JINGHPAW HTE LAMU GA
Nmaw Hpung Kam
GA NHPAW
Jinghpaw ni a shani shagu na asak hkrung nga pra lam gaw lamu ga hte ndaw nhka nga ai. Lamu ga gaw shanhte a ningpawt ninghpang rai nga malu ai. Lamu ga mahtang shanhte a myit jasat, rudi ruhpang gammaka hte myit hpunda ni hpe lachyum shaleng ya nga ai. Lamu ga hte Jinghpaw amyu ni hpe n mai jahka nga ai, hpa majaw nga yang shanhte a labau lara, makam masham htunghking ningli, hpaga yumga, mung masa lam ni ma hkra gaw lamu ga hta ru jung nga malu ai, asak a npawt hkridun mung lamu ga rai nga malu ai.
1.JINGHPAW NI CHYE NA HKAWN HKRANG AI LAMU GA
Jinghpaw ni a matsun maroi mungga hta sumsing lamu hte ginding ganai, nga yawng nga pra gaw Hpunggam Chyanun yen Majan Wawlshun e shangal shaprat ai gashu kasha ni re lam tsun ma ai. Hpun kawa mungkan hte dusat dumyeng mungkan a kanu gawa gaw Chyanun yen Wawlshun re nga al. Hpanwa Ningsang Chyewa Ningchyang gaw Ninggawn-tawa a madu re lam mung tsun da ai. Shi gaw lamu madai hte ga madai nat yan hpe mungkan masha ni hpe uphkang mahku mara na matu bai lit jaw sai. Dai majaw lamu Madai Nat jawjau ai (Manau nau ai) lam, shadip lung jun ai (Ga Madal jaw jau ai) lam gaw, lamuga a jahtum chyalal madu gaw Hpan Ningsang Chye Ningchyang Karai Kasang re ngu hkap la hkan shatup ai lam rai nga ai. Matsun maroi langai mi hta Ninggawn Wa Shawa Nang Kumnu lamu ga hpe dup ai lam tsun ai. Shi gaw lamu ga hte seng ai tarawng tara ni hpe shawng gyin shalat ai wa re lam mung rawng ai. Dai rai nna shadip lung a majun gawn yang Ninggawn Wa Shawa Nang Kumnu a bawkum re nga ma ai.Shadip lung gaw lamu ga hte seng ai tarawng tara hpe ka da ai shanhpyi laika buk mung rai nga ai. Shadip tara (lamu ga tara) hpe hkan nang hkan Sa ai lam gaw buga (Bu=masha hte ga = lamu ga) n garan mat nna nganggrin na matu rai nga ai. Buga ngu ai gahkaw nan masha hte lamu ga gaw matut mahkai hkat nga ai lam tsun nga ai. Lamu ga ngu ai mung lamu (Madai /Karai Kasang) hte (Ga Madai /shinggyim masha) gaw ndaw nhka matut nga ai lam shaleng da nga ai. Shadip tara hpe hkan nang hkan sa ai prat gaw jiwoi jiwa ni a prat hta re, dai aten hta lamu ga n shamat ntat kau ma ai, Jinghpaw ni mung nga pra maka grai tsaw masai.
2. LAMU GA GAW NTSA KUMHPA
Jinghpaw ni a matsun maroi mungga hta majoi shuu ing nna mungkan ga malawng maga hka lim mat ai. Dai shuu ing ai shaloi, Daru Chyanyi hte Magam Shapyi yan gaw jaw jau ai makam hkringhtawng hkrak rai nna ngapra ai majaw Mahtum Mahta ni e Mahtum Mahta ga de woi lung wa mat ai nga tsun ai. Shan gaw shuu hkyet ai hpang Mahtum Mahta ni e tsun madun ai lamu ga nnan hta bai nga pra masai da. Bai nna Jang Nyi yan Jang Nga shannau mung kakrit kadawn hkwi la nna nat jawjau chyai ma ai da. Dai majaw shan hpe Madum chyingtawt hta jawn rawng nna shuu hkyet ai hpang mungkan ga de bai pru hkawm masai da. Ndai yan nau gaw chyingtawt kawn pru ai hpang nga pra na lamu ga hpe tam la lu masai da. dai shaloi Shalawa Dingla langai mi krung sinwa e wan wut nna wanhkut shalun dat ai hpe mu nna dai shara de shinggyim manang nga na kun ngu sa yu masai. Shan lahkawng du ai hte Shalawa dingia gaw "AWh lu shan pru ra, sha shan du ra." ngu nna hkumbai gapya let tsun ai shaloi, Jang Nyi yan Jang Nga gaw "Jidwi e, an hpe she sha kau na rai yang, an lahkawng hka grai hpang gara ga ai, hka sha gaw naw jaw lu mi." Ngu htan sai. Dai shaloi Shalawa dingla wa gaw hka nhtung hpai nna hkaraw de hka ja sa mat sai. Dai dingla hpai ai hka nhtung hpe shannau gaw shi n mu ai laman e htumpa achyaw baw da sai rai nna, hka gade lang ja yu tim n hpring hkraw nna nan taw ai laman hprawng mat ai gaw, Mahtum Mahta dingla kaw du masai. Shaning law law nga ai hpang shan hpe Mahtum Mahta dingla wa jaw ai lamu ga hta hkyenlu hkyensha hpang masai nga tsun di. Dai majaw lahta na mabyin lahkawng gaw Jinghpaw ni lu ai lamu ga gaw matsaw ningtsa kumhpa re lam shadan dan nga ai. Lamu ga jaw ai gaw nsoi nsa asak hkrung Iam hpe jaw ya ai lam re. Lamu ga hte hka mat jang nga pra yak nga ai.
3. LAMU GA MADEN JAT LA AI LAM
Lamu ga gaw ningtsa kumhpa ngu tsun saga ai, raitim tatut mabyin hta lamu ga hpe madu la ai lam mung naw tsun ra nga ga ai. Jinghpaw ni gaw shanhte a lamu ga hpe ginru ginsa yu hkrat wa ai shaloi, n-gaw htawt kawm ai aten ni hta masha n nga yu ai shara ni hpe tam bram jat la ma ai. Kaga masha amyu ni a shara hpe gasat gala du baw sai shan asak apnawng let lamu ga maden shapa la ma ai. Bai nna Jinghpaw du shada lamu ga gashun hkat ai shaloi, gasat gala yang n-gun kya ai du wa gaw shi hte jinghku re ai du manang ni hpang de na regau saw nna ninghkap gasat chye nga ai. Dai share ni hpe lamu ga kumhpa jaw na ngu ga sadi jaw let saw shaga ai lam re. Majan dang jang dai share ni hpe regau ga ngu ai lamu ga kumhpa jaw ma ai. Ndai gaw share nna lu la ai lamu ga rai sai. Laksan kimbpa gang ai mung nga gi. Dai kumhpa ga gaw mare langai ngai kaw shanu nga ai dinghku langai mi hta masha jahpan grau law jat wa ai majaw, yi hkyen sha na matu shawoi na hta grau dam pa ai lamu ga ra nga malu ai. Dai majaw lamu ga du wa sut hkaw manau dum ai shalawl, magun shingnoi hta ga gatsing matep makai bang nna hpyi lajin la ai lam rai nga ai. Dai zawn hpyi la jin ai shalawl du wa hkrai n dawdan ai sha mitsu du salang ni hte bawngban nna dawdan shagrin let kumhpa ga hpe jaw chye ma ai. Dai majaw ndal kumhpa ga gaw hkailu hkaisha na mahkau garum jaw ai lamu ga rai nga ai.
4.LAMU GA HPE GARAN GINHKA AI LAM
Lamu ga hpe lawu na zawn garan ginhka da ma ai. Dailup dahpang ga shing nrai, shadip jahpang lamu ga, uma ga shadip shahpang lamu ga ngu ai ga hkaw gaw, moi na shadip jahpang dumagam ni a mung masa ahkaw ahkang hpe malawng tsun ai lam re. Shadip du ngu di du magam wa gaw lamu ga du nan rai sai. Shadip du ni gaw shadip lung hpe hpundu dip manau shing nrai, hkridip manau dum nna, mare ningnan hpaw poi lamang galaw ai shani manau jaiwa wa hpe matan ga, shaman ga tsun shangun nna mare numshang e lup nna, shante a lamu ga daru magam hpe shangang shakang shagrin la ma ai. Dai majaw shadip shahpang ga ngu ai gaw lamu ga pe shaman ya ai Hpanwa Ningsang Chyewa Ningchyang a matsun maroi mungga rawng ai lamu ga pe tsun ai re. Lachyum langai mi gaw Shadip jahpang ga ngu ai gaw dai kaw na buga masha ni gaw, dai kaw pra jin nga na na dai buga kaw sha bai si ai lam mung re. Jiwawl jiwa ni asak apnawng ai shara hkumshan nrut nra lup ai shara mung rai nga ai majaw, chyoipra ai lamu ga,mung rai nga ai. Lahkawng ngu na lachyum gaw, Jinghpaw ni gaw ma shangai wa ai shaloi ma a shadai hpe shadaw pawt ginghka nna lup ma ai. Shayi numsha ni a shadai hpe sharem shadaw (Law malawng gaw shachyang Sharem shadaw) pawt hta lup nna, shadang la sha ni a shadai hpe gaw numgaw shadaw pawt (Dawdap pawt, galang lang nbang maga na numgaw Shadaw pawt) hta lup ma ai. Dai zawn shadai lup ai lam gaw shinggyim masha langai tai sai hte maren dailup daihpang ahkaw ahkang hpe ndau shagrin la ai lam re. Dai majaw dailup daihpang lamu ga, shadai lup ga, daidaw buga ngu ai gaw masha langai a rudi buga pe tsun ai lam rai nga ai. Dai majaw dailup daihpang ga, shadip jahpang ga, uma ga ngu ai gaw masha langai mi a daru magam hpung shingkang hpe tsun shaleng ai mying rai nga ai. Jinghpaw ni a lamu ga hta madu n lu ai shara lamu ga hkyep mi mung n nga ai. Jailang n mai ai lamu ga mung tsepkawp n nga ai.Shanhte a lamu ga hpe rusai baw hpan hkan nna madu da ma ai. Dai ni hpe ga shadawn tsun ga nga yang, Lahpai mung, Marip mung, Lahtaw mung, Nhkum mung, Maran mung, Chyang ma ja mung, Hkashu hkasha mung, Jasen (Labang) mung ngu nha garan da ma ai. Mung langai mi hta mung du law law nga ai, dai majaw lamu gajarit ni hpe hkrakhkrak reng da ma di.
5. LAMU GA BUGA SHING NRAI MARE
Buga shing nrai mare lamu ga hpe jailang ai lam hta hkan nna hpan hte hpan di nna garan nga ai.
Hkrit maling
Mare langai mi a lamu ga shingwang gata hta hkrit maling ngu nna shara masat da ma ai. Mare nkau mi hta hkrit maling hpe shara mali manga kaw san da ma ai. Daini na namkawn maling ngu ai shara hte mung bung nga ai, raitim hkrit maling gaw grau hkrak nga ai. Hkrit maling hpe san tawn nna makawp maga ai lam gaw hpun kawa mungkan hte dusat dumyeng mungkan raprap rara nga pra lu na matu rai nga ai. Nat jawjau ai prat hta gaw hkrit maling hpe nat ni, Shinggyim masha ni, hpun kawa ni hte dusat dumyeng ni yawng a dum nta langai re ngu hkap la masai. Shan hkwi sha ai, nga hkwi sha ai, tamlu tamsha ai, marawn jahtau ai, sharaw wan nat ai, hpun kawa kran lang ai lam ni hpe tsepkawp n mai galaw ai shara re. Hkrit maling de shang lu ai masha gaw bumtsi sara re, shi gaw shamawn wawt la nna shamawn hpru jang machyi masha a matu tsi sa tam la ai rai nga di. Dai majaw Jinghpaw ni gaw lamu ga hpe pagawn hpara nteng nman ai lailen hte n jailang ma ai.
Mare numshang, mare bunghku
Jinghpaw mare shagu hta mare numshang, bunghku ngu masat tawn ai laksan shara nga ai. Dai gaw mare hte ni dik ai nam mali rai nga ai. Mare shingnawm lai jang she hkyenlu hkyensha mai nga ai. Mare bunghku, shing nrai numshang ngu masat tawn ai shara mung mare hte mare n bung nga ai, nkau mare ni gaw dai hpe grai dam lada hkra tawn da ma ai, nkau mi gaw liloi sha tawn da ma ai. Mare numgshang. bunghku gaw mare hpe shinggrup tawn ai nam mali shara rai nga ai. Ya prat hta de ai mare ningnan ni hta mare numshang n nga mat sai. Dai mare numshang, bunghku hta mi kaw nna tu taw nga ai namsi namsaw nampu nampan, tsingdu tsingman ni hte hpun kawa ni hpe n dan kau, n la kau ai sha grau hkumtsup hkra bai hkal jat bang ai lam galaw ma ai. Dai zawn Shatut shalat la ai lam gaw mare gata ahkyak shanak jailang ra ai tsi, hpun, lahpaw zawn re ni hpe aloi ali mai sa la lang ai majaw rai nga ai. Ga shadawn: Masha langal ngai hkala nba hkrum yang sai ngap tsi, lasa matut tsi ni hpe dai numshang mall kaw sa la mai nga ai. Buga kaga de na masha ni lam lama ma a majaw htawt sit wa yang dum nta gawgap na matu dai numshang mali kaw na hpun kawa hpe ngau shatai mai nga ai. Masha si yang hpaijau la na mung, du-u daw na mung dai numshang mali kaw na hpun kawa ni hpe jailang nga ai. Bai nbung laru hpyen hpe mung shinggun kau ya nga ai. Mare bunghku ngu ai gaw u numji numchyoi ni hte nam nga dusat hpan law law a dum nta yi sun wang kaba mung rai nga ai. Nampu nampan hte namsi namsaw ni pu tsawm ai gaw shinggyim masha ni a matu sha n rai, u numji numchyoi ni hte dusat dumyeng yawng a matu asak hpe lu jahkrung ya nga ai. Jinghpaw ni gaw dai mare bunghku hta pyau chai nga ai u numji numchyoi ni, hkrung kanu ni, nampu nampan te namsi namsaw ni gara hku galai shai nga ai hpe maram masam yu let shingra tara hte raprap rara nga pra nga ma ai. Mare bunghku hta galai shai nga ai lam hkum sumhpa hpe maram yu nna, magam bungli bungsi ni hpe shachyen shaja nga ma ai. Dai majaw mare kaw nga ai buga masha ni a matu numshang mali gaw (Nam maling) shingra tara hte seng ai laika buk langai hpa rai nga mali ai. Lamu ga gaw dai laika buk a shingra tara laika man rai nga ai lam pe yu hkaja la nna galoi aten hta hkailu hkaisha na, hkwilu hkwisha na, poi shingra galaw na, yup na, sha na, hte ngam ai magam bungli bungsi ni hpe aten chyarang hte htaphtuk hkra galaw chye ma ai.
Nta htinggaw shagu lu ai lamu ga
Mare buga langai mi a lamu ga law malawng hpe dum nta htinghput htingra, sun wang, mali hpara, yi shat ga hte hkauna galaw sha na shara ni garan masat da ma ai. Madung hkailu hkaisha ai lam gaw nai mam rai nna kaga namsi namsaw shatmai shatmaw hpan law law hpe mung hkai sha nga ma ai.
Htinghput Htingra
Htinghput ngu ai gaw dum nta galaw rawng nna dai hten mat ai shara hpe tsun ai re. Htingra ngu ai gaw dum nta gawgap na matu san tawn ai lamu ga shara ningnan rai nga di. Moi Jinghpaw ni gaw dum nta garai nchye gap yang lunghkrung, lungpu, lungwap hte nam htat ai maling mala ni hpe dum nta shatai nna nga lai wa masai. Dai hpang e Jinghpaw ni gaw htinghput htingra lamu ga hta dum nta gawgap na, ulawng, walawng, ngalawng hte kaga dusat ni hpe rem na matu gawgap ma ai. Ga shadawn: Penam lungpu hta Maran rusai lakung ni shaning grai na hkra nga pra lai wa masai. Dai majaw lamu ga gaw ngayawng nga pra a shawa htingnu htingsang rai nga mali ai.
Wang nhpan gata na sun
Jinghpaw ni gaw hkarang yi hta shatmai shatmaw law law hkai sha ma ai hta n-ga, tinang a dum nta wang gata e mung laksan sun ga ji masat galaw nna shatmai Shatmaw hkai sha chye ma ai. Dai majaw Jinghpaw ni gaw hkailu hkaisha ai lam hpan law law hpe galaw nga ma ai. Nta sun galaw ai lam gaw shatgawk hta Shatmai n dumhprut na matu rai nga ai.
Mali hpara
Mali hpara ngu di gaw mare numshang hta law malawng galaw da ma ai, raitim mare hte tsan ai mare a lamu ga gaiwang hkan mung galaw da ma ai. Dai mali hpara gaw mi kaw nna tu nga ai namsi nampan hpun kawa ni hpe n jahten ai sha dai hta tinang ra sharawng di hpun, kawa, tsihkrung tsinan, namiaw namlap hte namsi namsaw hpan law law hkai da ma ai. Ga shadawn: Tinggaw, ri, hpalap, nbu, latsai hpun zawn re ai ni hpe hkai da ma ai. Mare langai mi gade daram hkrak ai n hkrak ai hte mare de ai aten na n na gaw mali hpara hpe yu nna chye mai nga ai. Mali hpara law law nga ai mare gaw kring mading re ai mare buga rai nga ai.
Uri ugan ningshawng
Uri ugan ningshawng shing n rai, uri ugan shalawng ngu ai gaw hkarang yi hkyen sha yang yi baw lahkawng a lapran e yi n hkyen sha di ngam tawn ai shara re. Uri ugan ningsawng gaw yi n hkyen timung yi nat yang sharaw hkru galip lip re ai shara mung rai nga ai. Laning ning gaw uri ugan ningshawng hta yi nat yang sharaw n hkawng ai nga ang ai nam u ni hte dusat ni a matu grai akyu rawng ai shara re. Bai yi galaw sha yang ra di gaji gajoi hpe mung loili tam la mai ai. Ningshawng nai gaw yi hkyen sha n htuk ai lamu ga rai nna n hkyen di shawan da ai hkrai n re, dai mayan hkan nga ai dusat dumyeng ni hpe ningda di shangam tawn ai shara re.
Yishat ga
Jinghpaw ni gaw bum yi hkyenlu hkyensha di nga pra ai ni re. Yishat ga ngu ai gaw bum yi hkyen sha sha di ai lamu ga hpe ngu ai re. Dai nga ang ai mare langai a lamu ga law malawng gaw yishat ga re. Yishat ga koi gaw yi n hkyen ai laman gaw nam mali rai nga ai. Hkwilu hkwisha tamlu tamsha mai ai shara re. Lamu ga dam kaba nna nta htinggaw masha jahpan n iaw ai mare hta rai jang gaw htinggaw shagu yidu yibaw hkun sumshi lu nga ai. Yishat ga law law lu ai gaw kring mading re ai nga pra lam re. Yishat ga hta yi hkyen ai shaning gaw nai, mam, shagyl. yagyi, n-gawng, hkainu, kumgyin. wahkum, shakau kauhpraw, shaba, Shapre, hkatan si, majap, gahka si, njawnghkawng si, noilep si, nawdaw, nawkyu si, nhpring ban, shingtawn pan, bantawng ban, shinglim pan, hpan ni law law lu sha ai. Yipun rai mat jang gaw, majap, shaba, langu zawn re ni matut lu sha mai ai. Mangai yi de nai, mam, n-gawng ni lagu sha ai dusat ni hpe gyam sha mai ai. Makrat, numji, wan-gauyaw. mujanroi si, muhtawng si, mutum si, mushat si, uship lagaw zawn re ai kamu hpan law law di sha lu ai. Namlaw namlap grai lahkawn sha mai ai. Yi shari nam hkalung ai aten (3ning, 4ning) re ai laman e mung du dumsi hte kaga dusat ni hpe gyam sha mai ai. Du dumsi ni hpe rau hkam sha ai. Woi ni hpe woidaw galaw nna hkam sha ai. Mahtum kum nna hkam sha ai. Masawn sawndawng galaw nna hkam sha ai. Sanat hte mung gap sha ai. Shari ningran rai mat jang u hkam sha (Hkamsaw saw ai, hkamkraw hkam ai, hkambye hkam ai, jengai hkam ai, samhtep hkam ai, samkap hkam ai, ujun sha ai, u dawn sha ai, pun rawtrawt ai, lahpraw rau gap Sha ai, sanat rau madoi sha ai, uyup gap sha ai.), shan gyam sha, gadi hta sha, bwidi, ulai, laihkru, ri, sumbwi krau sha, sharawng chyu tam sha mai ai. Dum nta gawgap na ngau ni mung la mai ai. Tsikrung tsinan ni mung tu ai. Hpun hta lahpaw htat shara mung re. Hkashi hkanu lwi yang katsu chyahkan, sumbrun nga-yan, shaping shamin, urat,utsang, ngahpyin, ngalai, ngajan nga hpai zawn re ai hka nga dusat ni hpe mung hkwi sha mai ai.
Hkarang yi galaw sha ai lamu ga
Jinghpaw ni gaw bumga e law malawng nga ai amyu re majaw. hkarang yi hpe madung galaw sha ma ai. Yi hta naimam hpe madung hkai nna kaga shingnan namsi namsaw hte shatmai shatmaw law law hkai hpe gayau gaya di sha ma ai. Hkarang yi galaw sha nna lamu ga grai wa laja lana machyi hkrum ai lam n nga nga ai. Dai gaw hkarang yi yinwa hpe shaning shagu htawt nna hkyenlu hkyensha ai majaw rai nga ai. Masha law ai buga shara ni hta gaw 7, 8 ning hta, yi hpe galang bai gayin hkyen ma ai. 20 ning na ai hpang she bai gayin hkyen ma ai. Dai majaw mare nkau mi hta htinggaw langai mi yi baw 20, 30 lu ai ni nga ai.
Bum hte pa ga e galaw ai hkauna
Jinghpaw mung a dingdung hte sinpraw dingdung lamu ga ni hta law malawng gaw bum hkashi lwi nna, nau wan gadawng ai shara ni hpe htu tawk la nna bum nhkrem hkan e hkauna galaw sha nga ma ai. Grau nna gaw hpunau Ngawchang ni a daidaw buga rai nga ai Changmawkhung ginra Ngawchang hka masawn ni hta grai galaw ma ai.Bai nna, pa ga na hkauna hpe gaw Jinghpaw ni mung apa layang ginra ni hta galaw sha nga ma ai. Dai majaw lamu ga hpe hkauna hpan lahkawng galaw sha na shara hku jailang ma ai.
Kungdawn ga tauku kabang ga
Lamu ga du magam langai mi shadang kasha n lu nna si mat ai rai yang, shi a shayi sha ni hpe la ai da-ma ni hpang de shi a lamu ga hpe da-ma ni hpe bai hpuja zawn di nna shalai ya ai. Dai rai nna, da-ma ni bai lamu ga madu rai sai. Ndai zawn di nna madu htawt ai lam ga hpe kungdawn ga ngu tsun ai. Ndai zawn lamu ga hpe madu kaga a lata de htawt jaw ai gaw labau hta nau n nga ai. Dai lamu ga hpe madu lu ai raitim dai lamu ga hpe jailang na hte seng nna da-ma ni hta mi na mayu du wa a daru magam yawng hpe n jaw da ai. Ga Shadawn: Dum nta gaw gap na, hkwilu hkwisha na hte hkyenlu hkyensha na ahkaw ahkang lu ma ai. Yuli hku, shingra hpyen hte majan nhpan re ai aten hta naimam n lu mat nna hkuhku ai rai yang, dai lamu ga hta nga ai namsi namsaw, nai hte kaga sha mai ai baw ma hkra hpe tam sha mai ai. Raitim, dai lamu ga pe kaga masha (Mayu da-ma) ni hpang de shalai ya ai lam, dut sha, shap sha ai lam n mai galaw ai. Bai nna, dai lamu ga a ga gata na nhprang ni hpe htu shaw dut sha ai lam tsepkawp n galaw lu ai.
Lamu ga hpe masha mang lup na matu jailang ai lam
Lup hpan masum nga ai: Hkinchyang lup, jarawp lup hte nlung lup ngu ai ni re. Masha mang hpe gara shara kaw lup na ngu ai gaw ningwawt dumsa ni udi shamawn hpe yu nna shamawn hpru ai shara hta lata ai htung nga ai. Udi hpe kabai taleng dat yang, udi hkring ai, ga ayai ai shara kaw lup hpe htu ma ai. Dai majaw moi jiwoi jiwa ni a prat na lup ni gaw shara shagu ayai nga malu ai. Lupra gaw si mat wa sal ni hpe garan jaw da al lamu ga rai nga al.
Lup hka
Udi hkring al, ga ayal ai shara hta lamu ga hpe shawng hkyen shakrin ngut jang dindin wang di nna lup hka hpe htu ma ai. Dai lup hka gaang e moimang hpe lup da ai lachyum gaw,si mat sai wa dai htu da sai lup hka nhkun kaw nna shinggan de n mai rap sai ngu ai rai nga ai. Lup hka gade sung na, dam na ngu ai gaw, si wa jan hpe nta madu ni gade daram tsawra ai ngu ai hta hkan ai. Du magam, darat daroi hte mayam lup hka ni gaw shai nga ai.
Nbya da
Nbya ngu ai gaw kanu a krawkan e si mat ai, shing nrai shangai ai hte si ai ni hpe ngu ai rai nga ai. Ma nbya hpe kawa wara laman mi hpe brak di ga la nna, ma nbya bang nhtawm, kawa wuhkawp hpe shada magap gup di ai ndum hpe naw pru ai hpun labrang hta law malawng noi da, shanat da ma ai. Lachyum gaw kanu a chyu n lu chyu nna si mat sai raitim, dai hpun kawn pru ai naw hpe lu nna galu kaba wa na matu re. Dai majaw "Nbya da" ngu ai eka manga daram dam ai lamu ga hpe, moi na ladi chying sai mare masha ni gaw laksan san da ma ai.
Lupding lupwa
Inglik mung maden hpyen ni a prat kawn ya prat hta, jailang ai lupding lupwa ngu ai nga wa sai. Dai gaw lup hpe dingding di nna lamu ga shara mi hpe masat la nna lup ai lam re. Mare shagu lupding lupwa nga ai, grau nna gaw mare kaba hkan de rai yang, asuya lupwa, hkrsitan lupwa, natjaw lupwa zawn re ai ni nga wa ai.
Tsu wawn ga
Jinghpaw ni gaw masha langai si ai hte tsu numla tai mat ai ngu kam ma ai. Tsu wawn ga ngu ai gaw dai tsu ni hpe shawawn kau da ai shara hpe ngu ai re. Tsu wawn ga hpe gatsan ga, jinat ga, jiwoi ga ngu mung tsun ma ai. Jinghpaw ni gaw si mat nna tsu tai ai shaloi tsu wawn ga e shawng e si mat sai gaji gawoi ni hte yawng rau bai hkrum zup ai ngu hkap la ma ai. Rusai shagu Jinghpaw mung hta (Marip, Maran, Lahtaw, Lahpai, Nhkum, Magawng, Labang, Hkashu Hkasha**•) tsu wawn ga langai hpra lu ma ai. Dai majaw tsu wawn ga hpe labau shang rawng ai shara hte chyoipra ai lamu ga ngu hkungga lara makawp maga da ma ai.
Lamu ga gaw tsi mawan hte shingra lusha re
Jinghpaw mung hta na mare masha nkau mi ga hpe tsi mawan shatai ma ai. Hkugwi ngu ai kawsi ai shaloi, kan gayam nna myi shatu, shakap htim rai machyi wa di shaloi dai machyi masha hpe shi a nten e ga gatsing htu achyaw la nna chya ya yang, hkugwi ti ai kawn mai lawk rai nga ai. Bai nha nbung a majaw kan makram, kan mase madawn rai yang mung sanseng ai ga hpe htu la nna hka hte tsing nna jen jaw yang mai tsai lu ai. Hpang gara hkrum ai shaloi ga gatsing htu sha ai shaloi hpang gara ai lam yawm wa ai. Bai nna kumtsai (Zaibru) nlung n lawm ai shara na ga hpe gatsing rai rai, chyahkraw nna rai rai mai sha ai. Mali Hkrang Walawng na Lagang Ranghpang ga e Sanghpan ga ngu ai shara mi nga ai, dai pe dai mayan na mare masha ni htu sha ma ai. Dai zawn sha mai ai ga hpe "Ga sha ga" ngu tsun ai. Lachyum madung gaw masha gaw lamu ga a majaw asak lu hkrung ai ngu ai rai nga ai.
Lamu ga gaw natra shing nrai nawku htingnu re
Lamu ga gaw chyoipra ai natra shing nrai nawku htingnu re. Natjaw ni numshang jaw ai hte kaga nat jawjau ai lam mahkra lamu ga hta rai nga ai. Bai kaga makam masham htunghking ni rai nga ai Hkristan, Bukda bada, Islam, Hindu zawn re ni a matu mung lamu ga gaw shawa nawku htingnu rai nga malu ai. Lamu ga gaw naura pa hte ginsup pa re Moi prat kawn daini du hkra lamu ga ntsa e manau nau. gabung dum, htawngka ka, gaji bru, dagaw hte kaga manawt dingsawt lam ni hpe agalaw nga ga di majaw, lamu ga gaw shawa masha yawng a naura pa rai nga mali ai. Bai nna lamu ga gaw shawa dawtsa a ginsup pa kaba rai nga ai. Nkau mi hpun ntsa e gasup ai, hka kaw gasup ai, nta ntsa e gasup ai. Dai zawn gasup ai lam ni ma hkra gaw lamu ga hta sha rai nga ai. Jinghpaw ni sumri gang (Adun) hkat chyal al, dahkap taw chyal ai, shamyen taw chyal ai, makawl chyai ai, jawtlang si taw chyai ai zawn re ni hpe lamu ga ntsa e galaw nga ga ai.
Ga hpungdim
Lahta e dup da ai gamung ni hpe ginchyum dat ga nga yang. lamu ga gaw Jinghpaw ni a sak sumri sumdal re ai, daru magam ahkaw ahkang hkringhtawng re al, rudi ruhpang maka kumia re ai, labau larang re ai, chyoipra nna Hpan Madu hte hkrum zup ai shara htingnu kaba re ai. Dai majaw,lamu ga hte Jinghpaw ni a matut hkat ai sumri sumdal gaw tsu numia shagreng na lam, hkumhkrang hkamja lam, myit masin kraw lawang hkamja ni mung re. Lamu ga gaw Jinghpaw ni a matu ra ai lam ma hkra hpe jaw ya nga al. Bu hte ga galoi ndaw nhka u ga law!
