Chyurum Wunpawng myu sha ni hkai tsun nga ai maumwi hta Wunpawng myu sha ni moi Jiwoi Jiwa ni a ban prat ten hta shan hpyi laika lu yu sai. Kaw si hpang gara hkrum ai majaw “Shan Hpyi Laika” ju dup sha kau ai lam hpe hkai tsun nga ai gaw dai ni du hkra rai nga ga ai. Maigan Sasana Sara kaba ni a mu mada, dinglik maram ai hta mung laika lu yu ai amyu ngu nna maram da nga ai.1 Shan hpyi laika ju dup sha kau ai hpang shada da htinglu htinglai lu na matu makau grup yin hta nga ai arung arai ni rai nga ai namlaw namlap amyu myu hpe lachyum kumla masat shadan shadawng let jailang wa masai. Ginru Ginsa ten na Chyurum sha ni a laika (shing nrai) htinglu htinglai ya ai, matut mahkai ya ai arung arai nkau mi hte lachyum ni hpe mung, tang madun mat wa na nngai. Ya lawu e tang madun ai arung arai hte lachyum ni gaw buga ginra ni hta hkan nna lachyum hta la ai lam shai hkat ai lam ni mung nga nga ai; dai majaw laika hti shawa ni hku nna chye na ya na matu shawng tau hkrau hpyi lajin dat nngai law. Ginru Ginsa ten hta laika hku nna jailang ai arung arai ni gaw, Jum, majap, shangu, namlap, ri hte Samyit ni hpe lahpaw hte makai nhtawm shagun ya ma ai. Dai kumhpa makai ni hpe tinang shagun jaw mayu ai sumtsan buga na nja nhpra ai ni, makyin jinghku ni, kahpu kanau ni, shingnrai, hpyen wa hpang de shagun jaw dat chye nga ma ai.
Majap
Majap hpe makai shagun dat ai rai yang gaw hking hkat ga, grang dakat ai, ningdat ai ngu lachyum rai nga ai. (Challenge)Majap gaw jap ai atsam rawng ai majaw n kaja ai maga de grau nna jailang chye ma ai. Majap grai myin nna, hkyeng tsawm ai hpe shagun dat ai lachyum gaw, “Nang gaw, ngai a hpyen, ngai grai pawt nna n ju n dawng ai wa rai nga ndai.” Ngu ai lachyum hpe shapraw dan ai rai sai.
Wan N-ga
Wan n-ga shagun hkat ai lam hpe hpan lahkawng hku nna jainglang nga ma ai. Wan n-ga hpe, mare ninghtawn langai mi de makai shagun dat ai lachyum gaw, dai mare kahtawng hpe sa nat ya na, ngu ai rai nga ai.2 Wan n-ga shagun dat yang kanau kana jan dama (Dauma) nta hta si hkrung si htan byin nga sai lam hpe, mayu wa rai nga ai kahpu kayung hpe dama ni hku nna shana dat ai lam re, dai hpe Wan N-ga kawut ngu nna mung tsun chye ma ai, dai ni na ten hta gaw N-chyang gun ai ngu tsun ma ai. 3
Ri hte Samyit
Shadang La sha ni mayu tsawm shayi ni hpang de Ri shagun dat yang Mayu tsawm shayi mung Samyit kaw Ri shawn nna bai nhtang shagun dat ai lam gaw myit hkrum ai, hkraw ai, nang kaw wa na, nang gaw ngai a myit mu myit hkut ai shadang la sha rai nga nit dai. Nang hte ngai hkungran na ngu ai lachyum rai nga ai.
Shayi chyinghkawn sha langai mi hpang de, marawt tsawm brang zet langai wa mi shagun jaw dat ai kumhpa lu la wu ai. Dai kumhpa makai kaw, Samyit hte hpunlap, namhtun hte byinlang, dai hta shangu ginlang (Wun-du) ni lawm jang, dai shayi sha a myit shawang hpe katu shamu kau dat ya chye nga ai re. Hpa majaw nga yang dai kumhpa makai a lachyum hpe htai hparan ai shaloi, shi a myit masin hpe gahpra ya na lam rawng nga ai majaw rai nga ai.“Ngai nang hpe myit ai hte byin lu hkra hkrum mayu la nngai N’malap nngai, Ngai hpang de du sa rit yaw” ngu ai mahtai rai nga ai.
Kumla
Samyit = Myit dum ai.
Hpunlap = N’malap ai.
Namhtun = Hpraw ai ningsam, sanseng , san seng ai myit, tsawra myit
Shingngu (Wundu) = Du sa rit
Jum hte Hkin-du
Jum hte hkin-du (shangu) kumhpa a lachyum gaw, “Ngai kaw du sa rit. Ngai lusha grai shum ai (grai nyam ai, grai mu ai) lu da we ai.” ngu ai rai nga ai.
Ri
Ri chyahpraw daw mi shangun ya ai gaw, mai kaja ai lam hte jinghku hku rai ga ai, ngu ai lachyum rai nga ai. Richyang shagun ai gaw, n’kaja ai, ngu ai mahtai re. Ri-hkyeng gaw sai pru ra na ra ai. Du-daw sai-hkaw ai lam byin wa na re, ngu ai lachyum shapraw nga ai.
Marai langai ngai Ri-hpraw hte Ri-chyang hpe Samyit kaw shawn bang nna, shagun jaw ai hpe, hkap la lu jang, lachyum htai la na gaw, nang ngai hpang maga de lawm na kun? Shing nrai, ngai hte ninghtan shai ai maga de kap na rai kun? ngu nna san jahkrup ai lam hpe chye la lu nga ai. Hpraw ai chyang ai kumla hpe madun rit…. ngu ai hpe lu htai la nga ai. Dai shaloi, shi hkan sa na ningsam hpe bai n htang madun lu wu ai.
Wara Kawa Chyen
Wara kawa chyen hkyep mi a mahtai gaw, “tsawra” myit hpe grai kaba ai, grai sung ai hku nna madun dan ai lachyum rai nga ai. Shawang myit masin raprap ra ra re ai kumla rai nga ai.
Sum-ri
Sum-ri langai mi hpe kalang mi sha makyit da ai shiga kumhpa gaw, nang hpe matsan dum la nngai ngu ai rai nga ai. Jinghku myit madun ai rai sai. Shara lahkawng hta makyit tawn da ai sumri a mahtai gaw, nang hte myit hkrum ai. Myit hkum langai sha rai nga nngai, ngu ai lachyum rai nga ai. Myit mang rau rum ai ngu ai re.
Jum
Jum gaw tsawra hkuhkau ai kumla mungga hpe madun dan nga ai. “Hkai-tum” gaw myit dum ai ngu ai lachyum hpe shapraw ya nga ai. 4
N-gu
N-hpraw N-gu hpe shagun ai lam gaw hpa mung n lu mat sai, kaman rai mat sai, hpa nan n lu mat sai, taw matsan mat sai ngu ai lachyum re. Tum Chyang N-baw N-nyeng N-gu hpe shagun dat ai lam gaw nang hte ngai hku hkau ga, magyep kap nga ga ngu ai lachyum rai nga ai. Tum Chyang N-baw N-nyeng hpe shadu yang grai magyep kap ai hpe mu lu nga ga ai. Dai majaw Jiwa ni a ban prat hta hku hkau ga ngu ai kumla hpe madun na rai yang Tum Chyang N-baw N-nyeng N-gu hpe mung jailang wa masai re.
Hpun Du
Hpun du hpe shagun yang hpan lahkawng hku nna lachyum hta chye ma ai. Marai langai ngai gaw shi hkrum mayu ai wa hpe htet ai lam, lawan bai wa rit, ngu ai ten hta mung Hpun du hpe shagun nna dai hpe lu la ai wa mung du wa na lam shana ai ten hta mung shagun ai.
Tsit Tsawm
Tsit Tsawm ai namlap hpe shagun dat ai lam gaw dai namlap zawn galoi mung myit ngwi myit pyaw simsa ai, zet zet ja ja hte hkam hkam ja ja rai nga ai ngu lachyum re.
Jahpan Makyit
Jahpan makyit ngu ai gaw, Pali hpe lang hte lang makyit da ai hpe tsun ai rai nga ai. Jahpan Makyit hpe shagun ai lam gaw saw shaga ai lam re. Dai ni ten hta na masa hku nga yang, saw shaga laika shadu ai lam hte bung nga ai. Manau dum na rai yang tinang a jinghku majing ni hpe Jahpan Makyit sa ya chye ma ai. Lu la ai wa gaw, tinang kaw du ai hpang shani kaw nna makyit tawn ai hpe lani mi langai langai di mat wa ma ai. Manau dum ai nta de dai na du na rai yang, langai hpe ngam da nna hpang jahpawt di kau ma ai.
Shadang brang zet hte shayi ningtsin yan sumtsaw sumra byin nna n-gyi ba mat ai rai yang mung shagun chye ma ai. N-gyi ba ai shayi num sha hku nna, shadang la sha hpang de jahpan makyit hte pasi nba ahpraw hpe ri hte dumbat nhtawm, shata kade rai yang kade lang dumbat nna shagun chye ma ai.
Kara
Kara hpe wan nat nna, shagun ya ai lam gaw, nang hpe ngai yu kaji ai, roi ai, hpa zawn nnawn ai, masha n sawn ai, sat mayu yang sat na, jahkrung da mayu yang jahkrung da na ngu ai lachyum rai nga ai.
U Di
Nta U di hpe Ri hte nlaw htum masum lang dumbat nna shagun ya ai lam gaw jinghku hku ga ngu ai lachyum re.
Nta U Di hpe Wan N-ga hte chyang chyang htat htat grup hkra bat di tawn na, lahpaw hte makai nna shagun dat ai lam gaw nang hte ngai hpyen re ngu ai re. Dai dumbat da ai makau kaw bai kahtap dumbat nna, nhtang shagun dat yang gaw, teng ai nang hte ngai gaw hpyen re ngu ai lam rai nga ai. Shing nrai Udi dai hpe ahpraw asan rai hkra kashin shatsawm kau nna, mi na makai dat ai lahpaw hte nan makai nna, bai nhtang shagun dat yang gaw nang hte ngai gaw jinghku she re, hpyen n re ngu lachyum rai nga ai.
Numji
Rap ding na chyang kabrim dik ai numji hpe shagun dat ai lachyum gaw nang hte ngai gaw jinghku kaba re yaw ngu ai lam re. Rap ding na numji ni gaw n di mat ai sha na magang galu kaba wa ai hpe mu lu nga ai. Dai masa hpe yu nna jailang ai lam chye lu ai. Nkau mi galoi mung hkuhkau nga ga ngu ai hku nna numji jawm tsing lu rai ga shaka, ga sadi tawn ai lam hpe chye lu ai.
Shapre
Shapre makai shagun ai lam gaw nru nra rai nga ga ai ngu lachyum shapraw nga ai. Shapre hpe lahpaw masum mali kahtap nna atsawm sha makai nna shagun ai lam gaw law law raitim myit hkrum ga, langai sha rai ga (Diversity to Unity) ngu ai lachyum re. Shapre, Nawkywi hpan ni gaw gawk hte gawk, nbung ai kaga ga re, raitim langai sha rai nga ai. Dai lam hpe yu nna Jiwa ni gaw Myit hkrum ga langai sha rai ga ngu ai kumla shapraw yang jailang ma ai.
Ga
Ga makai shagun ai lam gaw na a lamu ga ngai hpe jaw rit ngu nna lamuga hpyi ai lam re. Lamuga kashun ai hpyen re. Lamuga jaw ai rai yang Hku Wawn kaw Lahpaw nep nna Ga sumpum nna jaw ma ai.
Share Re Gau shaga ai shaloi, lamuga jaw na ngu ga sadi jaw da ai rai yang mung, Hku Wawn kaw Lahpaw nep nna Ga sumpum nna jaw chye ma ai. Share Re Gau wa hpe majan gasat karum la ai majaw Lamuga hte Shayi sha jaw sha na nga yang, Hku Wawn kaw Lahpaw nep Ga sumpum hte Bunghku ahpraw, moi na shayi num sha mahkawn ni hkaw ai Bunghkaw ahpraw hpe shalawm ya ma ai. Shayi num sha ni a chyang galu tsawm ai Kara hpe mung jailang ma ai.
Nhtu
Yek mat ai, n dai mat sai Nhtu, Nhtu ningpa (Num wawn num la yang lang ai nhtu pa n re ai, galoi mung lang ai nhtu, kahtam mai ai nhtu) hpe shagun ai lam gaw, ngai hpe karum la rit law ngai n-gun n rawng nngai law, atsam n nga ai law ngu nna karum hpyi ai lam re. Share Re Gau shaga yang jailang ai lam re.
Wun Ju
Wun Ju shagun jaw ai lam gaw jinghku majing re ngu ai lam re. Ga shadawn masha ban hku nna, tsan mat sai, sumtsaw sumtsan ga de nga mat sai raitim, Wunju hpe shagun jaw dat ai lam gaw kade tsan, kade gang mat kade na mat sai raitim, jinghku majing nta masha langai sha rai nga ga ai, ngu ai lachyum rai nga ai. Law malawng Mayu ji ni hpe n mai malap, n mai shangam ai. Lahkawng ngu na hta kahpu kanau ni hpe jaw nna, masum hta gaw dama ni hpe jaw ma ai. Shan hta hkan nna, Wun Ju hpe kaji kaba galaw chye ma ai.
Kanu Kawa ni a arung arai
Sumtsan de nga ai kashu kasha ni hpe tinang a kanu kawa tut nawng e lang nga ai arai kashu kasha mung mu yu sai chye ai arai lama ma hpe di la nna shagun ya ai lam gaw Kanu Kawa grai machyi sawng nga sai, lawan wa rit ngu nna htet shana ai lam re.
Kanam, Kahkri Masat Lam
Mayu dinghku hta shayi sha shangai shaprat sai, raitim tinang gaw n lu sa ai rai yang, Ma Nbat shagun ya ma ai. Dai gaw nanhte a kasha shayi sha hpe anhte a kanam shatai na ngu mahtan da ai lam re chye lu ai. Tinang lu sa yang moi na gumhpraw rai zawn re ni, shawa nang hkachyi kaw na gailep kasha langai mi hpe du kaw sa gali da ya ma ai. Dai hpe Du Hkrak nga ma ai. Shadang la sha ni hpe gaw Nhtu N-gang shing nrai Ri lap langai shagun rai nna kahkri masat ai galaw ma ai.
Ga Hpungdim
Lahta e sawk sagawn tang madun ai lam ni n kau mi gaw ya du hkra nkau ginra ni hta naw jailang nga ai. Wunju sa ai lam zawn re ni gaw shada mahku mara lam hpe grau grau shangang ya nga ai. Sawk sagawn tang madun mat wa ai ni yawng hkum tsup sai lam n rai nga ai. Npawt hpang dat ai lam sha naw arai nga ai. Anhte a Ginru Ginsa labau lasang ni grau grau hkum tsup wa lu na matu gaw, Chyurum Wunpawng Sha yawng a lit rai nga ai law.
Hparat Panglai
Labang Tang San (Mhan Gau Kong)
