4 ya hta English up hkang ai kaw na shanglawt lu wa sai majaw Myen mung na myu baw sang shagu hpe shakawn la ging ai.
Raitim ta tut byin wa ai gaw ndai shanglawt lu ai shani kaw nna mungmasa hpung ni shada gasat hkat ai lam byin wa sai. Mungmasa hpung nkau gaw nam de shang mat wa masai. Hpyendap ni mung langai hpang langai rawt malan nna, dai asuya hpe nhtang gasat wa masai. Hpang daw hta amyu baw sang shagu ngu na daram laknak lang nna hpyendap ni hpaw let ndai asuya hpe jawm gasat ai majan gaw rawt jat ding yang rai wa sai. Dai zawn rai byin wa na matu gaw lawu na lam yan ni hta madung rai nga ai hpe mu lu ai.
( 1 ) Dai aten hta shanglawt lu na matu shakut shajang ai mungmasa party ni a kata kaw, nkau gaw sut madu masha atsang ni lawm nga ai. U Ba Swe, U Nu, Ne Win, San Yu zawn re ai ni gaw, sut madu ni a ahkaw ahkang gaw sharawt la lu na matu English hpe gumlang mat wa masai. Dai majaw English a lata na shanglawt lu la na matu bawng ai hta mung, shanhte madung ahkaw ahkang lu jum jang rai sai ngu ai hku rai nna, English hpe shayawm ya nhtawm mungmasha yawng English ni hpe 20 ning tup hka wa na hku sa hkam la kau nga ma ai. Ndai gaw suthpawm party ni shatawng shada tawn ai mungmasha ni kaja wa lawt lu nna, mungtsaw salang ni mungdan ahkaw ahkang madu galaw na ngu ai hte grai shai rai mat sai.
Bai nna shanhte ahkaw ahkang lu jum ai hpang suthpawm party ni adan aleng shamu shamawt jasu sharawt nna kahkyin gumdin lam ni galaw wa jang, shanhte hkrat mat na tsang wa ai. Maga mi hta shanhte lu tawn ai ahkaw ahkang ngang grin na matu kaga mungmasa hpung ni hpe htawk shapraw jasan jaseng dip shazim ai lam galaw wa masai. Dai majaw dip hkrum nga ai amyu sha ni kaja wa lawt lu na matu laknak lang nna sut madu up hkang masha atsang ni hpe gasat poi maw mawn wa shajang ai lam rai nga ma ai.
( 2 ) Awng San a ” Bum nga mungchying amyu sha ni yawng myit shabawn nsen langai hku nna kahkyin gumdin nga ga” ngu ai shawang amyit kaja tim kaning re rapra masa (democracy) awmdawm ahkaw ahkang nga ai munghpawm mungdan gaw gap na, kadai ni ahkaw ahkang jum nna kadai ni hpe akyu hkam sha shangun na, amyu sha ni mung gaiwang ni kaw gara hku sutgan lam, hpaji kunghpan lam gaw sharawt na ngu ai ahkyak ai lam ni hkrak sha lajang da ai ni mung niawm nga ai. U Nu, Ba Swe, Ne Win ni ahkaw ahkang jum lu ai hte galaw wa ai hta bum mayan na gumchying gumsa Zawbwa, Myutsa, Tsawhpya, Tawng Uk du salang ni hpe dawhpum dawsha shatai (jum shakyet) nna up dagup lahkawn sha na matu ladat sha rai nga ma ai. Ndai gaw British ni a hkang kaw Myen sut madu ni bai shang up dagup sha wa ai sha rai nga ai.
(3) Uphkang ai wa hte uphkang hkam ai wa gaw aten galu rau ginrun nga lu na matu shada akyu jaw hkat ai, akyu hkam sha hkat lu ai lam nga ra ai. (Jphkang hkrum ai wa hpe hpa baw akyu mung nhkam sha shangun lu jang gaw uphkang ai wa a ntsa e shawang myit nga na nrai. Uphkang ai wa a ningbaw uphkang ai hpe mung hkam na nrai. Labau hpe yu dat yang, moi gara Myen hkaw hkam wa mi rai rai, bum nga masha ni hpe atsawm uphkang nna akyu jaw ai lam nnga yu ai. Yi sun hkau na galaw sha ai ni a matu mana maka ra kadawn ai hkauna manghkang hte rap ra masa hpe hparan ya lu ai mung nnga ai. Ya lahta tsang madu du magam hku laknak hpe machyu nhtawm ma-ja up hkang wa ai hpe gaw gara amyu mung nhkam lu ai. Shingrai awmdawm ahkaw ahkang lu na matu hte tinang amyu a shara buga hta tinang madu tai lu na matu laknak lang gasat wa ai ni rai ma ai.
(4 ) English ni e amyu masha langai hte langai hpe nbung ai masa tara hte uphkang hkrum lai wa ai amyu masha ni English dap kaw 2 mungkan majan hta hpyen magam gun lai wa shajang ai majaw hpyen hpaji ni chye shajang ai. Dai 2 mungkan majan hta sinat laknak ni shara magup kaw chyam nga ai lam ni a majaw mung, nbung ai mungmasa hpung ni amyu masha ni laknak lang gasat poi de lahkam sa na matu loi shangun ai.
Myenmung shanglawt lu wa mahka e nbung ai mungmasa hpung ni a policy kata kaw myit hkrum hkat ai lam nnga ma ai majaw shanhte a lapran e manghkang gaw lani hte lani laja lana wa nna zang ayai hkat wa masai. Grau nna, Kayin amyu ni gaw shanhte a hpyendap ni hpe bai galaw shachying dat ai aten hta Kayin amyu dap dung No. 1, 2, 3 ni hpe atsawm gaw sharawt dat lu ai hta n-ga, ginwang shagu kaw mung Mungsin pyada dap ni grai hpaw tawn lu masai. Smith Dun gaw Myen hpyen dap du daju up magam gun ai aten hta laknak kaja lang ai Kayin ni hpe shalat tawn lu ai majaw kaga mungmasa party ni hpe shing jawng lu wa sai.
1948 January 2 ya kaw nna KNU hpung ni gaw, rawt malan ai masha amyu langai re lam ndau shabra let, “Myen lap mi lu yang Kayin mung lap mi lu ra ai” ngu ai ninglaw nsen hte san san re Kayin mungdan gaw sharawt na ahkang jaw na matu HPSPL asuya kaw hpyi shawn wa masai. Njaw jang gasat la na, nga nna laknak lang gasat poi galaw na hkyen lajang wa masai.
Dai aten hta sha Sam, Pa-0, Mon zawn re ai amyu ni hpe mung madu a amyu uphkang ai mungdaw lu wa hkra gasat la ga nga nna n-gun gang jasu sharawt ai lam galaw wa masai.
1948 March 13 ya Raw nna Myenmung suthpawm party woi awn ningbaw ai npu e, Pyinmana kaw Myenmung na yi sun hkauna galaw sha ai masba ni a zuphpawng kaba hpe galaw dat ma ai. Ndai zuphpawng kaw mungchying shawa sen mi jan shang lawm ma ai. Yuguslavia suthpawm party hte India Calcutta kaw na sa ai maigan suthpawm party ni a gawng malai ni mung sa du dung lawm ma ai. Dai zuphpawng hta, “Bum nga mungmasha ni marai langai hpra madu ai hkauna lu na matu gasat poi shang shajang na lam hte shawng de ga madu ni jahkrat tawn ai hkauna ni yawng hpe ga madu ni myit hkrum ai rai rai, myit nhkrum ai rai rai, mungmasha ni shang galau sha lu ai lam ndai zuphpawng kaw nna daw dan dat ma ai. Yangon hte kaga shara na mungmasha ni mung, ndai zuphpawng kaw nna daw dan dat ai lam yan ni hpe tup hkrakjawm madi shadaw ai lam, jet ai shanglawt ahkaw ahkang lu wa na matu hte mungmasha ni matsan prat kaw na lawt wa lu na matu HPSPL sut madu Fesit up hkang lai hpe gasat shamyit sa wa na ga ai, ngu ai hpe ndai zuphpawng kaw nna daw dan dat ga ai,” nga nna ndau shabra dat ma ai. HPSPL asuya gaw Pyinmana zuphpawng kaw shawa sen shadang suthpawm party ni hkaw tsun ai hpe jawm madi shadaw lawm ma ai hpe mu nna kajawng mat masai. Suthpawm party ni matut nna adan aleng mungmasha ni hpe jasu sharawt wa ai majaw shanhte hkrat sum mat wa na hpe hkrit tsang wa masai. Dai majaw 1948 March 26 ya shani HPSPL asuya kaw nna suthhpawm party ni hpe rim ahkyak la let dip shazim na matu daw dan dat masai.
Shingrai 1948 March 28 jahpawt shanhte jum tawn ai hpyen dap hte mungchying myit rum dap hpung ni hpe asung jashawn nna shara magup na suthpawm party ningbaw ni hpe kalang ta rim ai lam galaw wa masai. Shiga ndep shana ai shara hkan na suthpawm party ningbaw ni rim sat hkrum ma ai majaw dai shani kaw nna suthpawm party ni gaw nam de shang mat wa masai. Tahkin Than Htun kaw lu nga ai lanak ni hpe hta lang nna HPSPL asuya hpe nhtang gasat shajang na matu shara magup na hpung shang masha ni hpe matsun dat manu ai. BDA hpyen dap kaw rawng nga ai party shang masha ni mung, woi lu ai dap hpung ni hpe woi nhtawm nam de shang nna HPSPL asuya hpe nhtang gasat shajang sai. Myen No. 1 dap hte No. 3 dap na ka-ang hkup jan shawng hpang rai nam de shang mat wa masai.
Laknak lang gasat poi hpang ai hte, mare kaji nkau hte Pyada dap dabang ni, asuya rung dap ni hpe htim gasat zing la ai lam ni galaw wa masai. Madung gaw nam kahtawng de npawt tawn let mungmasha ni hpe jasu sharawt rai laknak shalang nna asuya hpe nang si ngai hkrung rai gasat poi hpang wa masai.
Ndai Myenmung suthpawm party nam shang nna asuya hpe laknak lang gasat poi hpang dat ai majaw mungdan ting na masha baw sang shagu hpe laknak lang gasat poi kasi madun dat ai hku byin wa sai. KNU ni gaw 1948 ning jahtum daw hte 1949 ning nnan daw kaw nna Myen asuya hpe adan aleng rawt malan gasat wa masai. 1948 July 3 hta KNU hpyen hpung ni gaw Tahtong mare kaw nga ai pyada ni hpe gasat hpang let mare up hkang lam hpe mung zing la masai. August 31 shani KNU ningbaw hte KNDO dap hpung ni gaw Kawthoole asuya hpe hpaw shabawn dat masai.
1948 September 1 ya shani Kayin Mung Sin dap ni e Mawlamyaing myo hpe mung zing la masai. Tawngngu ginwang na Htandabin, Hpyu hte Tawngngu myo ni hpe adan aleng gasat hpang masai. Tawngngu kaw nga ai asuya a No. 1 Kayin dap dung mung rawt malan nna KNDO hte pawng nhtawm asuya hpe gasat wa sai. 1949 January 27 ya shani Tawngngu myo hpe Kayin ni zing madu la nna 28 ya shani Pathein hpe gasat hpang ma ai. February 2 ya shani Insein hpe gasat zing madu la masai. 1949 February 5 ya shani Pyay myo kaw nga ai Kayin dap dung ni rawt malan dat ai majaw Pyay mung Kayin lata de hkrat mat sai. Kayin dap ni yawng rawt malan hpung kaw du mat ai majaw KNDO dap n-gun grai ja wa sai.
Hpang daw hta rawt malan dap ni Taunggyi hpe zing madu la ai aten, Thahtong na Kayin ningbaw U HIa Pe gaw Sammung na Pa-o amyu ni hpe gang shinggyin la ai. Shing rai 1949 December kaw nna Pa-o amyu ni a rawt malan hpung hpe mung hpaw hpang dat lu masai. Dai aten U HIa Pe gaw mungmasa lam ningbaw galaw nna Bo Chansung gaw hpyen lamang ningbaw galaw ai.
Dai aten kaw nna Sammung daw kaw mung laknak lang rawt gasat ai rawt malan hpung nga wa sai. Suthpawm party ni gaw Pyinmana, Yametin mayan kaw ru di nhpang shatai let aja awa shamu shamawt gasat wa nga masai. Ndai zawn re ai sat lawat a majaw HPSPL asuya a matu ru yak kaba byin tai wa let shanhte jum da lu ai dap ni hpe dat nna aja awa hkan dip shazim gasat shangun wa masai. Dai zawn rai gasat shangun magang, majan wan gaw grungja magang rai wa sai.
DU KABA LAHPAI NAW SENG A LABAU (DAW-6)
NAW SENG WOI AWN AI WUNPAWNG SHA NI RAWT MALAN SAI
Anhte No. 1 Jinghpaw dap ( 1st Kachin ) ni Maymyo hpyen dabang kaw nga nga ai aten hta, Naw Seng gaw Captain du shabrai lu ai hta n-ga, Japan gasat share ninghkring shagrau gumhpraw mung ayan lu nga ai majaw, tinang dinghku langai a lusha bu hpun na jai lang na gumhpraw ni gaw hpa tsang shara nnga nga ai. Jawn na Jeep mawdaw kaji langai hte hpaga rai htaw sa htaw wa galaw na mawdaw kaba mung 2 lu ai. Madu jan kasha ni a nga sa lam mung ram ging ai made gaw ngwi pyaw nga lu ai. Raitim Naw Seng gaw marai langai a dinghku ngwi pyaw lam hpe marin la ai wa nrai nga ai.
Maymyo e nga ai aten na No. 1 Jinghpaw dap (1st Kachin ) hpyen du ni hta, Dap Dung Up gaw Zau Gawng rai nna, ningtau Dap Dung Up gaw Hkun Nawng re. “A” dap ran up Adi, “B” dap ran up Pauhkang Naw, “C” dap ran up Naw Seng, “D” dapran up Labya Tang, Mawdaw dap up Labang Naw, rung up Npawt Yaw, Magan hpareng du Luk Kyang ni re. Gang Di, Sangdung Hkin, Zau Tu, Maran Tu, zawn re ai du ni mung lawm ma ai.
1948 April hta anhte “D” dap ran ni Kutkai kaw hpyen hpaji shaman nga ai aten hta, U Nu HPSPL asuya gaw, gasu gabrawng nga ai suthpawm party dap hpung ni yawng hpe sa gasat shamyit kau na matu No. 1 Jinghpaw dap hpe aming jahkrat dat masai. Dai majaw shingdu kaw anhte “D” dap ran hte dinghku jan ni hpe sha shangam kau da nna kaga ni yawng gaw lawu mung Pyinmana ginwang Tawati de yu mat wa shajang sai. Shawng majan man kaw dap dung up a malai ta tut woi awn gasat na matu Naw Seng hpe shangun manu ai. Naw Seng mung hpyen aming hpe lale nlu, madat ra mat sai. Dai aten hta gumlau rawt wa ai ni hpe dip shazim gasat na matu dawdan matsun hpareng ai madung ningbaw ni gaw, hkring mang daju U Nu, du daju up Ne Win, Awng Shwe, Awng Gyi, Ba Swe, Kyaw Nyein ni rai ma ai.
Mungdan ahkaw ahkang lu jum wa ai ndai sut madu masha atsang ni a myit gaw, shahte hte shingjawng lu wa na zawn re ai mungmasa uhpung ni hpe hpang de bai nshingjawng lu hkra asan gasat shamyit kau na matu rai ma ai. Shing rai shanhte matsun dat ai aming gaw, “Communist (suthpawm hpung) ni lagaw rai nngang yang gasu kabrawng dap ni yawng hpe shata 3 laman rim shagrawt kau mu. Nlu rim ai ni hpe gaw gap sat kau nna suthpawm hpung ni n-grin nga lu hkra, matut manoi shiga hting let lam, malu masha htawk jaw lam ni hte shanhte shingbyi nga ai kahtawng ni yawng hpe jahten kau mu,” nga nna matsun dat masai.
Ndai asuya hkring mang daju hte du daju up kaba ni a aming hte maren anhte No. 1 Jinghpaw dap ni gaw, lawu Myenmung Yametin, Tayawadi de du mat wa saga ai. Anhte dap ni Yametin ginwang du nna gan hkring sa nga ai shaloi, gara kahtawng mare ni hpe shawng wang gasat na lam Myen du ni kaw nna ta tut bai sa matsun ma ai. Yemetin ginwang A-ye paing ( Myen up hkang du wa ) hkum nan lamu ga sumla hta tsi hkyeng hte “xxxx = …..” nga law law mahkret nna, “Ndai mare kahtawng ni kaw na masha langai mung n-ngam hkra atsai rai wang gasat nat jahten shamyit kau mu,” nga nna matsun dat ma ai. Naw Seng gaw Myen du ni e matsun dat ai hte maren Tayawadi du ai hte suthpawm party ni shamu shamawt nga ai kahtawng mare shagu hpe wang nna gasat hpang wa sai.
Ntsa na jaw dat ai aming hte maren Naw Seng woi awn ai No. 1 dap (1 Kachin ) ni, lawu Myenmung kaw gasat let masha sat nat ai majaw Myen hpu nau nkau mi “Naw Seng gaw masha sat Jau Bu re.” nga nna Naw Seng hte Jinhpaw dap ni hpe grai myit machyi nju nga ma ai lam tsun kajai wa masai. Dai majaw ngai gaw Naw Seng hte rau gasat poi shang lai wa ai myit rum Asan Gam, Zau Nan, Ja Hka ni hpe lai aten na mabyin masa lam san yu nngai.
Shanhte tsun ai hta:- Naw Sen^ hte anhte Wunpawng sha ni gaw, hpu nau Myen amyu ni hte nju ndawng hkat ai lam hpa mung nnga ga ai. Naw Seng hkum nan mung anhte Jinghpaw dap ni gaw mara nnga ai hpu nau Myen amyu ni hpe hkan sat let mare kahtawng ni hpe hkan nat na matu nmyit yu ai re. Dai aten hta Naw Seng gaw Captain aya (dap ran up) du kaji sha rai nna gara shara de kaning re majan sa gasat na, gara kaw na kahtawng ni hpe jahten sharun kau na ngu ai tinang daw dan matsun na ahkang mung nlu ai. Dap ran up du kaji langai a lit gaw dap dung up, dap ba up hte lahta atsang dap daju kaw nna, “Dai kaw sa su, dai hku sa gasat mu,” nga ai aming hpe n-galaw nmai, hkan galaw na lit sha nga ai. Nmyit hkrup ai, kachyi mi pyi nkam galaw ai masha sat, nta nat ai bungli hpe lahta tsang Myen du ni e ma-ja hte shangun ai majaw hkan shadik shatup galaw mat ai sha re lam tsun dan ma ai.
Shanhte tsun ai hta Suthpawm ni shamu shamawt ai mare kahtawng ni yawng hpe jahten sharun kau na matu “Marshal law” ngu ai aming hpe tawk hprut gun hpai ra ai nga ma ai. Myen du ni nji n-gu nga nna aming sa jahkrat ai hte maren, Naw Seng gaw marang hte shi nga, hkumpup hkumpa nyawk re kaw anhte hpe nga dumsu wunawng gawt ai zawn gawt dat nna, shani shana wawra kahtawng hpe wang gasat, lera mare na masha ni hpe sa gap sat nna mare hpe nat shangun rai pu ba si ga ai. Rim la lu ai masha ni hpe jep zingri ai lit gaw shanhte Myen sawk sagawn dap na du ni nan lit la let ladat myu hkum sumhpa hte Fesit ladat lang let jep zingri ai lam galaw ma ai. Mara nlu jep shapraw ai ni hpe mung sa sat kau shangun ma ai. Tawngngu, Kanta, Ma-u pin zawn re kahtawng na shawa masha ni hpe majoi rim nna jep zingri, hpun tawng daw ya nna shanhte shada da hpe adup hkat shangun, n-gun kya ai ni shawng si gadang ma jang naw hkrung nga ai ni hpe gaw kaga mare masha ni hte pawng dat nna ahpung hte ahpung rai sa gap sat kau shangun ai lam ni galaw ma ai. Ndum shami shata 3 she du mat wa sai. Naw Seng gaw ap ya dat ai sat nat magam lit awngdang hkra matut nna sa hpareng gasat ra nga sai. Hpang e “D” dap ran ni mung bai du nang nna A. B. C. D dap ran ni yawng shara garan nna hkan gasat mat wa saga ai.
Suthpawm party ginjaw dabang shara hte Ngataik Chawng mayan na lu rim la ai ala ni yawng hpe sinat nshangoi ai sha nri hte hkrai sa galun sat kau mu nga nna Myen sawk sagawn du ni aming jahkrat ma ai. Dap ma ni aming nmadat gaw nmai, dai zawn rai nri hte gaw nkam galun sat re ai majaw loi tsan ai kaw nna sa gap ahprup sat kau ma ai. 1948 October – December aten hta Bugoi ngu ai kahtawng na shawa masha ni hpe agajawng sha sa wang rim nhtawm, num ma ni hpe gaw Dumhpawng mare de wa gawt kahkyin tawn nna ngam ai ala ni yawng hpe gaw sat kau shangun let kahtawng ni hpe gaw nat jahten kau shangun ma ai. Dai zawn re ai sat nat bungli ni yawng gaw majan hpa-awn rung kaw na sawk sagawn du ni nan aming jahkrat yu azi tawn let galaw shangun ai rai ma ai.
Anhte hpe sha galaw shangun ai nrai, U Nu asuya gaw Pating kaw No. 2 dap ( 2nd Kachin ) hpe jahkrat tawn nna. Pating makau grup yin na, “Communist re,” ngu ai Myen amyu masha ni hte rawt malan ai Kayin amyu ni hpe majoi hkan sat shangun lai wa masai. U Nu asuya gaw shing rai nna dai mayan hkan na Myen hte hpu nau Kayin amyu ni Jinghpaw ni a ntsa e myit machyi nju ndawng ai lam byin wa hkra ladat shaw ya wa masai. Kaja sha nga yang ndai mabyin masa gaw sut madu ni ahkaw ahkang ngang grin na matu yu jasat nbung ai kaga mungmasa hpung hte rap ra masa ahkaw ahkang lu na matu hpyi shawn ai ni hpe matse labye sat shamyit ai lam sha rai malu ai. “Naw Seng hte Jinghpaw dap ni gaw gadai hpe mung nkam sa gasat ai kaw ma-ja galaw shangun ai rai ma ai.” nga nna tsun dan ma ai.
Ndai zawn rai mara nnga ai mungmasha ni hpe majoi hkan sat shangun ai hpe anhte dap ma ni hkum nan myit nhkawn mau shajang nga ma ai. Anhte a kanu kawa kajan ni hpe kaga masha ni ndai zawn rai sa sat yang tinang mung myit ndik lu na re. Ndai zawn re ai masa gaw mara nrawng ai hpu nau Myen hte Kayin amyu ni, anhte Wunpawng sha ni hpe nju ndawng wa na matu shalat dat ai bungli sha re lam asan sha mu chye wa shajang masai. Dai majaw Naw Seng mung shanhte shangun ai aming hpe nkam hkan galaw sai. Dap ma ni yawng mung ndai zawn masha sat nta nat ai bungli hpe nju ndawng shajang wa masai. Maga mi hku nna bum lung bum yu rai pu ba hkawm, sawk gasat hkawm ai mung shaning chyen mi jan rai mat wa sai. Kyepdin bu hpun palawng ni mung ashep amya rai mat ma sai. Lahta na aming hte maren nga yang, matut nna naw hkan sawm gasat ra nga ga ai. Matut gasat na matu mung shadut nga ma ai. Shingrai 1948 November shata hta lawu dap up dap ma ni myit npyaw ai hte lahta atsang du ni hpe aput angun nga mara shagun ai lam paw pru wa sai. Ndai zawn rai myit npyaw ai lam byin pru wa ai lam madung ni gaw:-
( 1 ) Shaning chyen mi tup pu ba hkawm nna hkan sawk gasat tim, sinat lang ai suthpawm party ni hpe gaw atsawm n-gasat shamyit kau lu ai sha, shawa masha hpe hkan rim sat, mare ni hkan nat shangun ai hpe lawu atsang dap up dap ma ni myit nhkawn ai. Grau nna aten galu ahkun nlu wa ai majaw myit npyaw shajang wa sai. Matut nna nkam gasat masai.
( 2 ) Myen amyu hte anhte Jinghpaw ni hpa mara shut shai hkat ai lam nnga ai. Ndai zawn mara nnga ai ni hpe hkan sat shangun ai gaw, hpu nau Myen amyu ni hte anhte Wunpawng amyu ni hpe prat tup nju hkat na matu hpan shalat ya ai she re. Ndai gaw anhte hpe shayak tsin yam jaw ai sha re lam dum hprang wa nna asuya Myen du ni hpe nju shajang masai.
( 3 ) Naw Seng gaw dap ma ni a sat lawat hte majan man kaw ta tut gasat mat wa ai mabyin masa lam hte dap ma ni matut nna nkam gasat masai lam ntsa na Myen du ni hpe wa tang madun ai shaloi Naw Seng hpe mahtang aming lale mayu ai. Communist party hte matut ai hku nna ntsen wa masai. Lu la ai laika majoi nat kau ai nga nna mara tam wa ma ai hta n-ga, ntsen ai hku nna rung de shaga jep ahkyak la ai lam galaw wa masai.
( 4 ) Arawng aya sharawt ai hta majan man kaw aten galu pu ba hkawm nna woi gasat ai Naw Seng hpe gaw, laika hpaji madang ntsaw ai nga dip tawn nna, shingdu kaw apyaw sha nga ai Myen hpyen du ni hpe she du aya sharawt ya ai lam galaw wa masai. Ndai zawn re ai jasat gaw Wunpawng ma ni hpe ntara dip tawn ai hpe Naw Seng atsawm chye ya nga ai.
Naw Seng hpe rung kaw shaga tawn nna ahkyak la nga ai majaw lawu tsang dap up dap ma ni mung nam kaw pu ba myit gawng run hkawm nga ai ten hta Kayin ni rawt malan nna aja awa gasat let myo nkau hpe zing madu la wa ma ai majaw U Nu asuya a matu manghkang grau kaba wa sai. Shingrai No. 1 Jinghpaw dap majan man Ngalaik Chawng shara kaw nga nga yang Kayin ni hpe sa gasat na matu shadut shahkat nga aming jahkrat wa masai.
Kayin ni hpe gasat na matu Tawati shara kaw wa gahkyin nga saga ai. Yetashe kaw Naw Seng gaw lawu tsang dap ma ni a man e U Nu asuya hte Myen du ni myit magaw nkaja ai lam adan aleng tsun ai. “Shanhte Myen du ni Myen dap ni hpe gaw n-gasat shangun ai. Anhte hpe hkrai nat sat shangun nna shawng si gwi ran shatai ai. Anhte ndai daram pu ba jam jau ai hpe mung n-yu lajang ai. Anhte du daw sai hkaw ai, hkrat sum ai gaw gade a matu rai ta? Kayin ni hte anhte Wunpawng sha ni gaw myit rum kahpu kanau ni rai ga ai. Moi kaw nna shada sat hkat ai lam nnga yu ga ai. Anhte gaw shanhte hpe gasat nna hpa akyu nga na kun?” nga nna tsun wa sai?. Naw Seng gaw shi a kraw kata kaw rawng nga ai lam lawu tsang dap ma ni hpe ndai zawn rai tsun dan ai hpe hpyen ma ni gaw Naw Seng a ga hpe yawng myit hkrum shajang ma ai. Kaga manang ni mung, “Anhte Kayin ni hpe nmai gasat ai. Kayin ni gaw shanhte a Kayin Mung kaw nga mu ga. Anhte mung anhte a Wunpawng Mungdan de lung wa ga,” nga tsun shajang masai. Shingrai “Wungpawng Mung de lung wa ga” nga ai hpe gaw ahkum ara myit hkrum shajang masai.
Jinghpaw mung de lung wa na lam ding yang shawng hpang shara shagu hkan e Myen dap ni hpe gasat di mat wa ra ga ai. Dai zawn re ai hkrun lam galu hpe gara hku lai di mat wa lu na ga ta? ngu ai gaw, grai kaba ai manghkang nan rai nga sai. Shada atsawm jahkrup hkat ai hpang, “Gasat je lung mat wa ga,” ngu ai mahtai hpe shapraw la lu saga ai. Gara hku gasat na i? Kayin ni hte pawng nhtawm Maymyo du hkra rau gasat lung wa ga, Maymyo du jang Kayin ni gaw Kayin mung de bai wa, anhte gaw Wunpawng Mungdan de lung wa na hku myit hkrum shajang sai. “Ndai lam machyi grai shim ra ai. Lajang ai garai nngut yang shing gan de kachyi mi pyi nmai shabrawng ai,” nga nna Naw Seng gaw yawng hpe aja awa sadi jaw ai. Naw Seng gaw dai zawn rai daw dan dat sai lam awngdang wa lu na matu, baw nu shachyai let lawan ladan hkyen lajang hpang wa sai.
Kayin ga atsawm chye ai shabrang langai hpe shaga woi nhtawm jeep mawdaw ntsa kaw maga mi de gaw Kayin dawng hkawn sharawt, kaga maga de gaw Jinghpaw dawng hkawn sharawt rai, Naw Seng shi hkum nan Kayin ni madu tawn ai Yetashe shara kaw jeep maw daw gawt shang wa nna Kayin rawt malan hpung ni hte sa matut let ra ai lam ni bawng jahkrup nu ai.
Shing rai Kayin ni hte ra ai lam jahkrup ngut ai hpang myawk motar nsen ni majoi gap shangoi let Kayin ni hpe lam kaw hkap shing dang gasat nga ai ngu nna ntsa de tang shana dat ai. Shana e Kayin ni sa jaw ai wa hpe sat nhtawm maw daw lam dingyang hkan e wa sai gat chya tawn rai, “Mana Kayin ni hte laja lana gasat hkat ai. Kayin ni lam ting sai hkrai rai hting nut mat wa masai.
Ya matut nna hkan shachyut gasat nga ga ai,” nga nna ntsa de shiga shana dat ai. Lahta na du ni grai na kabu n-gun lu nga ma ai. “1949 February 13 ya shani, Kayin ni madu tawn ai Tawngngu hpe htim gasat mazing la na matu hkyen lajang nga ga ai. Dai majaw majan hpa-awn daju kaw nna, tank mawdaw, myawk, motar ni hte gasat poi hta ra kadawn nga ai chyu pala ni hkum hkum tsup tsup aten dep htaw sa ya marit” nga nna hpyi dat ai. Myen hpa-awn daju kaw nna mung Tawngngu hpe bai gasat zing la na re nga jang grai na kabu let Naw Seng hpyi dat ai hte maren ahkum atsup lajang ya dat masai.
Tank mawdaw hte myawk chyu pala ni yawng htaw sa wa ai hte mawdaw gawt ai Myen hpyen la ni yawng hpe rim majaw kau nna, mawdaw gawt let gasat poi shang na matu kaga masha ni hpe galai bang kau dat sai. Shingrai lata kaw du nga ai tank mawdaw, myawk, motar, rai htaw mawdaw ni hpe asung jashawn let shi hte shi a hpang hkan hpyen hpung ni yawng gaw U Nu asuya hpe htang shading gasat na matu lajang mat wa masai.
Chyen mi hkyeng, chyen mi tsit ai kaw nhtu ginchyai kap ai Wunpawng amyu dawng hkawn mung sharawt, hpyen la ni a ni a gup chyawp kaw nhtu 2 ginchyai ai shawng de na Jinghpaw dap dazik shakap lang rai woi hkyen lajang ai. Rawt malan ai kaw shang lawm ai hpyen du ni:-
1. Naw Seng 5. Nhkum Naw 9. Nchyaw Tang
2. Hprang Gangdi 6. Dingra Hpung 10. Lama Hkang
3. Ndau Krang 7. Sang Dawng Hkin 11. Atang Tu re ni lawm
4. Zau Tu 8. Bawm Yaw ma ai.
Shawng nnan rawt malan gasat ai majan man kaw Naw Seng jum hpareng ai hpyen hpung ni gaw dap ran B, C, D hte mawdaw dap yawng masha 400 jan sha rai ga ai. 1949 February 16 ya shana maga nsin sin wa ai shaloi Yetashe dabang pa kaw dap hpung ni yawng hpe shinggyin nna dingren tsap shangun sai. “Masha yawng hkum sai” nga ai hte Naw Seng kaw nna lawu na hte maren mungga kadun mi shaga ai.
“Myitrum manang ni, Brang ni, U Nu gaw, anhte Jinghpaw ma ni hpe shawng si gwi ran shatai nna majan man de chyu shangun ai. Hpa mara nlu ai hpu nau Myen Kayin mare masha ni hpe majoi hkan sat shangun ai. Shanhte Myen dap ni Myen du ni gaw shingdu e apyaw sha nga nga nna anhte Wunpawng sha ni hpe gaw htawm hpang aten galu hta hpu nau Myen Kayin ni e mara jawm shagun let shada nju ndawng gasat hkat mat wa na matu ladat shaw ya ai.
Ndai zawn n tara ai hku dip ai, yam sha ai hpe anhte nhkam sharang lu sai. Hpu nau Kayin ni hpe hkan gasat nna anhte hpa baw akyu hkam sha lu na nre. Dai majaw dai ni kaw nna anhte gaw hpu nau Kayin ni hte myit hkrum mang rum rai U Nu asuya hpe gasat hpang sai. Anhte gaw tinang a buga Wunpawng Mungdan de lung wa na re. Anhte a asak hpe ap nawng let awmdawm ahkaw ahkang lu ai Wunpawng Mungdan gaw gap la na re.
Anhte a mung masha ni, nu wa hpu nau ni hte myit su du salang ni anhte a rawt malan lam hpe hkap madi shadaw la ai n-gun atsam hte yaw shatawng shada tawn ai pandung de teng teng du wa lu na re. Rai yang, shawng lam kaw asuya hpyen ni pat shingdang nga ma ai. Dai tai hpyen ni hpe anhte gaw magrau grang ai atsam hte ladat jaw jaw gasat mat wa yang sha lu lai na re. Dai majaw myit rum ni, Brang ram ni, myit shabawn nhtan langai sha rai gasat poi shang ra ai. Kade daram ru yak jam jau ai rai rai, hkala nba hkrum ai rai rai, sadi dung ai hte aming hpe madat nna gwi gwi gasat poi shang ra ai. Gwi gwi gasat yang shatawng shada ai kaw du lu na re,” nga nna htawn tsun ngut ai hte, “Ya anhte rawt saga. Zau Tu hte Nhkum Naw woi awn ai D dap ran lam shawng, dai hpang Gang Di woi awn ai C dap ran hkan nang,” nga nna aming jahkrat ai hte rawt hpang saga ai. Anhte a hpang e gaw Kayin dap hpung ni hkan nang nga ma ai.
1949 February 16 ya shani gaw U Nu asuya hpe anhte Wunpawng sha ni rawt malan hpang ai masat nhtoi rai sai. Anhte rawt hpang ai dai shana jang, Myolat hpe a kajawng sha shang htim gasat dat ai hte chyahkring laman yawng zing la lu sai. Matut nna Yeni dap dabang kaw zan zi zawng nga ai wa hpe rim la nna sanat kalang mung n-gap shangoi ai sha bai zing la lu saga ai. Dai hpang matut manoi Tawati kaw jahkrat tawn ai anhte a dap dung rung kaw ngam nga ai dap ran ni hte dap dung up Zau Gawng hpe wa magra rim let sinat di rai jang Zau Gawng gaw yupmang mi rai sai kun! nga myit la let mau mahka mat nu ai. Dai majaw Zau Gawng gaw chyam yu ai hku nna shi a shinglet hpe mayun gawa dat yu yang machyi wa ai majaw yupmang nre hpe chye lu ai shaloi madang nsharam ai shawng na hta grau mau taraw mat ai lam hpyen la ni tsun kajai mat wa masai.
Nhtoi htoi wa mahka rai sai. Naw Seng gaw, “Nga ai dap ran ni hpe woi nhtawm, Lewe Raw nga ai Myen dap hpe akajawng sha sa htim shang nna zing la mu”, nga nna aming jahkrat ai hte maren ngai gaw anhte dap ran manang ni hpe woi nhtawm akajawng sa htim shang let Myen dap dung langai ting hpe sinat nshangoi ai sha laknak jahkrat shangun let a kajawng sha rim magra la lu saga ai. Ndai gasat poi kaw lang ai ladat yawng gaw, “Akajawng” ngu ai ladat re majaw lana laman myo 4 hpe akajawng sha zing la lu saga ai.
February 17 ya jahpawt rai mat sai. C dap ran ni hpe lam shawng shangun nna Pyinmana de matut rawt lung wa saga ai. Pyinmana kaw No. 3 Jinghpaw dap hte Myen dap langai mi nga nga ma ai. Htawng kaba langai mi mung nga ai. Pyinmana kaw mung, tinang a dap masha nsam dat nna kata kaw shang du ai hte No. 3 Jinghpaw dap yawng hpe sinat n-gap shangoi ai laknak zing la lu saga ai. Shanghte hpe atsawm shadum jahprang nna anhte kaw pawng la kau sai. Myen dap ni gaw hprawng lawt mat ma ai. Htawng sin ai ni mung hprawng mat masai. Naw Seng gaw “Htawng lawan dup hpaw mu” nga nna aming jahkrat ai. Htawng adup hpaw nna htawng masha 4000 jan hpe dat kau ai. Kawsi hpang gara nga ai htawng masha ni hpe anhte a lu sha n-gu ni garan ya let shadu sha shangun sai. Htawng masha ni hpe Naw Seng gaw “U Nu asuya nkaja ai, ntara ai majaw anhte rawt gasat ai re. Nanhte mung anhte kaw hkan nang na nga ai ni hpe hkalum la na ga ai. Nta wa mayu ai ni mung wa lu sai” nga nna tsun ai. Htawng masha ni mung Naw Seng hpe “grai chyeju dum sai law, anhte hpe hkye shaw la ai chyeju madu e” nga ma ai. Anhte a dap ni, hpung langai gaw Pyinmana kaw na wanleng jawn nna Mikhtila de lung, hpung mi gaw maw daw lam hku lung mat wa saga ai.
Ka ai – DU KABA LAHPAI NAW SENG LABAU LAIKA,
WUNZUP RAWT JAT HPUNG, BANGKOK, THAILAND
