HTUNGHKING NAT JAW MAKA
Yawngba Tang
Anhte Wunpawng Jinghpaw amyu sha ni mung moi prat kaw nna mateng daini du hkra kaga amyu ni hte maren madu a laksan alak re htunghking laili laika lu ai amyu sha ni rai ga ai. Htunghking maka dai ni hta makam masham ji jaw nat jaw maka mung anhte amyu ni a ahkyak dik ai htunghk- ing maka langai rai nga mali ai. Moi prat gaw laika hpaji n chye, tsi mawan hpaji madang nyem ai majaw, machyi makaw, ali awaw, zinli zindam amyu myu byin yang jinat hpe jaw nna machyi makaw shamai la chye nga ga ai. Dai prat hta gaw ya prat na zawn tsi hpaji ngu ai rai nkung hpan ai ningsin prat ngu ai baw naw re majaw jinat hpe mana maka ahkyak la nna jawjau nga ma ai. Wunpawng Jinghpaw amyu ni jawjau ai nat gaw kaga amyu ni jaw ai hta amyu hpan grau law dik nga ai. Ya daini na hpungtang hpaji prat hku nna sumru wa yu jang, hpang hkrat ai htunglai langai mi re mai ngu nga ai. Ya prat e gade madang dep ai amyu ni raitim, shawng nnan e gaw hpang hkrat ai kaw nna, lani hte lani shaning hte shaning prat hte prat hku galaw shakut nna prat madang dep ai prat lak de shang yu wa ai ni hkrai re ngu nhtawm mung yu maram la lu ai. Bai nna ya prat na prat madang maka hku yu wa jang, ndai nat jaw myu hpan ni gaw amyu langai a pra sa wa ai hkrun lam na amyu langai a htunghking gaba langai hku rai nga ai, ngu yu maram lu nga ai.
Hpa majaw law nga yang, amyu langai a nga ai gin- ra masa maka ni hpe wa yu maram ai shaloi, amyu langai a maka hpe gaw lai mat ai shaloi na galaw lu galaw sha lam, nga sat nga sa maka lam, htunghking lam ni hpe wa maram ai shaloi npawt ndai ni hpe wa maram yu ra nga ai. Rai yang, lai mat wa sai tsa ban 20 a krushi ning htum wa mahka kaw byin lai wa ai "Kunghpan maka gumlan gaba" hta kaga amyu ni hte rau Wunpawng Jinghpaw myu sha ni a manu dan dik ai htunghking laili laika kunghpan hpaji rai nga ai, nat jaw nat jau lam ndai ganoi myit mat wa ai daram hku byin lai wa yu sai. Ndai gaw Wunpawng Jinghpaw amyu ni a matu nga yang yawn hpa sum gaba langai rai nga mali ai. Amyu langai a laili laika, htunghking hpaji maka ngu ai n lu sumhting tawn yang gaw, mungkan hta jet ai amyu langai garai n mai ngu nga ai. Dai hte maren sha amyu langai mi tinang a htunghking laili laika kunghpan hpaji htunghking ningli ngu ai n lu mazing shakyet da lu yang mung, kaga amyu ni kaw apang shang nang mat wa na sha rai nga ai hta n-ga, kaga amyu ni e roirip mana ai mung hkrum na sha rai nga ai. Htunghking nat jaw maka lam gaw anhte amyu ni a moi prat na nga sat nga sa htunghking maka gaba nan rai nga mali ai.
Ndai maka ni hpe gaw ya prat e galai kau nna, makam masham kaga hpan de(Kaga amyu ni a) makam masham hpe kam mat wa ai mung grai law nga sai. Raitim anhte a moi na htunghking nat jaw ndai she anhte a htunghking makam masham nan re ngu ai gaw, anhte kadai mung myet kau n lu ai moi na maka rai nga mali ai. Bai nna anhte a htunghking nat jaw makam masham ndai gaw kadai wa a kanu kawa hpe naw ai jau ai hkungga ai mung n rai na re, Madu a kaji gawoi ni te mu nat ntsa jan shata nat ni hpe jawjau ai rai nga ai. Anhte a htunghking nat jaw maka mung jaw tim n jaw tim moi prat na htunghking maka gaba langai rai na re ngu nna, ndai tsawmra ning Wunpawng Jinghpaw amyu ni nga shanu ai shara hta mai byin ai shara kaw gaw, ngai madu hkum nan sa sawk ka rim dem lajang wa, n lu du ai shara kaw gaw sa mu yu ai masha ni hpe san yu, dai shara de na masha ni hpe san lajang yu rai nna tsawmra ning sawk ka lajang gahkyin wa yu sai. Dai kaw maram wa yu yang, ya e moi na hku nan wa nnga tim loi sawt rai nna, naw matut galaw nga lu ai gaw Yinkyang ginwang Shadan kung na htunghking nat jaw hpe naw kam nga ai ni, galaw ai rai na zawn naw rai nga ai. Moi na hte loi naw bung kun ngu nha lu maram lu ai hku re.
Bai nna kaga shara hta galaw ai mung n jaw ai shut ai ngu nna n tsun ai. Shara ginra hte n bung mat wa ai majaw loi shai hkat mat wa ai ngu tsun mayu ai hku re. Yawng hpe tawngban ai. Ya matut nna ngai nan wa mu lawm ai Shadan buga na nat jaw ai htunghking maka hkring- wang grau gaba, jinat jaw ai grau law, shagu hkungga lang ai hpan grau law, hkinjawng dumsa grau law, shawa masha sa ai grau law ai gaw numshang jawjau ai rai nga ai. Dumsa ga gaw apyeng num- shang ngu nna dumsa shamying lang nga ai. Dai kaw nna gaw shawa hku ya prat hta jawjau ai gaw manau kaw jawjau ai re. Moi prat gaw bumdu ni sha manau law malawng manau ai, ya prat gaw asuya shawa hku manau ai re majaw shawa hku jawjau ai ngu mai tsun nga ai. Dai kaw nna gaw yi lam numshang jawjau ai. Shawa zingrawng sharawt ai ni rai nga ai. Bai nna madu dinghku hta jawjau ai gaba dik ai gaw tsali marai lajaw ngu ai, madu a gumgun gumpai ni hpe jawjau ai lam ni hpe shachyen dan na. Apyeng numshang jawjau ai maka:
(1) Numshang nat jawjau ai
Ndai gaw Yinkyang Hkashang na jawjau ai maka rel, ya ndai shara hta gahtawng mare shagu numshang nta (Awa) galaw tawn nna shaning shanang naw jaw- jau shajang nga ma ai. Nat jaw maka: D Ahka tsu ai. 2)Asawn hte jahtung maraw, lamung sa pawt, sa nawng pawt (Alam sa ai) 3Masha nat ni hpe jawjau ai. 4) Ntsa nat, aga nat ni hpe garan ging- hka nna jaw ma ai. 5 Abum jawjau ai. 6 Matsu lup ai. Numshang jawjau ai kaw ahka hpe shawng jawjau ai lachyum gaw ahka gaw nat jawjau wa ai shaloi ahtawt re lam shagu hta hka bang lang ra ai majaw, hka hpe shawng jawjau ai hku re nga ai. Bai nna ahka gaw anhte a nga pra lam hta n mai hka ai niu nmai re majaw hka hpe shawng jawjau shagrau ai hku re. Bai lam mi maram lu ai rai sa nga jang gaw, anhte amyu ni mung ahka tsawmra yak(Jan gri ai hkrum yu) hkak ai hku nga lai yu wa yu kun ngu maram lu ai hku re. Ahka tsu ai kaw asawn hte jahtung ningsu lamun, maraw ni hpe mung hkungga kaga mi alak ya nna ahka tsu ai kaw jawjau lawm nga ai. Dai mung asawn hte jahtung gaw ahka hkaraw sin ai yan re majaw, shan hpe jaw hkungga shalawm ai hku rai nga ai.
(2) Sa pawt. Sa nawng pawt(Alam sa ai)
Sa pawt jawjau ai lachyum rai sa nga jang gaw, dai numshang jawjau ai laman hta nhkru n-gaja ai nat ni n sa chyinglau ai, ga-li ga-law n nga ai angawn apyaw nga numshang jawjau lu na matu sa pawt (Sa-wa kanu) hpe jawjau kau ai lam rai nga ai. Hkungga gaw mai byin ai masa kaw yu nna awa mi shing nrai, dumsu mi lang ma ai. Bai nna shingnawm sa kau ai ngu ai sa nawng pawt ngu ai hpe agwi shing nrai, u lahkawng hte chyaba wawt ai kaw yu nna numshang hte loi tsan ai kaw shat gada, tsa, hka ndum ni hte sa jaw shalawng kau ma ai .
(3) Masha nat.
Ahka tsu kau, sa pawt jaw kau, alam sa kau ai hpang e gaw gumgun gumhpai ni hpe bai jawjau hpang wa sai. Gumgun gumhpai ni moi prat hta gaw gahtawng mare dai kaw kadai du ni uphkang ai rai yang, du dai ni a kaji gawoi ni hpe jawjau nga ai. Ga shadawn: Shadan krung Hkashang na hku nga yang, Shadan Lahpai du ni a kaji gawoi Wugang wa, Jum Mun Nawng, Wugang Ginyawng, Zaibrawn Nawng ni hpe jawjau ma ai.
(4) Ntsa, aga nat.
Amoi e, apyeng numshang jawjau ai kaw aga nat ni, masha nat, ntsa nat ngu nna jawjau shajang chye ma ai. Aga na nat ni gaw lahta na ahka tsu ai, asawn, jahtung, sa pawt jaw ai kaw jawjau shalawm ai ni hte chyaga, maraw re ni rai nga ai. Ntsa nat ni. Gam: Matsaw Maulam wa, ndai wa hpe numshang jaw ai kaw n lawm ai sha manau manau ai shani tingse daw kaw jawjau ma ai. Naw: Matsaw htingwan Naw, ndai wa hpe mung numshang jaw ai kaw n shalawm ma ai. La: Sinlap. Tu: Mu. Tang: Ajan wa Ningsang. Yaw: Jahka Yaw. Hka: Madai Hka ni re, ndai wa hpe mung manau dum ai shaloi jawjau ai. Dai rai yang, numshang jawjau ai shani ntsa nat jawjau ai shaloi, asut agan wa hpyi ai shaloi mu hpe jaw lajang (Mu lun ai) nga ai. Dai kaw mu lun ai shaloi ajan, sinlap ni hpe shalawm nga ai. Mu lun ai shani law malawng gaw hkungga hpe nga hkye wula lang nna, shi a wudang mung gabrang hku jung nna, kinsa hpun wudang hpe maga mi gaw namlap n kran kau ai namlap hte nawng di jun nna, jan sinlap bunghpoi ni ya mung hkinri hpe grai tsawm nna galaw ya rai jawjau shajang nga ai. Numshang jawjau ai shaning, naimam loi lu, sut mung loi su ai shaning rai sa nga jang gaw, mu lun ai ndai grai madung ahkyak nga ai.
Ntsa nat ni hpe jaw lajang kau ngut ai hpang abum jaw ai ngu ai hpe mung, shi hpe jaw ai shara hpe kum shinggrup kau nhtawm, dai kum tawn ai gata kaw atsa mung dai kaw malum, hkungga mung dai gata kaw sat jaw ya, sha ai mung dai kaw sha rai nga ai. Ndai jaw ai shara de num ni n mai sa ai nga ma ai. Hpa majaw nga yang, ndai wa hpe jawjau ai lachyum gaw nam na dusat shan nga chyahkyi, wa du, uri ugan ni hpe hpan shaga ya na matu jawjau ai rai nga ai. Moi gaw nam na dusat ni hpe she lu sha shatai nga ai. Dai kaw chyaga hpe mung atsawm jawjau ra nga ai, chyaga hpe atsawm n jaw jau rai jang, shakau ni re nhpa hpa la sha ai shaloi, abaw hpye chye wa rai nga ai. Bai nna chyaga nat hpe dumsa ai nsen mung kaga hte n bung nga ai, mahkawn hkawn ai nsen zawn nga grai pyaw nga ai. Lachyum gaw hkringtaw dumsa shakawn asawng ai re da. Jahka jaw shalawng ai hpe udi hkaitsu htinggaw shagu gun sa ai amam ni dam tawn nna, dumsa wa dumsa shaman let amam dai hpe ashin hte hteng yu, lama ashin n tup jang gaw galang bai dumsa shaman yu ra nga ai, ashin tup jang she amam dai hpe htinggaw shagu hpe gam garan dat ya ma ai. Akrung numshang jawjau ai rai sa nga jang gaw, gahtawng shagu hpe hteng garan dat ya rai ma ai. Ndai gaw asut agan garan dat ya ai ngu ai lachyum re.
Numshang nta(Wa) kaw gaw nat ndai hte hpe jawjau shakre ngut ai hpang gaw ganoi jawjau ma sai ngu mai tsun nga ai. Shing rai numshang nta kaw nna gaw, lamun masa (Anat shachyut) ai ngu ai dumsa wa dumsa kre ai hte awan numhtaw hte shachyut kau nna kre mat sai. Matut nna abum wa jawjau ai hpe bai tsun shadan yu ga. Abum jawjau ai ngu ai gaw kadai gahtawng ni gara bum hpe jawjau yang, dai jawjau ai shara kaw bai htawt nna wa jawjau chye nga ai. Abum jaw jau ai mung Shadan krung na gaw gahtawng hte gahtawng n bung hkat nga ai. Chyaba wawt yu ai hta hkan nna galaw nga ai, law malawng gaw: Amu, asawn jahtung, bunghpoi re ni hpe jawjau ma ai. Ndai abum wa jaw lajang kau jang gaw numshang jaw ai kaw na nat jawjau ai lamang ni kre mat wa sai. Jahtum e, hkinjawng dumsa ni mare baw mare htumpa de na lam lamaw gaba hta matsu sa lup kau jang gaw numshang jaw ai kre sai. Matsu lup jang mare shawa masha yawng aga n htu shala ai 2 ya shing nrai 4 ya ban hkringsa kau ra nga ai. Ndai hpe ana na ai nga ma ai. Bai na ndai kaw dumsa ai mung nsen shai nga ai. Gumgai dingla wai ai shani na dumsa nsen hte ganoi bung nga ai, ndai lam ni hpe anhte atsawm sawk sumru ging nga ai.
(5) Yi lam numshang jawjau ai.
Moi anhte amyu ni gaw bum ga nga shanu ai masha ni re majaw, yi hkyen sha nna nga shajang ai law nga ai. Dai majaw mam mangai ngai wa na shawng e yi lam numshang jawjau, sagya zinrawng sharawt rai mam mangai ngai wa na hpe hkap la mahkawn hkriawn chye nga ga ai. Ndai yi lam numshang jawjau ai kaw lahta na hte n bung ai gaw amu sinlap hpe sha jaw jau nna, ajan hpe n jaw lawm nga ai. Bai nna mu lun ai lamang hpe ma n galaw ai. Kaga jawjau ai lam gaw lahta na hte ganoi maren hkrai re.
MANAU HTA JAWJAU AI MAKA
Anhte Wunpawng Jinghpaw amyu sha ni moi prat hta gaw hpaji rai n kunggat ai prat re majaw hpa baw manau poi gaba mi galaw, nta ding- shawn shang, num hkungran nhpa amu mu galaw na rai yang, ji jaw nat jaw shawng shakung kau nna she mai galaw ai ngu ai htunghking gaba langai mi nga nga mali ai. Dai majaw manau poi gaba galaw na rai yang mung, nat hpe grau naw jaw shakung da ra nga ai. Nat hpe n jaw shakung jang, ga-li ga-law, machyi makaw dingbai dingna hkrum wa chye ai nga, anhte dum wa yang salang ni naw tsun nga mala ma ai. Ga shadawn: Yinkyang Shadan krung hkashang na ni gaw moi na aga ndai tsun ai hte maren, mateng daini du hkra manau poi gaba galaw na rai yang, gumgun gumhpai ntsa mu nat, aga nat ni hpe shawng atsawm sha jawjau lajang kau nna she manau dum hpang wa nga ai.
Bai nna kaga law malawng shara hta mung ya daini du hkra jawjau lajang nga ai hpe anhte yawng naw mu lu nga ga ai. Bai nna manau manau ai hta jawjau ai nat ni mung law malawng gaw numshang kaw jawjau ai nat ni hte bung nga ai. N bung ai gaw: Madai hpe shaga la, shabawn kau re hku jawjau ai, Matsaw Maulam wa, Matsaw Htingwan Naw ni hpe jaw ai, maraw matsa hpe jaw ai, naushawng maraw, manau ngut maraw, bai nna manau shani shagu lam jasan ngu nna lam sa jaw ai kaw agwi hte u sa htau ya rai nga ai. Madai htingnu nnan galaw la lu ai shaning gaw shakum kum kau da ai nga nna, nta htingnu npan nbang de u, hkaitsu ni hte matsu lup kau da ma ai. Dai shaloi mung hkinjawng dumsa ni hte manau kaw aju jum ai salang ni grit htum 2 ya wa hkringsa ai nga ana wa na kau ra ai.
SHAWA ZINGRAWNG SHARAWT AI
Anhte amyu ni a nat jaw maka mung tsawmra hkumzup ai ngu nna mai maram la lu nga ai. Zingrawng gaw sagya jawng rai nga ai, moi prat anhte amyu ni a ahkyak dik ai ningwawt myihtoi gaba nga lai wa yu sai. Ga shadawn Shadan krung hta ngai mu lep ai myihtoi Yawngba Tang hte Wa Hkra La yan hte gaba ai ni hkai tsun nga la ai gaw sharaw pyi jawn ai nga ai Zau Lung wa, Sengdawn myihtoi wa ni re nga tsun nga la ai. Bai nna myihtoi htoi ai mung ngai nan mu yu ai, myihtoi makam masham mung moi gaw anhte amyu ni a htunghking gaba langai mi re ngu sakse madun lu nga ai, myihtoi ga mung alak mi naw nga nga ai, ga shadawn: N mai lang ai dawhkrawng nga ai gaw lapu hpe ngu ai rai nga ai, hka hpe lam galu nga, myihtoi ga grai law ai re ndai kaw langai hte langai hku ntsun shachyan dan sai. Ndai zingrawng sharawt ai lachyum madung mung sagya shayu ai, sagya hpe shaga la nna jawjau ai shara rai nga ai.
Ndai zingrawng mung shawng de Shadan krung ni gaw buga shagu hta udi, hkaitsu ni lahkawn gahkyin la rai, shaning shagu jawjau ma ai. Ya gaw Shadan krung hunghking hpung ni lit la nna bai jawjau galaw shagreng nga ma ai. Zingrawng sharawt ai kaw moi gaw hkungga n lang ai. udi, hkaitsu, atsa, ahka tinghkyawn, nbaw shat makai ni hte jawjau ma ai. Ya mung Shadan buga law malawng na mare gahtawng ni shaning shagu naw jawjau nga ma ai. Nta htinggaw nkau ni moi kaw nna jawjau ai hte maren, daini du hkra atawn zingrawng ngu nna naw jawjau nga ai. Zingrawng sharawt ai gaw amoi e kadai mi mihtoi nan htoi wa na rai yang mung kumbang hkap hpu la ai ngu ai, zingrawng galaw tawn rai zingrawng kaw dung nga nna, kumbang shajup ahkang tawn ai hpe gawut ga shangun ma ai da, dai lu gawut ga ai wa she myihtoi agin re nga nna tsun hkai ma ai.
TSALI MARAI LAJAW
Moi anhte amyu sha ni gaw shawa a numshang nat manau nat re shawa a htunghking nat jaw ni hpe galaw shagreng shakang ai hta n-ga, madu a nta na gumgun gumhpai ni hpe jawjau shangang shakang la chye nga ga ai. Daini ngai du hkawm mat wa yu ai buga shara law malaw ni hta gaw prat masa hta hkan nna, makam masham kam ai n bung mat wa re majaw rai sam ai, buga gahtawng law malaw ni hta madu a gumgun gumhpai ni hpe jawjau ai n mu mat wa sai. Law malawng ahpung makam masham ni kaw kam mat wa, bai nkau ni gaw, ga shadawn Miwa law nga ai shara kaw na ni gaw Miwa ni a nat jaw ai kaw kam mat wa, Myen law ai kaw na ni gaw Myen ni a bunggyi kam mat wa, Gala law ai shara kaw na ni gaw Gala ni a makam masham kaw kam mat wa re masa byin mat wa sai. Ndai gaw mungkan a masa rai na re ngu myit la ai. Ya ngai hkan mu lu ai buga kaw na nga yang, Shadan krung buga hkan na dinghku nkau ni gaw, moi na anhte a jiwoi jiwa prat na hte raw htunghking nat jaw maka hpe naw lang matut yu wa nga ai. Bai nna jawjau ai lamang gaw numshang jawjau ai kaw na hte law malawng bung nga ai, n bung ai gaw, tsun shamying ai n bung ai, ahka tsu ai ngu ai hpe (Ahka sut ai) nga ma ai. Dai kaw nta na gumgun gumhpai gaw kadai mung kadai ya nta na rai nga ai. Jaw ai gumgun gumhpai ni a hkringdat mung kadai mung kadai ya rai nga ai.
Abum ma n jaw ai, Kaga lam jawjau ai gaw law malawng bung mat wa sai. Anhte a htunghking nat jaw maka lahta na ni hta lai nna kaga mung naw law nga ai. Ya lahta na gaw ngai nan hkan lawm yu, sawk sagawn yu ai maka nan rai nga ai. Bai nna sawk sagawn yu, dumsa ga ni hpe tiphkwi hte rim lajang, dat bung, sumla hkrung hte nan hkan dem mazing zumhting tawn ai ni rai nga ai. Bai nna naw mu lu ai mung naw law ai, ga shadawn nat ni hpe rai n lu jawjau yang na kumhpa da ai zawn re ni, makoi mayang lamang ni hpe gaw ndai kaw n ka bang da sai hku re. Dai kaw num hkungran poi na kumbang lai ai shani na gumgun gumhpai, bu bai maraw jawjau nna hkungran poi galaw ai, hpa mu galaw na shawng e tim, nat shawng shadun nna galaw ai lam ni hpe ndai kaw n ka madun da ai hku re. Ya hpang e laika buk hku ka lajang shapraw ai shaloi hkumhkum tsuptsup hku ka jahkum bang na ngu myit ai. Anhte moi na hkrun lam hpe madang mi depdep, ndep ndep dai ni anhte a hpaji prat hta anhte sumru maram yu na lit lu nga ai.
Moi galaw lai wa sai mu hpe jaw ai n jaw ai mung daini sumru maram yu nna, n jaw ai hpe tawn kau, jaw ai hpe matut nna galaw sa wa na mung daini anhte a lit rai nga mali ai. N jaw ai ngu sakse hkam da tim, anhte matsing zumhting da na gaw anhte yawng a lit rai na re ngu ai. N jaw ai lam hpe chye jang she jaw ai mu lam chye sumru shapraw la lu ai. Amyu a htunghking gaw amyu a sailam re nga nna, kadai mung n-gup aga hta sha chye tsun ai gaw n mai na re, nan sawk ka matsing zumhting galaw sa wa na gaw ahkyak she re. Daini na prat hta htunghking manau hpe sha shapawng jahkik la ai sha n rai, anhte a manu dan dik ai kaga htunghking ni hpe mung sawk sumru matsing zumhting da ga ngu nna mung ndau saw ginrawn dat nngai law!
